Sosial mənzillər əmlak bazarına ciddi təsir göstərməyəcək
Daşınmaz əmlak, tikinti materialları bazarında vəziyyətin
heç də yaxşı olmadığı göz önündədir. Bu il ərzində ipoteka kreditləşməsi ilə
bağlı gözlənilən addımlar atılacağı halda, bazara müəyyən qədər təsir göstərəcəyi
bildirilirdi. İpoteka kreditləşməsi isə demək olar ki, aparılmadı.
Amma sosial evlər layihəsi gündəmə gəldi və bu
istiqamətdə işlər aparılmaqdadır. Eyni zamanda Azərbaycanda növbəti ipoteka kampaniyası üçün
vəsaitlərin formalaşdırılmasına start verilib. Fins.az-ın məlumatına görə,
noyabrın 21-də Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası «Azərbaycan İpoteka Fondu»
ASC-nin 50 milyon manatlıq ipoteka istiqrazlarının emissiya prospektini
təsdiqləyib. Emissiya çərçivəsində hər birinin nominal dəyəri 1000 manat
olan 50 000 ədəd sənədsiz, faizli, təmin edilmiş ipoteka istiqrazları
buraxılacaq.
Qeyd edək ki, bir qayda olaraq ipoteka istiqrazlarının
buraxılması ilə əldə edilən vəsaitlər adi ipoteka kreditlərinin (illik 8%-lə)
ayrılmasına sərf edilir. Sosial ipoteka kreditləri (illik 4%-lə verilir) üçün vəsaitlər
isə dövlət büdcəsindən ayrılır.
Sosial mənzillərin tikintisi, ipoteka ilə bağlı qeyd
edilən məbləğin bazara daxil olması daşınmaz əmlak və tikinti materialları
bazarına nə kimi təsir göstərəcək? Hazırda vəziyyət nə yerdədir və qiymətlərdə
dəyişiklik ola bilərmi?
Azərbaycan
Qiymətləndiricilər Cəmiyyətinin sədri, Əmlak Ekspert Mərkəzinin direktoru Ramil
Osmanlı qəzetimizə
açıqlamasında bildirdi ki, sosial evlərin tikintisinin daşınmaz əmlak bazarına
ciddi formada təsiri olacaq, müəyyən mənada bu sahədə aktivliyi artıracaq. Amma
əsaslı qiymət dəyişikliyini, bazarda ciddi dinamika yaradacağını
proqnozlaşdırmır.
R.Osmanlı ipoteka ilə bağlı maliyyənin də hər hansı
dəyişiklik yaradacağını düşünmür. Deyir ki, dəyişiklik olması üçün bütün
hallarda ipoteka kreditləşməsində sadələşdirilmə aparılmasına ehtiyac var:
"Çünki indiki məqamda ipoteka əlçatanlığı o qədər də normal şəkildə deyil. Əgər
ipoteka kreditlərinin verilməsində ciddi dəyişikliyə, xüsusilə də faizlərin
azaldılması ilə bağlı addımlara gedilərsə, o halda ipoteka kreditlərinin verilməsi,
istiqrazların çıxarılması nəticə verə bilər. 2009-cu ildə ikinci İpoteka
Proqramı başlayarkən bir müddət qiymət artımları müşahidə olundu, bazarda
dinamik dəyişikliklər baş verdi. Qısa müddətli dövrü əhatə etdi, amma müəyyən qədər
proseslərdə canlanma müşahidə olundu. Bizdə sosial ipotekanın formatı bir qədər
dəyişdirildi, Sosial Mənzil Fonduna keçmiş oldu. Ümumi ipoteka ilə bağlı isə hələlik
ciddi əhəmiyyət kəsb edən qərar qəbulu olmayıb. Hesab edirəm ki, Müşahidə Şurası
ölkə başçısının fərmanından irəli gələn məsələlərdən biri kimi faiz məsələsinə
baxmalı və bununla bağlı qərar qəbul etməlidir. Faizlərin aşağı salınması və
digər məqamlar öz həllini tapmalıdır. Bütün hallarda sadələşdirilməyə gedilməlidir.
Çünki əlçatanlığın təmin olunması vacibdir”.
