Siqaretdən imtina: elektron siqaret çıxış yoludurmu?
"Moskvada və şəhərətrafı rayonlarda 18 yaşından aşağı yeniyetmələrə elektron siqaret
(veyp), tütün məhsulları, eləcə də spirtli içkilərin satışını həyata keçirənlər
cəzalandırılacaq”. Uşaqları, xüsusən qızları pis vərdişlərdən qorumaq
ehtiyacından yaranan dəyişikliyi Moskva Vilayət Dumasının inzibati qanunçuluq
kodeksində həyata keçirənə qədər iki il düşünmək lazım gəlib. Yetkinlik
yaşına çatmayanlara elektron siqaret satan satıcılar 3-5 min rubl cərimə
ödəməli olacaqlar. Sahibkarlar, satış yerləri sahibləri, qanunu pozanlar 30-50
min, hüquqi şəxslər isə 100-150 min rubl ödəyəcəklər. Hazırda belə cəzalar
artıq Rusiyanın 14 bölgəsində qüvvədədir. Dəyişikliyin tədricən bütün ölkəyə
şamil ediləcəyi istisna deyil.
Qonşu ölkədə imza atılan dəyişiklik
bizim ölkəmizdə "Tütün məmulatlarının istifadəsinin məhdudlaşdırılması
haqqında” qanunla tənzimlənir. Sənəddə istifadə və satışla bağlı nəzərdə
tutulan qadağalar tütün məmulatları ilə yanaşı, sulu qəlyan və elektron
siqaretə də şamil edilir. Millət vəkili
Musa Quliyevin sözlərinə görə, digər növ siqaretlər kimi, elektron
siqaretlərə olan qadağa da bütün tütündən hazırlanan məmulatlara bərabər
tutulur: "Həmin siqaretlərə tətbiq olunan bütün tələblər elektron siqaretlərə
də aid edilir. Yəni onların da qapalı məkanlarda istifadəsinə, 18 yaşına qədər
gənclərə satışına qadağa qoyur”. Sənədə görə, elektron siqaretdən istifadə təhsil
və tərbiyə müəssisələri, onların əraziləri; səhiyyə, reabilitasiya və
sanatoriya-kurort müəssisələri və onların ərazilərində (açıq məkanlar və xüsusi
ayrılmış qapalı yerlər istisna olmaqla) qadağandır. O cümlədən, idman yarışları
və başqa kütləvi tədbirlərin keçirildiyi zallar; restoranlar, kafelər, barlar
daxil olmaqla, ictimai-iaşə vəticarət obyektləri; məişət obyektləri;
sosial xidmət müəssisələri; teatr və kinoteatrlar, sirk binaları, sərgi və
nümayiş salonları, oxu zalları, kitabxanalar, muzeylər, habelə digər mədəniyyət
obyektləri; uşaq meydançalarında elektron siqaretin istifadəsi qadağandır.
Siqaretin bu növünün istifadəsinə, həmçinin yerüstü qapalı və yeraltı piyada
keçidləri; müntəzəm şəhərdaxili (rayondaxili), şəhərlərarası (rayonlararası) və
beynəlxalq marşrutlar üzrə hərəkət edən avtobuslar, sərnişin daşımaları üzrə
ümumi istifadədə olan avtomobil nəqliyyatı vasitələri və taksi minik
avtomobilləri; metropoliten stansiyalarının vestibülləri, keçidləri,
platformaları və vaqonları; hava nəqliyyatı vasitələri, dəmiryolu qatarları, o
cümlədən liftlərdə və çoxmənzilli yaşayış binalarının ümumi istifadədə olan
yerlərində, yanacaqdoldurma məntəqələrində, tezalışan maddələrin saxlandığı
bina və müəssisələrdə icazə verilmir.
Həmçinin bu vasitələr nazirlikdə qeydiyyatdan keçmir. Elektron siqaretlər,
yeməyə əlavələr və s. kimi vasitələr dərman preparatı olmadığından, nazirlik
tərəfindən qeydiyyata alınmır. Belə vasitələrə yalnız gigiyenik qaydalara
uyğunluq sertifikatı verilir.
Görünən budur ki, siqaretin qeyd olunan məkanlarda
istifadəsi ilə bağlı şərtlər bəzən pozulduğu kimi, eyni pozuntulara elektron
siqaretlə bağlı da rast gəlinir. Daha çox bu tip siqaretlərin məkan baxımından istifadəsinəqoyulan məhdudiyyətlərondan
istifadə edən alıcılara o qədər də şamil edilmir.
