Sarımsaq kötüyünü eşşək südündə qaynat iç, xırrıp kəsilsin...
Azərbaycanda
1 litri 80 manata eşşək südü satılacaq. Bunun üçün 100-ə yaxın eşşəyin
saxlanıldığı fermada tikilib. Abşeron rayonu Məhəmmədi qəsəbəsində tikilən
fermada 100-ə yaxın eşşək saxlanılır. Sahibkar Ülvi Hidayətzadə deyir ki, bu
ferma nəinki Azərbaycanda, eləcə də Qafqazda ilk eşşək fermasıdır. Onun
sözlərinə görə, buradakı heyvanların hamısı həkim nəzarətindən keçib, peyvənd
olunub. Fermada gün ərzində 10-15 litr süd əldə ediləcək. Qiymətlər isə
müxtəlif olacaq. Gələcəkdə bu südün xaricə satışı da planlaşdırılır. Müvafiq
sertifikatlar alındıqdan sonra eşşək südünün satışa çıxarılması mümkün olacaq.
Məsələ ilə bağlı Qida Təhlükəsizliyi Agentliyindən bildirilib ki, hazırda həmin
ferma ilə bağlı araşdırmalar aparılır. Onlar araşdırmalarını aparmaqda
olsunlar, biz də eşşək südünün faydaları haqqında bilgi verək.
Açığı, eşşək südünün dərman vasitəsi kimi istifadə edildiyini ilk
dəfə "Ögey ana” filmində ölməz sənətkarımız Nəsibə Zeynalovanın yaratdığı
Fatmanisə obrazının dilindən eşitmişəm: "Bir az sarımsaq kötüyünü eşşək südündə
qaynat iç, xırrıp kəsilsin, bir az da içinə qırmızı istiot əlavə etsən, lap
yaxşı olar...”. Görünür, eşşək südünün faydaları elə o vaxtdan xalqa bəlli
olub. İlk olaraq eşşək südünün tərkibi haqqında kiçik araşdırma aparıb, insan
və inək südü arasındakı fərqi öyrənməyə çalışdıq.
Eşşək südü: tərkibində yağ 1.21%, zülal 1.74%, laktoza
6.23% nisbətindədir.
İnək südü: tərkibində yağ 3.48%, zülal 3.45%,
laktoza 4.73% nisbətindədir.
İnsan südü: tərkibində yağ 3.38%, zülal 1.64%,
laktoza 6.69% nisbətindədir.
Bu gün dünyada eşşək südünü ən çox istehsal edən ölkə
İtaliyadır. Lakin İtaliyada eşşək südü istehsalı ilə əlaqədar müxtəlif qanuni
tənzimləmələr var. Eşşək fermalarına alınan uzunqulaq, heyvan xəstəliklərinə
qarşı peyvənd, testlər və dərmanlanma edildikdən sonra süd istehsalına başlanılmalıdır.
. Eşşəklərin təmiz və gigiyenik mühitlərdə, əl dəymədən südlərinin alınması
vacibdir. +4 dərəcədə toplanıb soyudulan südlərin təmiz və gigiyenik süd emal
təsislərinə yollanması lazımdır. Fabriklərdə pasterizə edildikdən və sterilizasiya
əməliyyatından sonra eşşək südü satışa çıxarılmalıdır. İndiyədək ana südünə ən yaxın süd keçi südü hesab edilirdi,
amma aparılan araşdırmalardan sonra məlum olub ki, eşşək südü daha çox
faydalıdır. Südün faydası onun miqdarının az olması ilə də ölçülür. Belə ki,
bir inək sutkada orta hesabla 20-30 litr süd verirsə, eşşək sadəcə 2 litr verə
bilir. Eşşəkdən gündə 4 dəfə, aralarında 2 saatdan az müddət olmamaqla, süd
sağıla bilər. İndi bir çox dünya ölkələrində eşşək fermaları qurulub. Eşşəklərə
baxılması və qidalandırılması olduqca rahatdır. Uuzunqulaqlar çox az miqdarda
yemək yeyirlər, saxlanması ucuz başa gəlir, əvəzində isə baha qiymətə satılan
südlərindən yaxşı gəlir əldə edilir. Belə ki, Avropada eşşək südünün 1 litri
100 dollar civarındadır.
Eşşək südünün faydalarından danışan fitoterapevt Elnur Eldaroğlu qeyd etdi ki, insan səhhətində yaranan
bir çox problemlərinə həllində eşşək südündən istifadə edilir: "Sinir
hüceyrələrinin yenilənməsinə və immunitet sisteminin qüvvətlənməsinə kömək edir. Eşşək südündə omeqa-3 və omeqa-6 yağ turşuları
bol miqdarda tapılar. Bu səbəblə, ürək və damar xəstəliklərinin qarşısının
alınmasına, alzheimer və sinir sistemi xəstəlikləri, xolesterini salmaq üçün
çox faydalıdır. İnək südünə nisbətlə 60
qat daha çox C vitamini ehtiva edir. Mədə
və bağırsaqlarda, həzm sistemində və nəfəs yollarında olan xəstəliklərin
müalicəsində böyük rol oynayır. Qəbizliyin qarşısını alaraq, bağırsaqları
rahatlaşdırır.