R.Osmanlı onu da bildirdi ki, hazırda tikinti
bazarında vəziyyət qənaətbəxş deyil, qiymətlər stabildir: "İdxal məhsullarının
bəzilərində qiymət artımları müşahidə edilir. Hazırkı vəziyyət stabildir, tikinti
materialları bazarında ciddi dəyişiklik müşahidə olunmur. Tikinti,
inftasturuktur layihələrinin həcmi azalır, mənzil tikintisi ilə bağlı vəziyyət
göz qabağındadır. Bunlar hamısı təsir göstərir. Bütövlükdə alıcılıq qabiliyyəti
aşağı düşür. Tələb azaldığı üçün indiki şəraitdə bu, mövcud vəziyyətin stabilləşməsinə,
qiymət dinamikasının stabil qalmasına, hətta bəzi yerli məhsulların müəyyən mənada
azalmasına gətirib çıxarır”.
Daşınmaz əmlak üzrə ekspert Rəşad Əliyevdeyir ki, növbəti ipoteka kampaniyası üçün vəsaitlərin
formalaşdırılması məqsədilə istiqraz buraxılması məsələsində diqqət edilməli
məqamlar var: "İpoteka
Fondu istiqraz buraxacaq. Əgər əvvəlki istiqraz buraxılışlarına baxsaq, o vaxt
istiqrazlar üzrə orta faiz göstəricisi 3 idi. Ancaq həmin vaxt Mərkəzi Bankın
uçot dərəcəsi çox aşağı, manatın məzənnəsi sabit idi. O vaxt istiqrazı yerləşdirəndə
dolların məzənnəsi 78,5 idi. Sual yaranır ki, indi istiqrazı necə yerləşdirəcəklər?
Çünki Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsi 15 faizdir. Mərkəzi Bank banklardan depoziti
15-dən bir qədər az faizlə qəbul edir. Dövlət istiqrazları çox yüksəkdir. "SOCAR”ın
dollar istiqrazları 5 faizdir. Maraqlıdır ki İpoteka Fondu bu istiqrazları
bazarda necə yerləşdirəcək? Çünki elə faizlə yerləşdirməlidir ki, ipoteka üzrə
banklar vasitəsilə əhaliyə 8 faizlə kredit verə bilsin. Düşünürəm ki, bu
istiqrazları Mərkəzi Bank və ya Maliyyə Nazirliyi alacaq. Mövcud bazar şəraitində
bu istiqrazların yerləşdirilməsi aşağı faizlə qeyri-mümkündür, yuxarı faizlə
yerləşdirilsə isə, bu, İpoteka Fondu üçün səmərəsiz olacaq”.
R.Əliyevin sözlərinə görə, əgər bu məbləğ bazara
daxil olsa, ipoteka kreditləşməsinə başlanılsa, müəyyən dəyişikliklər ola bilər:
"İpoteka kreditləşməsi bu il demək olar ki, sıfır səviyyəsində olub. Bu da
sözsüz ki, bazara mənfi təsir edib. İpoteka kreditləşməsinə başlanılsa, bazarda
cüzi də olsa canlanma müşahidə ediləcək”.
R.Əliyev bildirdi ki, sosial mənzillərin satış
elanı tikinti işlərinin 30 faizi yekunlaşandan sonra veriləcək. Bu o deməkdir
ki, yaxın aylarda sosial evlərin satışı ilə əlaqəli heç bir məlumat olmayacaq.
Ekspert tikinti sektorunda vəziyyətin bu gün ürəkaçan olmadığını, əgər tikinti
işləri sürətlənsə, tikinti materialları bazarında da müəyyən qədər canlanma
olacağını bildirdi: "Bu gün tikinti materialları istehsal edən müəssisələrin bəziləri
heç də tam gücü ilə işləmir. Sözsüz, tikinti işlərinin canlanması həmin müəssisələrin
istehsl gücünü artırmasına imkan verəcək. Tikinti materiallarının qiyməti o
zaman artır ki, həm xərcləri, həm maya dəyəri artır. Gərək mallara yüksək tələbat
olsun ki, onlar da bu vəziyyətdən istifadə edib qiymətləri qaldırsınlar. Ümumi
götürəndə manatın məzənnəsinin ucuzlaşması tikinti materiallarının qiymətinin
qaldırılmasına onsuz da şərait yaradır. Amma sosial mənzillərin tikintisi
ümumilikdə tikinti bazarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir etməyəcək”.
Aygün