Rəqəmsal iqtisadiyyat quruculuğu: Azərbaycan üçün açılan imkanlar
Rəqəmsal texnologiyaların inkişafı bəşəriyyət
qarşısında tərəqqi üçün yeni üfüqlər açır. Hazırda dünya "SƏNAYE 4.0” –
Dördüncü Sənaye İnqilabına qədəm qoyur. Bu istehsalın avtomatlaşdırılması,
robotlaşma, süni intellektdən geniş istifadə, iqtisadiyyatın bütün sahələrində
rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi deməkdir. "SƏNAYE 4.0” rəqəmsallaşma,
texnoloji infrastruktur quruculuğu ilə sıx bağlı olaraq ən fərqli sahələrdə
yeniliklərin tətbiqinə və inkişafa gətirib çıxardır.
Hazırda dünya ölkələri yeni inkişaf mühitinə qədəm
qoyaraq rəqəmsallaşma istiqamətində yeni təşəbbüslər irəli sürürlər. Belə bir
dövrdə rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi, xüsusilə də iqtisadiyyatın rəqəmsallaşması
və rəqəmsal iqtisadiyyatın qurulması ən çox müzakirə olunan məsələlərdəndir.
Texnoloji tərəqqi dünya üzrə müxtəlif
regionlarda fərqli səviyyədə olduğundan dövlətlər də rəqəmsallaşma üzrə fərqli
inkişaf səviyyəsinə sahibdirlər və ümumilikdə bir neçə qrupa bölünürlər. Belə
ki, ölkələr rəqəmsallaşma üzrə liderlər, əsas qrup, geri qalanlar, yeni
başlayan liderlər və rəqəmsallaşmada ötmə səviyyəsində olan dövlətlər kimi təsnif
olunurlar. Əgər Cənubi Koreya, Danimarka, Böyük Britaniya, İsveçrə və Çin kimi
dövlətlər liderlər kateqoriyasına, Almaniya, ABŞ, Yaponiya, Hindistan, Avropa
İttifaqı ölkələri əsas qrupa daxildirlərsə, digər dövlətlər müvafiq olaraq geri
qalanlar, yeni başlayan liderlər və rəqəmsallaşmada ötmə səviyyəsində olanlar
kateqoriyasında aiddirlər.
Dünyada
enerji və nəqliyyat mərkəzi olaraq tanınan, Avropa İttifaqı və bir sıra dövlətlərin
enerji təhlükəsizliyinə öz töhfəsini verən Azərbaycan da artıq "SƏNAYE 4.0”ə qədəm
qoyur. Yeni dövr Azərbaycanın da
qarşısında zamanın çağırışlarına cavab vermək, iqtisadi inkişafda yeni hədəflərə
çatmaq kimi vəzifələr formalaşdırır. Sürətli inkişaf səviyyəsində olan dövlətlərdə
olduğu kimi, ölkəmiz üçün də iqtisadiyyatın rəqəmsallaşdırılması, rəqəmsal
iqtisadiyyatın qurulması, innovasiyaların tətbiqi prioritetlər sırasındadır.
Hazırda Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatın rəqəmsallaşması, rəqəmsal
iqtisadiyyatın qurulması və dayanıqlı inkişaf üçün bütün imkanlara sahibdir.
Ölkəmizin yerləşdiyi unikal coğrafi mövqe, təbii resursları, həmçinin qiymətli
insan resursları, eləcə də son illər ərzində cənab Prezident İlham Əliyev tərəfindən
qəbul olunmuş Dövlət Proqramları, Sərəncam və Fərmanlar buna tam imkan verir.
Hazırda ölkəmiz İKT sahəsinin inkişafına görə
dünya üzrə 65-ci yerdə qərarlaşıb və Cənubi Qafqaz ölkələri arasında liderdir.
Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının (İTU) "State of Broadband Report 2018”
sənədinə əsasən, Azərbaycan MDB məkanında internetin əhatə olunması, yayımına
görə ilk yerdədir (79 %). Dünya Bankının "Doing Business 2019” hesabatında isə
Azərbaycan Avropa və Mərkəzi Asiyada ən çox islahat aparan 10 ölkə sırasına
düşüb və dünya üzrə 190 ölkə arasında 25-ci yerdə qərarlaşıb. İqtisadi və
sosial sahələrdə aparılan geniş islahatlar Azərbaycanın beynəlxalq reytinqlərdə
öncül mövqeləri əldə etməsi ilə nəticələnir.
