Sevgi ilə yaşayan uşaqlar- Araşdırma
"Onlarla
aqressiv danışmaq, döymək, söymək olmaz. Bütün uşaqlara əslində bunlar olmaz,
amma onlara bu məsələdə daha diqqətli davranmalıyıq. Mülayimliklə, şirin dillə
yola gətirməliyik. Nəyisə yerə atanda sərt şəkildə "götür” desən, heç vaxt
götürməz, şirin dillə desən rahatlıqla dediyini edəcək”. Söhbət daun sindromlu
uşaqlardan gedir. Bu fikirləri bizimlə bölüşən isə 6 yaşlı daun sindromlu uşağın
anası Mətanət Babayevadır.
M.Babayeva deyir
ki, daun sindromlu uşağı doğulanda bunu qəbul edə bilmirmiş, onlarla necə
davranacağı haqqında məlumatlı deyilmiş: "Bir övladım var idi. İkinci uşaq daun
sindromlu doğuldu. Bunu ilk vaxtlar bir az qəbul edə bilmirdim. Çünki bu
uşaqlarla bağlı məlumatlı deyildim. Amma sonra öyrənməyə başladım. Digər daun
sindromlu övladı olan valideynlərdən soruşdum, onları gördükcə münasibətlərini
izlədim. Mən ona digər uşağım kimi yanaşıram, başqa fərqləndirici nə isə görmürəm.
Sadəcə, onlar sevgini çox istəyirlər, sevgi ilə yaşayırlar”.
Əslində Mətanət
xanım kimi bir çox valideynlər uşaqları daun sindromlu (yaxudTrisomiya 21)
olanda bir az çaşqınlıq yaşayırlar. Nəyi necə edəcəklərini bilmirlər. Adi insanda 46 xromosom olur, onlarda isə 47… Xromosom
fərqi var, bəs əslində, valideynlərin bu narahatlığına ehtiyac varmı?
Daun sindromlu uşaqlara yanaşmada valideynlər hansı məsələlərdə diqqətli
olmalıdırlar?
Daun sindromlu hər uşağa fərqli yanaşılmalıdır
A.Talıbova
bildirdi ki, daun sindromlu hər uşağa fərqli yanaşılmalıdır: "Bir daunlu uşağa
tətbiq olunan metod o birinə keçməyə bilər. Çünki hər uşağın özünü genetikası,
bilik-bacarıq, zəka səviyyəsi var. Əsas onları pedaqoji baxımından geri
saxlamasınlar. Evdə pedaqoji tərəfdən məşğul olsunlar. Daunlu uşağa əsas mütəxəssis
təlimi lazımdır”.
Psixoloqun sözlərinə
görə, bu cür uşaqlarla ünsiyyət zamanı dilinizi şirin etməlisiniz: "Daunlu
uşaqlarda nevroloji durum çox yüksək olur. Hətta elələri var ki, əsəbiləşəndə
insanı boğub öldürə bilərlər. Onlar sevgiyə qarşı həssasdırlar, dilinizi şirin
edib, motivasiyalı danışsanız, sizinlə yaxşı ünsiyyətə girə bilər”.
Diqqətdən kənar qoymaq olmaz
DaunSindromlu Şəxslərin ReabilitasiyaMərkəzinin pedaqoqu Təhminə
İbrahimovanın sözlərinə
görə, valideynlər bu uşaqlara digər övladları ilə müqayisədə iki dəfə artıq
vaxt ayırmalıdırlar: "Onların sağlamlıq imkanları məhduddur, nitq
qüsurludurlar, əqli inkişaflarında geriləmələr var, diqqətləri yayınıq olur və
s. Bütün bunları nəzərə alıb belə uşaqlara ikiqat artıq vaxt ayırmaq lazımdır
ki, cəmiyyət üçün digər uşaqlara yaxın normal bir fərd kimi yetişsinlər. Bu işə
uşaq anadan olandan başlamaq önəmlidir.
