Siqaretin teatr və kino yaradıcılığına aidiyyəti var?
Milli Məclisin bu yaxınlarda keçirilən plenar
iclasında teatr tamaşalarında və filmlərdə siqaretin məhdudlaşdırılmasının
aradan qaldırılması ilə bağlı təklif müzakirə olunub. Müzakirələrdə birmənalı
olmayan fikirlər səslənib. Məsələn, Mədəniyyət Komitəsinin sədri Rafael
Hüseynov teatrlarda siqaret çəkilməsinin aradan qaldırılmasına ehtiyac
olmadığını söyləyib. Parlament sədrinin birinci müavini Ziyafət Əsgərov isə
Komitə sədrinin fikirlərinə etirazla yanaşıb: "Deyirsiniz ki, teatr tamaşasında
və filmlərdə siqaret çəkilməsinə qadağa qoymaq yaradıcılıq azadlığına ziddir.
Buna çox təəccübləndim. Başa düşmürəm, siqaretin teatr və kino yaradıcılığına nə
aidiyyəti var? Hollivud filmlərinin 95
faizindən siqaretlər yığışdırılıb. Rusiyanın Dövlət Dumasında isə qərar qəbul
ediblər ki, həm oynanılan teatr tamaşalarında, həm də çəkilən kinofilmlərdə
siqaret çəkmək yığışdırılsın, mövcud filmlərdə də üzərinə "kölgə” salınsın”.
Qeyd edək ki, bir müddət əvvəl bu mövzu Rusiyada
gündəmə gələndə də, ziyalılar tərəfindən birmənalı qarşılanmamışdı. "Tutaq ki, müharibə haqqında film çəkilir. Stalin
siqaret çəkməməlidir? Axı o, həqiqətən siqaret çəkib. Çörcillin əlində siqaret
olmamalıdır? Biz bunlarsız kadrları necə göstərəcəyik? Bunlar inandırıcı
kadrlar olmayacaq. Həmçinin cəbhə
haqqında çəkilən filmlərdə səngərdə alman tanklarını gözləyən hər iki əsgərdən
biri tütün çəkir. Onda bizdə sağlam həyat tərzi keçirən "səngər həqiqəti”
alınacaq. "Baharın on yeddi anı”nda Ştirlisin damağında siqaret olan səhnələr
var. O kadrları necə kəsmək olar? Səhiyyə Nazirliyi filmlərdə reallığı əks
etdirməyə çalışır, kino isə həyat haqqında həqiqəti göstərmək üçündür. Elə isə
reklamdan qaçmaq - siqaretin hansı firmaya məxsus olduğunu gizlətmək lazımdır”-
deyə rejissorların etirazları səslənirdi. Rusiya ziyalılarının fikrincə, ictimai yerlərdə siqaret çəkməyi qadağan edən qanunun
qəbulunu, ölkə əhalisinin sağlamlığının qorunması, sağlam həyat tərzinin təbliği,
uşaqların və gənclərin sağlam böyüməsi və inkişafı, zərərli vərdişlərə aludəçiliyin
profilaktikası, tütün məmulatlarının istifadəsinin və tütün tüstüsünün ətraf
mühitə ziyanlı təsirlərinin azaldılması istiqamətində əlverişlidirsə, kino sahəsində
belə bir qadağa incəsənətə zərbədir.
Bizim MM-də səsləndirilən təklif də, teatr, kino və
ədəbiyyat adamları tərəfindən birmənalı qarşılanmır.
"Müzakirə”mizdə təkliflə bağlı maraqlı fikirlər səslənib.
Əks-təbliğatın
gücləndirilməsinə ehtiyac var
Yazıçı-publisist
Nəriman Əbdülrəhmanlı bu istiqamətdə narahatlığı haqlı
sayır: ” Narahatlığı haqlı sayıram. Bu yönümdə narazılıq bir çox ölkələrdə var.
Həm də təkcə siqaretlə yox, içki və qanlı səhnələrlə bağlı da narahatlıq ifadə
olunur. Bir çox ölkələrdə, məsələn, Türkiyədə artıq bu sahədə addımlar atılıb.