Yeni İqtisadiyyat - Rəqəmsal
iqtisadiyyat quruculuğu dayanıqlı infrastruktur ilə sıx bağlıdır
İqtisadiyyatın rəqəmsallaşması və rəqəmsal
iqtisadiyyat quruculuğu dayanıqlı və təhlükəsiz infrastruktur quruculuğu ilə
sıx bağlıdır. Çünki bir qayda olaraq dayanıqlı və təhlükəsiz infrastruktur
olmadan həm iqtisadiyyatın rəqəmsallaşması, yəni iqtisadiyyatda, iqtisadi
münasibətlərdə İKT-dən istifadə, həm də rəqəmsal iqtisadiyyata keçid və onun
qurulması, yəni rəqəmsal texnologiyalar əsasında rəqəmsal məhsulların
yaradılması – istehsalı mümkün ola bilməz. Məhz müasir texnoloji infrastruktur
rəqəmsallaşmanın və rəqəmsal iqtisadiyyatın əsas komponentini təşkil edir.
Hazırda dünyada sürətlə inkişaf edən Əşyaların interneti (IoT), 5G, robotlaşma,
kibertəhlükəsizlik, süni intellektin tətbiqi sahələri də müvafiq magistral
infrastrukturun qurulmasını və yenilənməsini tələb edir. Dayanıqlı sabit
infrastruktur olmadan həm ölkələrarası, həm də ölkədaxili bağlantı
(connectivity) xidmətlərinin qabaqcıl standartlara uyğun təmin edilməsi mümkün
deyil. Hazırda dünya üzrə bağlantı xidmətləri sürətlə inkişaf edir. Həm mobil,
həm də genişzolaqlı internet istifadəçilərinin sayı artır. Operatorlar hər ötən
il infrastruktura yeni sərmayə yatırımı ehtiyyacı ilə qarşılaşırlar. Böyük
Britaniyanın telekom, media və texnologiya üzrə ixtisaslaşmış konsaltinq şirkəti
olan "Analysys Mason”un məlumatına əsasən, 2014-cü ildən bəri operatorlar
internet infrastrukturuna 300 milyard ABŞ dollarından çox sərmayə yatırıblar.
Araşdırmalar internetə qoşulan cihazların da
sayında artımın olacağını göstərir. Məsələn, Mobil Operatorların Assosiasiyası
olan "GSMA” təşkilatının "The Mobile Economy 2019” hesabatına əsasən dünya üzrə
2018-2025-ci illər dövründə Əşyaların interneti (IoT) bağlantılarının səviyyəsi
üç dəfə artaraq 25 milyarda çatacaq. Bu dövrdə Əşyaların internetindən əldə
olunan gəlir isə 4 dəfə artaraq 1.1 trilyon ABŞ dolları həcmində olacaq. Rəqəmsallaşma
və infrastrukturun inkişafı mobil internet istifadəçilərinin də sayında artımın
baş verməsi ilə nəticələnəcək. Hesabata əsasən, mobil internet istifadəçilərinin
sayı 2018-ci ildə olan 3.6 milyard nəfərdən 2025-ci ildə 5 milyarda çatacaq.
Qeyd edilməlidir ki, rəqəmsallaşma və rəqəmsal iqtisadiyyat quruculuğu Azərbaycanda da İKT sahəsində
dayanıqlı infrastruktur quruculuğu məsələlərini gündəmə gətirir. Beynəlxalq
bağlantı xidmətlərinin təkmilləşməsi, internet xidmətindən hər il daha çox
sayda insanın istifadə etməsi üçün sabit texnoloji bazanın təkmilləşməsi və
yeni texnoloji infrastruktur quruculuğu vacib əhəmiyyət kəsb edir. Hazırda
reallaşmasına start verilmiş və Azərbaycanın Regional Rəqəmsal Mərkəzə çevrilməsi
üzrə icra edilən "Azerbaijan Digital HUB” proqramının da əsasında bu ideya
dayanır. Azərbaycanın ilk mobil
operatoru "Bakcell” şirkətinin törəmə müəssisəsi olan magistral internet
provayderi "AzerTelecom” şirkəti tərəfindən icra olunan "Azerbaijan Digital
HUB” proqramı çərçivəsində əsas istiqamətlərdən ən birincisi elə dayanıqlı
infrastrukturun qurulmasıdır. Bu istiqamətdə şirkətimiz tərəfindən həm ölkə
daxilində, həm də ölkə xaricində texnoloji infrastrukturun qurulması üçün işlər
aparılır. "Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC ilə apardığımız layihə ölkə daxilində
dəmir yollarının mühafizə zolağı boyunca magistral fiber-optik kabel xətlərinin
çəkilməsini və beləliklə də Şimal-Cənub, Şərq-Qərb istiqamətlərdə qonşu dövlətlərin
telekom operatorları ilə şəbəkə bağlantılarının qurulmasını təmin edəcəkdir.