15-250 manat arası
Elektron siqaretlər
tütün məhsullarından imtina üçün istifadə edilməsi ilə əsaslandırılır. İlk dəfə
Ruyan Group Ltd Honkonq şirkəti
tərəfindən elektron siqaret ixtirası şirkət rəhbərinin atasının siqaret
aludəçiliyi nəticəsində ağciyər xərçəngindən ölməsindən sonrakı dövrə təsadüf
edib. Şirkət elektron siqareti 2003-cü ildə patentləşdirib. Bu siqaretlərin
satışına isə ilk dəfə Argentinada başlanılıb. Elektron siqaretlər xarici
görünüşünə görə adi siqaretlərdən fərqlənmirlər. Onlar akkumlyatordan, buxar
generatordan və ətirli maye ilə doldurulmuş dəyişik katriclərdən ibarət olan
borucuqdur. Katricində olan maye isə nanə, tütün, çiyələk və vanil ətirlidir.
Siqaretin ucu qullab vaxtı yanır, çəkən adam "tüstünü” alanda bu, çəkmə
prosesini təqlid etməyə imkan verir. Elektron siqaretlərin qiyməti adi
siqaretlərdən baha olmaqla, modelindən asılı olaraq 15-250 manat arasında
dəyişir.
Bizdə hazırda elektron siqaretlərin nəinki mağazalarda, hətta internet
üzərindən satışı həyata keçirilir. Ad-soyadını və telefon nömrəsini yazmaqla
onlayn mağazanın alıcısı olmaq mümkündür. İnternetdə elektron siqaretlərin
onlayn satışını həyata keçirən müxtəlif mağazaların ünvanını əldə etmək olur.
Məsələn, elektron siqaretlər və mayelərin geniş seçiminin həyata keçirildiyi USEL magazaya telefon açdıqda, Nicat
adlı əməkdaşdan məhsulların qiymətinin 69-90 AZN arasında dəyişdiyini öyrənə
bildik: "15-16 yaşdan aşağı olanlardan şəxsiyyət vəsiqəsi tələb olunur və
yaşları az olduqda onlara məhsul satılmır. Müraciət edənlər də çoxdur”.
Ağciyər xərçənginin bünövrəsi
Hərçənd elektron
siqaret istifadəçiləri məhsulun insan orqanizminə heç bir zərəri olmadığını
deyirlər, ancaq məhsulun tibbi fəsadları ilə bağlı həkim rəyləri əksər vaxt
üst-üstə düşür. Yəni son illərin ən böyük kəşflərindən sayılan bu siqaretlərin
insan orqanizminə zərərli olduğunu iddia edənlər də az deyil. Hətta bəzi Avropa
ölkələri bu siqaretlərin ölkələrində satışına qadağa qoyublar ki, elektron
siqaret də adi siqaret kimi tərkibində tüstü olduğuna görə nəfəs borusunda və
ağciyərdə ciddi fəsadlar yaradır. Həkimlər bildirir ki, elektron siqaretlər siqaret çəkmə prosesini təqlid etmək üçün ixtira
olunub. Sırf bu səbəbdən siqareti tərgitmiş insanda yenidən əvvəlki adətinə
qayıtmaq həvəsi yarana bilər. Elektron siqaret heç vaxt siqaret çəkməyən cavan
insanlar üçün adi siqaretdən istifadəyə keçməyə ilk addım ola bilər. Tibbi
cəhətdən elektron siqaretin zərərləri haqqında geniş sübut və dəlillər olmadan
istifadəçilərə ehtiyatlı olmaları tövsiyə edilir. Bu tövsiyələr ABŞ-in Roçester Universitetinin
alimlər qrupunun elektron siqaretlərin insan sağlamlığına vurduğu mənfi
təsirlərə dair araşdırmasında da yer alıb: "Elektron siqaretlər
insanın diş və diş ətinə ziyan vurur. Biz aydınlaşdırdıq ki, elektron
siqaretdən buxar çıxan zaman insan orqanizmi periodontal iltihab xaric edir və
bu, hüceyrələrin zədələnməsinə, ağızda xəstəliklərin yaranmasın gətirib
çıxarır”, - araşdırmanın müəllifi İrfan Rəhman bildirib: "Eelektron
siqaretlərin maye tərkibinə daxil olan bəzi dadlandırıcılar sağlamlığa ziyan
vurur”.
