Ürəyimiz üçün həssas vaxtlar
İlin müəyyən
fəsilləri və müəyyən ayları,
həftənin müəyyən günləri və hətta
günün müəyyən saatları ürək sağlamlığınız
baxımından çox önəmli vaxtlardır. Çünki insanların ilin müəyyən
fəsillərində, müəyyən aylarında, həftənin müəyyən günündə və günün müəyyən
saatlarında daha çox infarkt keçirdikləri
bəllidir. Bu reallıq aparılan böyük araşdırmalar nəticəsində sübuta yetirilib. Bunu nəzərə
alaraq, daha diqqətli olunar və bəzi tədbirlər görülərsə, infarkt keçirmə riski
önəmli dərəcədə azaldıla bilər.
Günün riskli saatları
İnfarkt keçirən 66635 və ani ürək ölümü ilə
dünyasını dəyişən 19390 insan üzərində
aparılan araşdırma nəticəsində məlum oldu ki, gün ərzində insanlar ən
çox səhər saat 6 ilə günorta saat 12 arasında infarkt keçirirlər. Ona görə də bu saatlar arasında
daha diqqətli olumaq lazımdır. Belə ki, insanlar günün bu saatlarında ağır
yemək yeməməli, ağır və gərgin işlə məşğul olmamalı və ən önəmli olan odur ki
mümkün olduqca, stress keçirməməli və
neqativ əhvalda olmamalıdırlar. İnsanların günün digər saatlarına
nisbətən, səhər saatlarında daha çox infarkt keçirmələrinin iki önəmli səbəbi
var: Birincisi, nəbzimizi sürətləndirən və qan təzyiqimizi qaldıran bir sözlə
ürəyin işini artıran sempatik sinir
sistemimiz bu saatlarda daha fəal olur. Nəbz nə qədər çox, qan təzyiqi də nə
qədər yuxarı olarsa, ürəyin işi bir o qədər artar. Yəni ürəyin işi səhər
saatlarında günün digər saatlarına
nisbətən daha çox olur. İkincisi, günün digər saatlarına
nisbətən, səhər saatlarında müəyyən fizioloji proseslər nəticəsində qanın
laxtalanma qabiliyyəti daha çox olur. Bütün
bu proseslər ürəyi qidalandıran
damarların tıxanmasını asanlaşdırır, yəni ürək
damarlarının tıxanmasına
meylliyi artırır. Bu
cür proseslərin daha aşkar olduğu
bu vaxtlarda insanların
keçirdiyi stress, onların gərgin işlə məşğul
olması, yorğunluq, o saatlar arasında siqaret çəkmək və
sairə kimi neqativ proseslər insanın
infarkt keçirmə riskini
artırır. Əgər bir insanda köklük, hipertaniya və ya diabet xəstəliyi varsa, qanda xolesterinin
miqdarı çoxdursa və ya o insan
siqaret çəkirsə, bir
sözlə, risk faktorları varsa, o insanların infarkt keçirmə
riski daha da artar.
Bazar
ertəsi sindromu
Həftənin digər
günlərinə nisbətən, insanlar həftənin birinci günü daha çox infarkt keçirirlər.
Bunun ən önəmli səbəbi istirahət günləri olan həftənin son günlərindən sonra
həftənin birinci günü insanların işləmək istəməyində olmamasının yaratdığı ümumi
stressdir. Həftənin birinci günü daha gərgin iş günü olduğu üçün bu gərginlik
insanlara mənfi təsir göstərir. Ortaya çıxan stress sinir sistemi vasitəsilə istər-istəməz ürəyə önəmli
ölçüdə təsir edir. Həftənin birinci günü stressin ən çox olduğu gündür. Ona
görə də həftənin birinci günü daha
diqqətli olunmalıdır.
Ən təhlükəli aylar
İnfarkt
keçirmə və buna bağlı
ölüm halları fəsildən fəsilə görə də dəyişir. İnsanlar qış və bahar
aylarında daha çox infarkt keçirirlər. İnfarkt keçirən 259891 insan üzərində aparılan
böyük bir araşdırma nəticəsində məlum
olub ki, yay aylarına nisbətən, qış və yaz aylarında insanlar 53 faiz
daha çox infarkt keçirirlər. Maraqlısı odur ki, keçirilən infarktın
öldürücülüyü də fəsildən fəsilə dəyişir. Belə ki eyni araşdırmada qış və bahar
aylarında infarkt keçirən insanların ölmə ehtimalının yay və payız aylarında
infarkt keçirən insanlara nisbətən daha çox olduğu müəyyən edildi. İnfarktdan ölən 300000 insan üzərində
aparılan bir başqa araşdırmada da yanvar
ayının ən təhlükəli ay olduğu məlum olub. Daha
dəqiq desək, bir insanın yanvar ayında keçirdiyi infarktdan ölmə riski sentyabr ayında keçirdiyi infarktdan
ölmə riskindən daha çoxdur. Bu baxımdan,
ən təhlükəli ay yanvar ayıdır. İnsanların daha çox qış aylarında
infarkt keçirmələrinin bir neçə səbəbi var. Birincisi, soyuq havalarda qrip,
sinuzit, farenjit, tonzillit və ya pnevmoniya kimi infeksiyalar çox artır.