Bu uşaqlarda
eyni zamanda autizm sindromu olur. Onlarla işləməyəndə danışmırlar, fizioloji cəhətdən
insan olurlar, amma fərd olaraq ətrafdan tədric olunurlar. Bu uşaqlarla elə lap
əvvəldən ünsiyyət qurmaq, çox danışdırmaq lazımdır. Onların kiçik motorikası
çox zəif olur, əşyaları əllərində saxlaya bilmirlər. Ona görə əlləri masaj
olunmalıdır. O uşaqlar sakit olurlar, ona arxalanıb uşağı kənara qoyub iş-güclə
məşğul olmaq düz deyil. Onları diqqətdən kənar qoymaq olmaz. Əzələləri inkişaf
etdirməli, yeritməli, qaçırtmalıyıq”.
Daxili potensiallarını nəzərə alırıq
T.İbrahimova
deyir ki, 4-5 il öncəyə qədər bizdə valideynlər, cəmiyyət daun sindromlu şəxslərlə
bağlı çox məlumatsız idilər: "Mərkəz Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə bərpa
olundu. Qayğı-Sağlam Nəsil Naminə İctimai Birliyinin nəzdində fəaliyyət göstərir.
Bizim mərkəz açılandan sonra çox dəyişikliklər oldu. Məsələn, əvvəllər
valideynlər bu cür uşaqlarla bağlı çox da məlumatlı deyildilər. Amma mərkəz
açılandan sonra bu istiqamətdə maarifləndirilmə işi aparıldı. Psixoloqlar
seminarlar keçirdi. Nəticəsi özünü göstərdi. 4 il bundan əvvələ kimi cəmiyyətdə
daun sindromlu adamlara qəribə baxılırdı. Ancaq mərkəz açılandan sonra hiss
edirik ki onlar özlərini cəmiyyətə lazımlı olduqlarını hiss edirlər”.
Pedaqoq onu da
qeyd etdi ki, bu cür uşaqların bacarıqlarını ortaya çıxarıb inkişaf etdirəndə
yaxşı nəticələr əldə etmək mümkün olur: "Biz mərkəzdə uşaqları psixoloqla test
edirik, daxillərindəki potensialı öyrənirik. Ondan sonra həmin uşağı hansı
istiqamətdə inkişaf etdirə biləcəyimizi müəyyənləşdiririk. Elə uşaqlar var ki,
yaxşı rəqs edirlər, oxumaq-yazmaqları zəifdir. Elə uşaqlar var ki yaxşı xalça
toxuyurlar. Daxili potensiallarını nəzərə alırıq. Daun sindromlu uşaqların hərtərəfli
inkişafı üçün mərkəzimizdə hər bir şərait var”.
T.İbrahimova
qeyd etdi ki, hər kəs bu cür uşaqlarla bağlı bir məsələdə diqqətli olmalıdır:
"Onların sevgisizliyə, biganə münasibətə reaksiyaları pis olur. Onlara sevgi
verin”.
"Kilimçi” adı altında balacalara toxuma kursu təşkil
edən Əzizə Mustafazadə həm
də daun sindromlu və autizmli uşaqlara kilim və qobelen toxumağı öyrədir, özü də
ödənişsiz. Ə.Mustafazadə deyir ki, onlara dərs keçməmişdən əvvəl bu barədə
araşdırma aparıb, həssas olduqları məsələləri öyrənib: "Onlar digər uşaqlardan
iki dəfə artıq həssas, qısqancdırlar, çox diqqət tələb edirlər. Məsələn, bir
uşağın yanına yaxınlaşanda digəri sırf onun yanına gedim deyə nə isə səhv etməyə
çalışır. Kömək edəndən sonra da onu öpməyimi istəyir. Autizmli uşaqlarda vəziyyət
bir az fərqlidir. Bəzən onlarda sərt şəkildə danışmaq lazımdır ki, sənə fikir
versinlər. Daun sindromlularla isə sakit, mülayim tonda danışmaq lazımdır.