Türkiyənin Qaradəniz Texniki Universitetinin Tibb
fakültəsinin professoru Tevfik Özlü də elektron siqaretin siqareti atmaqda təsirli olduğuna dair heç bir
faktın olmadığını deyib: "Siqareti tərgitməyin farmakoloji və davranışla bağlı
olmaq üzrə iki mərhələsi var. Elektron siqaret alışqanlığı gücləndirməkdən
başqa bir şeyə yaramır. Nikotin bəlasından uzaqlaşmaq istəyən insanların çox
olduğunu görən fırıldaqçılar elektron siqareti onlara satmağa çalışırlar”.
Bizim həkimlər də dünya alimlərinin fikirlərini təsdiqləyirlər. Tibb Universitetinin professoru Adil
Qeybulla elektron siqaretlərin siqaretə aludəçiliklə bağlı zərərli vərdişi
tərgitməkdə elə də effektiv nəticə vermədiyini bildirir. Professorun sözlərinə
görə, bütün dünyada birmənalı statistika var ki, hər 20 nəfər siqaret çəkən
insandan birində ağciyər xərçəngi inkişaf edir. Bu xəstəliyə tutulan insanların
98 faizi məhz siqaret çəkənlərdir: "Bütün bunlar siqaretin tərkibində olan
zərərli maddələrin insan orqanizminə çökməsinin nəticəsidir. Burada tək
nikotindən söhbət getmir. Siqaretin tərkibində olan konserogen təsirli
benzaklin törəmələri də bu zərərli maddələr sırasına aiddir. Həmin maddələr
bronxlara çökür, bronxun epitelində mutasiya yaradır. Son nəticədə ağciyərin
xərçənginə səbəb olur”.
Cərrahın sözlərinə görə, insanlar siqaretin imitasiyası ilə həyata
keçirilən elektron siqaretlərdən müsbət heç nə qazana bilməzlər. Belə ki, bu
siqaretlərin də tərkibində zərərli maddələr yer alıb: "Bir zərərli maddənin
digəri ilə əvəz olunması heç bir müsbət nəticə vermir. Bu yalnız siqaretin tərgidilməsi
üçün atılan addımdır. Amma bunun hər hansı nəticə verəcəyinə inanmıram”. Professor
hesab edir ki, siqaretin tərgidilməsi üçün yalnız insanlar arasında təbliğatı
gücləndirmək lazımdır: "Bu təbliğatı da daha çox xəstənin iradəsinin üzərində
qurmaq lazımdır. Əgər xəstənin iradəsi olarsa, o, tütündən imtina üçün heç bir
əvəzedici axtarmayacaq. Çünki digər əvəzedicilərin də müəyyən fəsadları var”.
Ürək-damar
cərrahı Ramil Əliyevin sözlərinə görə, elektron
siqaretlərin tərkibində elə kimyəvi maddələr var ki, onlar qızdırıcı ilə tüstü
yaradır və həmin tüstü xaric olunanda "formaldehid” tərkibli kimyəvi birləşmələr meydana gəlir: "Bu
da birbaşa xərçəngin yaranmasına səbəb ola bilər. İndi elektron siqaretlər
müasir gənclər arasında bir növ dəb halını alıb. Ancaq onlar bilmədən özlərində
ağciyər xərçənginin bünövrəsini yaradırlar. Həkimlər və səhiyyə təşkilatları bu
cür siqaretlərin istifadəsinin əleyhinədir. Xüsusən qadınların bu siqaretlərdən
istifadəsi məsləhətli deyil”.
Həkimlər elektron siqaretin tütün
məhsullarından imtina üçün vasitə olmadığını bildirməklə, maarifləndirici
tədbirlərə ehtiyac olduğunu qeyd edirlər: "Telekanallarda təkcə tütün
məhsullarının zərəri ilə bağlı deyil, həmçinin elektron veyplərlə bağlı
təbliğat proqramları yer almalıdır”. Tütün məhsullarından istifadənin guya az
nikotinli elektron siqaret və ya sulu qəlyanlarla əvəzlənməsi isə rəqib
işbazların marağından o yana keçmir. Ziyan isə istifadəçiyə dəyir - həm
sağlamlıq, həm də daha baha satılan elektron siqaretdən istifadə
baxımından.
Təranə
Məhərrəmova