Filmlərdə siqaret, içki və qanlı səhnələrin üzərini yayğın ləkə ilə örtür,
bununla da tamaşaçıya təsirinin qarşısını almağa çalışırlar. Bunun nə qədər təsirli
olduğunu söyləmək çətindir, çünki hər halda, tamaşaçıda assosiasiya doğurur”.
Yazıçının fikrincə, xüsusi ilə teatr tamaşalarında siqaretin bu cür üsulla
"gizlədilməsi" mümkün deyil: "Axı səhnəyə qoyulan əsər gerçək həyatı əks
etdirirsə, o həyatda bu hallar qaçılmazdır. Ona qalsa, digər bədii əsərlərdə -
hekayə, povest, romanlarda, hətta təsviri sənət əsərlərində də da belə səhnələrin
məhdudlaşdırılmasından söhbət gedə bilər. Məncə, başlıca çıxış yolunu əks-təbliğatın
gücləndirilməsində axtarmaq lazımdır”.
Heç bir səmərəsi yoxdur
Rejissor-aktyor Kamal Yaşar hesab edir ki, bu təkliflə bağlı qərarın
qəbul olunması üçün teatr və kino sahəsinə aid mütəxəssislərin də rəyləri dinlənilməlidir:
«Əgər onların rəyləri ilə hesablaşmırlarsa, bu, düzgün qərar ola bilməz.
Hamımız bilirik ki, siqaret insan sağlamlığına ziyandır. Ancaq əksəriyyət
bundan istifadə edir. Əgər iddia siqareti kökündən qadağan etməkdirsə, onda
siqaretin istehsalına və idxalına son qoymaq lazımdır. Həmçinin siqaretin
satışı da yasaqlanmalıdır”. Siqaretin filmdə istifadə olunması məsələsinə gəlincə
K.Yaşarın fikrincə, rejissor siqareti ekranın hər küncündə reklam etmir ki, elə
də qorxulu görünsün: "Siqaret kadrlarda hansısa vəziyyəti açmaq, hansısa
personajın xarakterini göstərmək üçündür. Siqaret nə qədər önəmsiz, adi görünsə
də, qutusunun üzərində "sağlamlığa ziyandır” yazılsa da, insanlar ondan istifadə
edir. Demək, bu, eyni səviyyədə kinoda da keçərlidir. Bu baxımdan siqareti
kinoda qadağan etmək düzgün deyil”. Rejissor hesab edir ki, siqaretin teatrda
istifadəsini müzakirə etmək mümkündür. Belə ki, teatr qapalı məkandır: "Teatr
salonunda oturan tamaşaçıya aktyorun siqaret çəkməyi zərər verə bilər. Ola bilər
ki, siqaretin çəkilməsi səhnədə imitasiya və ya etüdlə olsun. Hərçənd orda da
xarakterlər var”. Rejissor çəkdiyi sənədli filmdən misal gətirərək filmdə
siqaretin qadağasının mümkünsüzlüyünü əsaslandırır: "Bir neçə ay öncə çəkdiyim
sənədli filmləridən birində mənim qəhrəmanım 81 yaşlı qoca kişidir. O, söhbət əsnasında
gündə iki qutu siqaret çəkdiyini deyir. Film boyu o insanın əlində siqaret
görünür. Əgər mən sənədli film çəkirəmsə, bu o deməkdir ki, burda hadisələr
indi baş verir, bu adamın özüdür – necə varsa elədir. İstisnaları çıxmaq şərti
ilə ona müdaxilə olmur. İstisnalar da hansısa bədii quruluş tipində ola bilər.
Çünki sən o qəhrəmanı tanıtmaq üçün tamaşaçıya göstərirsən. Ancaq siqaret çəkən
insanın əlindən siqaretini almaqla, biz onu olduğu kimi göstərə bilmərik. Bəlkə
siqaret onun fikirləşməyinə kömək edir? Hər halda siqaretin onun üçün vaciblik
faktoru var. Təsəvvür edin ki, mən onun əlindən siqareti alıram, onda onun
bütün beyni qarışar. Ona görə, bədii kinoda, xüsusən sənədli filmdə siqareti
yığışdırmaq xətadır. Onsuz da sınıq-salxaq büdcəmizlə nəyisə zorla əmələ gətiririk.