Yaşları böyük olsa da, uşaq kimi həssas davranmalısan. Digər uşaqlara
motivasiya üçün 3 dəfə tərifləyirəmsə, bunlara 5 dəfə edirəm.
Onlarla dərs keçəndə
əlvan, çılğın rənglərdən istifadə etmirəm, makiyaj, dırnaqlarda, aksesuar məsələsində
də bu keçərlidir. Səs salan bijuteriyaları sevirlər. Amma toxuyan zaman kənara
qoyurlar. Onların diqqətini cəlb etmək çox asandır”.
Qida və sağlamlıq məsələsində fərq yoxdur
Pediatr Kənan Qarayev deyir ki, bu cür uşaqların çox aktiv olmalarını təmin
etmək lazımdır, qida və sağlamlıq məsələlərində hər hansı fərqli yanaşmaya
ehtiyac yoxdur: "Onlar üçün fərqli qidalanma, yaxud sağlam qalmaq üçün hanısısa
fərqli üsullar yoxdur, hamı kimidirlər. Amma onlar bizdən daha aktiv həyat tərzi
keçirməlidirlər. Başları qarışıq olması üçün məşğuliyyətləri olmalıdır. Çörək,
yağlı məhsulları qida rasionunda hər kəs azaltmalı, aktivliyini təmin etməlidir.
Onlar da elə”.
İlhamə İmanovanın qızının isə 16 yaşı var. Deyir ki, uşaq balaca
olan vaxtı onun üçün daha çətin idi, indi artıq elə də çətinliyi yoxdur, qızı
özünü idarə edir: "Qızım balaca olanda daha çox çətinliyim olurdu. Hərəkətləri
zəif idi, çox gec yeridi, gec danışdı, kilolu idi, sonra artıq yeridi. Qaçmağa
meyilli idi. Ona çatmaq çox çətin olurdu. Mən onu 1 yaşından sonra adi bağçaya
qoymuşdum. Müəllimi razı idi, özünü pis aparmırdı. Böyüdükcə loqopedə apardım,
müalicələr etdirdim. Müalicələrin az-çox köməyi oldu. Hazırda 268 nömrəli
xüsusi məktəbdə 10-cu sinifdə oxuyur. Düzdür, məktəbə yaşıdlarından bir il gec
gedib, amma mən heç vaxt ona xəstə, nəyisə çatışmayan uşaq kimi baxmamışam.
Ondan adi uşaqların edə biləcəkləri şeyləri öyrətməyə və onları tələb etməyə
çalışmışam”.
O bildirdi ki,
ana olaraq uşağına güvənsə də, daim nəzarət altında saxlayır: "O, yaşıdlarından
yalnız danışığı və bəzi hərəkətləri ilə seçilə bilər. Çünki bu sindromun özünəməxsus
əlamətləri var. Nə qədər çalışsan belə, o, dəyişməz qalır. Bəlkə də bu, onların
artıqlığıdır, əskikliyi yox. 16 yaşı var, bu yaşda qızın görəcəyi hər işi
görür. Təmizliyinə diqqət edir. Bütün vərdişləri yaxşıdır, bəzənib-düzənməyi
sevir. Ona güvənirəm, bunu da hiss etdirirəm. Amma mənə elə gəlir ki, daun
sindromlu uşağı olan analar daim gərgin olur. O mənada ki həmişə nəzarətimdə
olur. Şəxsən mən beləyəm”.
İ.İmanova deyir
ki, daun sindromlu uşaqlar bir az tərs olurlar, amma sevgi görəndə bu tərəflərini
daha az göstərirlər: "Bir az tərs olurlar, çoxunda belədir. Bir az tərsliyinin
üstündə işləyirəm. Hərdən fikirləşirəm ki, bəlkə mən boş buraxmışam, amma sonra
görürəm k, elə deyil. Yəni, daun sindromlu deyib yazığım gəlmiş kimi
davranmamışam. Diqqəti çox sevir, ona hörmətlə yanaşılmasını istəyir. Bir az
acılayanda deyir ki, mən böyük qızam, dayan”.