Qışda daha çox xəstələnirik. Bu infeksiyalar insan bədənində yayğın, yəni
sistematik bir iltihaba səbəb olur. İnfeksiyalara yoluxduğumuz zaman bütün
bədəndə dəyişikliklər olur. Bu iltihablanma və dəyişikliklər ürəyimizi
qidalandıran tac arteriyalarımızın qanla təmas edən iç üzündə də olur. Nəticədə
bəzi insanlarda iltihablaşma daha şiddətli olur və ürək damarları tıxanaraq,
infarkt keçirirlər. Ancaq burada bir
yanlış anlaşılma olmasın. Bu o demək deyil ki, hər qripə yoluxan infarkt
keçirəcək! İkinci bir səbəb soyuq havanın ürək damarlarını büzməsidir.
Damarlarda büzülmə sinədə ağrı, hətta infarkta səbəb ola bilir. Soyuq havalarda
qan təzyiqi də yüksəlir. Bu da infarkta səbəb ola bilər. Üçüncü bir səbəb də
odur ki, qış aylarında daha az hərəkət edirik. Bir digər səbəb də qış aylarında
artan enerji ehtiyacımızı qarşılamaq üçün şəkərli qidaları daha çox
yeməyimizdir. Normadan çox şəkər həm bədən müqavimətini azaldaraq,
infeksiyalara yoluxmamızı asanlaşdırır, həm də ürək damarlarının tıxanma
prosesini sürətləndirir.
Hər şeydən öncə, insanlar soyuq
havalarda bayıra çox çıxmamalıdırlar. Çıxmadan öncə də özlərini soyuqdan
qoruyacaq, bədənlərini isti tutacaq paltarlar geyinməlidirlər. Çünki soyuq hava
bədənimizdəki damarları, o cümlədən ürəyimizi qidalandıran damarları da büzür.
Soyuq havalarda baş nahiyəsindən daha çox istilik itirilir. Buna görə də şapka
və ya papaq geyinmək lazımdır. Mümkünsə, yeməkdən ən azı 2 saat sonra bayıra
çıxsınlar. Küləkli havalarda küləyə qarşı yürüməməlidirlər. Qrip, sinuzit,
farenjit, tonzillit və pnevmoniya kimi infeksiyalardan mümkün olduqca
qorunmalıdırlar. Daha çox bədən müqavimətini artıran qidalarla - bol meyvə və
tərəvəzlər qidalanmalıdırlar. Bol su içilməlidir. Gündə ən azı 3-5 fincan çay,
özəlliklə də bitki çayları - yaşıl çay, kəklikotu çayı içilməlidirlər. Çox
yağlı yeməməlidirlər. Şəkərli qidalardan çox istifadə etməməlidirlər. Normadan
çox şəkər həm bədən müqavimətini azaldaraq infeksiyalara yoluxmamızı
asanlaşdırır, həm də ürək damarlarının tıxanma prosesini sürətləndirir.
Hipertoniyası olan xəstələr dərmanlarını müntəzəm qəbul etməlidirlər. Çox duzlu
yemək qəbul etməməlidirlər. Qan təzyiqini nəzarət altında tutmalıdırlar. Daha
öncə infarkt keçirən, stend taxılan, şuntlama əməliyyatı olan və ya ürək
çatışmazlığı olan hər kəsə mütləq ildə bir dəfə qrip əleyhinə vaksinasiya
edilməlidir. Ancaq onu da deyim ki, bu vaksinasiyanın qripdən qoruyuculuğu
60-70 faizdir, 100 faiz deyil. Xəstələri 60-70 faiz ehtimalla qripdən qoruyacaq
vaksinasiya qrip epidemiyasından əvvəl edilməlidir. Vaksinasiya infeksiyaların
daha çox yayıldığı aylardan əvvəl olunmalıdır. Bu sentyabr-noyabr ayları
arasında olarsa, daha doğru olar.
Son söz:
İlin müəyyən fəsillərində, ilin müəyyən aylarında, həftənin müəyyən günündə və
günün müəyyən saatlarında insanlarən daha
çox infarkt keçirdikləri bir reallıqdır.
Bunu bilərək, daha diqqətli olmaq tələb olunur. Bəzi tədbirlər görülərsə,
infarkt keçirmə riski önəmli dərəcədə azaldıla bilər.
Kardioloq, Uzm.Dr.Yalcin Velibey