Eşşək südü dərini təmizləyir və
qidalandırır. Bu süddən kosmetik vasitə kimi də istifadə etmək olar. Dəridə
qırışların əmələ gəlməsinin qarşısını alır. Bunun ən gözəl nümunə kimi isə
Kleopatranın daim eşşək südü vannası qəbul etməsini göstərmək olar. Onu da qeyd
edim ki, inək südü içilən zaman kalori aldırır, qarın hissədə köp olur. Amma
eşşək südündə bu kimi hallar baş vermir. Həmçinin
diqqət yetirməli olduğumuz bir məsələ isə həm eşşəyin, həm də südün, satışa
çıxarılmamışdan əvvəl yoxlanışdan keçirilməsidir. Mütləq, hər ikisi mütəxəssis
tərəfindən yoxlanılmalıdır”.
Tibb üzrə
ekspert Adil Qeybulla bildirdi ki, qədim türk
təbabətində eşşək südündən daim istifadə olunub: "Daha çox ağciyər, vərəm
xəstəliklərinin müalicəsində effekt göstərən bir məhsuldur. Onun tərkibində
olan bioloji aktiv maddələr insanın bronxlarının möhkəmlənməsinə kömək edir.
Amma bunun sənaye istiqamətində istehsalını və istifadəsinin real elmi əsasını
təmin etmək zaman məsələsidir. Bu südü elmi təbabətin bir hissəsi etmək
istəyiriksə, onunla bağlı ciddi elmi araşdırmalar aparıb, tərkibini, əsas təsir
elementlərinin miqdarını öyrənmək lazımdır. Yalnız belə ciddi araşdırmalardan
sonra eşşək südünün kütləvi istehsalına qərar verilə bilər. Bu gün Almaniya
istehsalı olan xeyli dərman preparatları Şərq reseptləri əsasında hazırlanır. Həmin
preparatlar dərman bitkilərindən hazırlanır. Hazırda dünyada Şərq və Qərb
təbabəti arasında bir sintez gedir. Amma gəlin görək bu süd məhsulundan dünyada
necə istifadə edilir, beynəlxalq təcrübədə bir əsası varmı? Dünya bu süd
məhsulunu necə qiymətləndirir? Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının reyestrində eşşək
südü müalicə vasitəsi kimi tanınırmı? Bütün suallara cavab tapdıqdan sonra bu
süd məhsulu haqqında geniş danışmaq olar. Əlbəttə, faydası var, bunu inkar
etmirik. Amma bu üsul müalicənin bir elementi ola bilərmi? Bu, artıq zaman
məsələsidir”.
Məsələ ilə bağlı Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin
də mövqeyini öyrəndik. Agentlikdən verilən məlumata görə, qurumun
mütəxəssisləri sözügedən təsərrüfat sahəsinə baxış keçirib və məlum olub ki,
həmin təsərrüfat subyekti qanunvericiliyi pozaraq, qida təhlükəsizliyi qeydiyyatından
keçmədən fəaliyyətə başlayıb: "Məlumat üçün bildiririk ki, qida sahəsində
fəaliyyət göstərən sahibkarlıq subyektlərinin qeydiyyatı qanunvericiliyin
tələblərinə uyğun olaraq Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən həyata
keçirilir. Qeyd olunan təsərrüfat subyekti bir neçə gün əvvəl məhsulların
keyfiyyət göstəricilərini müəyyən etmək üçün Azərbaycan Respublikası Qida
Təhlükəsizliyi Agentliyinə nümunələr təqdim etmiş və nəticələrlə bağlı heç bir
müvafiq sənəd olmadan, məhsulun satışına başlayıb. Qeyd olunanlar "Yeyinti
məhsulları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun (maddə 7) kobud şəkildə
pozulmasıdır və bununla bağlı Agentlik tərəfindən həmin təsərrüfat subyektinin
fəaliyyəti nəzarətə götürülüb, heyvanlardan qan və süd nümunələri götürülərək
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun müvafiq laboratoriyasına təqdim
edilib”.
Agentlik bəyan edir ki, heç bir elmi əsaslara,
tədqiqat işlərinə, laborator müayinələrinin nəticələrinə istinad etmədən, ulaq
südünün yüksək keyfiyyətə malik, müalicəvi məhsul kimi təqdim olunması
yolverilməzdir və bu, insanlar arasında çaşqınlığa gətirib çıxarır.
Ümumiyyətlə, beynəlxalq təcrübədə bu tip yeni təsərrüfat sahələri fəaliyyətə
başlamazdan, məhsullar istehlakçılara təqdim olunmazdan əvvəl, bu sahədə elmi-təcrübi
işlər həyata keçirilir, məhsulun normativ-texniki sənədləri hazırlanıb təsdiq
olunur, istehsalın standartları müəyyənləşdirilir və yalnız bundan sonra
məhsulların istifadəsi haqqında müvafiq qərar qəbul olunur. Hazırda ölkəmizdə
ulaq südünün istifadəsi, müalicəvi əhəmiyyəti barədə heç bir normativ sənəd
mövcud deyil.
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən qeyd
olunan təsərrüfat subyektinin fəaliyyəti ilə bağlı araşdırmalar davam
etdirilir, aparılan araşdırmaların nəticəsi ilə bağlı məlumatlar ictimaiyyətə
təqdim olunacaq".
Günel Azadə