"Digital HUB” proqramı çərçivəsində Avropa ilə Asiya arasında tarixi ipək
yolunun üzərində yeni rəqəmsal ipək yolunun qurulması və bunun üçün Xəzər dənizinin
dibi ilə Azərbaycan və Orta Asiya ölkələri arasında "Transxəzər magistralı”nın
çəkilməsi isə ölkə xaricində magistral infrastrukturun qurulması layihəsinin tərkib
hissəsidir. Bütün qeyd olunanların reallaşması həm Azərbaycan daxilində müasir
dövrün tələblərinə cavab verən sabit texnoloji bazanın formalaşmasını, həm də
Azərbaycanın artıq internet və kontentin Asiya regionu ölkələrinə ötürülməsində
tranzit, sonrakı mərhələdə (Bakının İnternet Mübadilə Mərkəzinə çevrilməsi və
Azərbayanda Regional Data Mərkəzin qurulması ilə) artıq mərkəzi ölkəyə çevrilməsini
təmin edəcək.
"Azerbaijan Digital HUB” proqramı
rəqəmsal iqtisadiyyat üçün əlverişli platformadır
"Digital HUB” proqramı Azərbaycanın gələcək
inkişafı üçün təkcə infrastruktur baxımından yeni imkanlar yaratmır. Xüsusi
qeyd olunmalıdır ki, bu proqram son nəticədə rəqəmsal ekosistemin
formalaşmasını nəzərdə tutur. Çünki proqramın əsasını təşkil edən komponentlər
arasında dayanıqlı infrastrukturun quruculuğu, bağlantı xidmətlərinin təkmilləşməsi
ilə yanaşı həm də ölkəmizdə iri kontent operatorlarının (Facebook, Google,
Netflix, Amazon, Alibaba, Tencent və s.) təmsil olunması, Regional Data Mərkəzin
tikintisi, yeni iş yerlərinin formalaşması, kiçik və orta biznes subyektlərinin
rəqəmsal biznes yönümündə inkişafı və gələcəkdə rəqəmsal xidmətlərin "Made in
Azerbaijan” brendi altında ətraf regionlara ixracı da vardır. Bütün bunlar isə Azərbaycanda rəqəmsal ekosistemin formalaşmasına,
rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafına, ölkəmizin beynəlxalq reytinqlərdə daha
öncül pillələrə qalxmasına, innovasiya reytinqində irəliləməsinə və müvafiq
olaraq ümumi daxili məhsulun artımına da şərait yaradacaq.
Araşdırmalar göstərir ki, rəqəmsal
iqtisadiyyatın inkişafının ölkənin ÜDM-nin artımına mühüm təsiri vardır. Müxtəlif
dövlətlərin iqtisadi inkişaf göstəricilərinə nəzər salsaq görərik ki, rəqəmsal
sektorun Cənubi Koreya iqtisadiyyatında payı 12%, İsveçdə 8.6%, Finlandiyada 8,3%,
ABŞ-da 7,4%, Böyük Britaniyada isə 7,1 %-dir. Dünya İqtisadi Forumunun məlumatına
əsasən, növbəti onillikdə iqtisadiyyatda yaranan yeni dəyərin 70%-i məhz rəqəmsal
platformalara əsaslanacaq. "Google”in proqnozlarına əsasən, təkcə Cənub Şərqi
Asiyada rəqəmsal iqtisadiyyatın həcmi 2025-ci ilə qədər üçqat artacaq və 240
milyard ABŞ dolları təşkil edəcək.
Hazırda ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Norveç,
Qətər, Çin, Rusiya kimi dövlətlər rəqəmsal iqtisadiyyat quruculuğuna xüsusi
diqqət yetirir və bu istiqamətdə hətta xüsusiləşmiş orqanlar yaradaraq, milli
proqramlar qəbul edirlər. Bu da rəqəmsal transformasiya proseslərinin daha
çevik formada aparılmasını təmin edir.
Hazırda
ölkəmizdə də aparılan islahatlar, dövlət və özəl sektor tərəfindən icra edilən
mühüm proqramlar rəqəmsal iqtisadiyyat quruculuğu üçün mühüm baza
formalaşdırır.
Regionun Enerji və Nəqliyyat Mərkəzi statuslarına sahib olan Azərbaycanın artıq
yeni dövrdə mövcud resurslardan, qabaqcıl dünya təcrübəsindən istifadə etməklə
qısa zamanda rəqəmsal iqtisadiyyat qurmaq və Regionun Rəqəmsal Mərkəzinə
çevrilmək imkanı vardır.
Fuad
Allahverdiyev
"AzerTelecom” MMC-nin Baş icraçı direktoru
"Azerbaijan Digital
HUB” proqramının rəhbəri