Onun qol-budağını kəsməklə isə daha da ziyan vurmuş olarıq. Fikirləşirəm ki, bədii
kinoda, sənədli filmdə siqaretin göstərilməməsinin heç bir səmərəsi yoxdur».
Rejissorun işi
Yazıçı-dramaturq Natiq Rəsulzadənin fikrincə, siqaretin ekranlardan və
tamaşalardan yığışdırılması bir çox ölkələrdə təcrübədən keçirilib: "Hesab edirəm
ki, siqaretin qadağasının ucdantutma ləğvi lazım deyil. Elə məqamlar var ki,
ekranda da, teatr səhnəsində də siqaret çəkmək lazımdır. Rejissorun fikrinə
uyğun olaraq, həmin personaj gərək siqaret çəksin. Çünki o, həyəcan keçirir,
hansısa başqa hissləri olur. Ancaq elə vəziyyət yarana bilər ki, ekranda görünən beş personajın əlində siqaret
olsun. Onda əlbəttə, siqaretin efirdə çox görünməsinin qarşısını almaq
lazımdır. Belə məqamda düşünürəm ki, bu, siqaretin reklamıdır”. Yazıç bildirir
ki, əgər siqaret qutusunun üzərində «Sağlamlığa ziyandır» sözləri yazılırsa, elə
bu, qadağa üçün yetərlidir: "Məncə elə bu sözlər kifayətdir. Bədii əsərlərdə
siqaretin təsvirini verməmək mümkün deyil. Onda gərək romanlarda da, povestlərdə
də yazsınlar ki, kişilər siqaret çəkmir. Onda gərək kişilər nə içki içsin, nə də
siqaret çəksin. Ancaq həyatda elə deyil. İncəsənətə trafaretlə yanaşmaq olmaz.
İncəsənət sahəsində siqaret çəkməyi reklam kimi qəbul etmək lazım deyil. Bütün
hallarda vəziyyətə nəzərən hərəkət etmək lazımdır. Əgər siqaret çəkmək səhnəsi
ekranda və ya səhnədə mənasızdırsa, onu aradan götürmək lazımdır. Bu isə
rejissorun işidir».
Siqaret aktyorun başını qatır
Xalq artisti Mərahim Fərzəlibəyov hesab edir ki, teatrda müəyyən hadisələri
rejissor qura bilməyəndə və ya aktyor onları oynaya bilməyəndə, ilk ağıllarına
gələn, siqaret yandırmaq və çəkmək olur: "Bu baxımdan mən teatrda siqaret çəkməyin
tam əleyhinəyəm. Siqaret çəkmək süni yolla aktyorun başını qatır”. Kinoya gəlincə,
rejissor hesab edir ki, əgər vacib bir məqam varsa, orda aktyor siqaret çəkə
bilər. Bununla belə, o görüntü bağlanmalıdır: "Şagirdlər teatra, kinoya baxmağa
gəlirlər. Onlar bəzən siqareti ekranda və ya səhnədə görəndə özləri də onu
sınaqdan keçirmək istəyirlər. Teatr, kino təbliğat maşınıdır. Ona görə, gəncləri
siqaretdən, içkidən uzaq tutmaq lazımdır. Onlar bu cür zərərli şeyləri ekranda
görəndə, ona daha çox meyl edirlər. Bu baxımdan, hesab edirəm ki, bu təklifi dəstəkləmək
lazımdır”.
Qadağanın yaratdığı kreativlik
Yazar Jalə İsmayıl"Heç kim məni inandıra bilməz ki, filmdə
ya tamaşada qəhrəmanın əlində siqaret görüb, siqaretə susamaq olar” deyir:
"Siqaretə vərdiş edilən yeri hamı tanıyır – məhəllələr, çevrələr. Ümumiyyətlə,
qadağa daha kreativ olmağa məcbur edir”.
Təranə
Məhərrəmova