Repressiya dövrünün qaranlıq səhifələrinə işıq saçan muzey-FOTO

Mayın 24-də Dövlət Sərhəd Xidmətinin (DSX) inzibati binasında "Siyasi repressiya qurbanları muzeyi”nin açılışı olub.
Muzeydə yaradılan şəraitlə tanış olmaq üçünAZƏRTAC-ın çəkiliş qrupu "Siyasi repressiya qurbanları muzeyi”ndə olub.
"Bütün yollar sonsuzluğa” kompozisiyası qatarın vaqon taxtalarının arasından çıxan əzilmiş, dırnaqsız barmaqlar - məhkum olunmuşların işgəncələrə məruz qalaraq günahlandırmalarını, tikanlı məftillərə ilişmiş protokollar, ittihamnamələr, hökümlər və sair isə məhkumların bu zamandan etibarən həyatlarının puç olaraq tikanlı məftillər arxasında keçirəcəklərini göstərir.
Muzeydə çox təsiredici kompozisiyalardan biri isə "Günahsız müqəssir”dir. Burada işgəncəyə məruz qalan insanın ümidsiz vəziyyətdə boşluğa yönələn baxışları onun həyatının sona çatmasının uzaqda olmadığını simvolizə edir.
Muzeyin əsas zalında "Danışan sənədlər” adlanan lövhədə repressiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı 1920-1930-cu illərdə qəbul edilmiş sənədlərin surətləri yer alıb. Azərbaycanda repressiyanı "qanuniləşdirən” ilk sənədlərdən biri kimi Bakı şəhər komendantının 1920-ci il 26 may tarixli əmri diqqəti cəlb edir. Əmrdə əks olunmuş "Hansı evdən güllə atılsa həmin ev top atəşinə tutulacaq, 16 yaşından 50 yaşına qədər hər kəs mühakiməsiz güllələnəcək. Siqnal və yaxud nişan verənlər tutulduqları yerdə gülləbaran ediləcəklər” müddəası xalqımıza qarşı xüsusi amansızlığı açıq-aydın nümayiş etdirir. Diqqəti çəkən daha bir sənəd SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 1934-cü il 1 dekabr tarixli qərardır. Bu qərara əsasən terror aktlarına görə cinayət işlərinin istintaqı və baxılması on gündən artıq olmayan müddətdə başa çatdırılmalı, dindirmələr tərəflərin iştirakı olmadan aparılmalı idi. Bu işlər üzrə hökmlərdən kasasiya şikayəti, həmçinin əfv haqqında vəsatətlərə yol verilmirdi, ölüm cəzası haqqında hökm qəbul edildikdən sonra dərhal yerinə yetirilirdi.
Muzeyin əsas zalında yerləşdirilən lövhələrdən biri repressiyaya məruz qalmış azərbaycanlı hərbi xadimlərə həsr olunub. Burada həm Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə xidmət etmiş generallar – Həbib bəy Səlimov, Firudin bəy Vəzirov, Süleyman bəy Sulkeviç, İbrahim ağa Usubov və digərləri, həm də sovet Azərbaycanın hərbçiləri – generallar Cəmşid Naxçıvanski və Qambay Vəzirov, polkovniklər Qalib Vəkilov, Məmməd Veysov, Seyfulla Mehtiyev və başqaları haqqında məlumat və fotoşəkillər verilib.
Siyasi repressiya qurbanı olan qadınlara həsr edilən lövhədə güllələnmiş beş qadın – Xədicə Qayıbova, Mədinə Qiyasbəyli, Nemət Məlikova, Panfiliya Tanailidi və Ayna Sultanova, həmçinin güllələnmiş "xalq düşmənləri”nin islah-əmək düşərgələrinə sürgün olunmuş həyat yoldaşları haqqında məlumatlar verilib. Lövhədə qadınların həbsi və cəzası ilə bağlı sənədlərin surətləri yerləşdirilib. Tanınmış şair Əhməd Cavadın həyat yoldaşı Şükriyyə Axundzadənin himayəsində dörd azyaşlı uşaq olmasına baxmayaraq, sürgün edilməsi haqqında sənədin surəti də lövhədə yer alan maraqlı faktlardandır. Qadınların repressiyasına həsr olunmuş daha bir lövhədə Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsində cəza çəkmiş 44 azərbaycanlı qadın haqqında məlumat verilib.
Muzeydə azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyasına xüsusi diqqət ayrılıb. "Deportasiya siyasət” adlanan lövhədə yerləşdirilmiş sənədlər sonda azərbaycanlıların doğma torpaqlarından deportasiyası ilə nəticələnən SSRİ rəhbərliyinin xaricdə yaşayan ermənilərin Ermənistana köçməsinə dəstəyi, Ermənistanda yaşayan azərbaycanlıların problemlərinə kifayət qədər diqqət ayırmaması siyasətindən xəbər verir. Həmin lövhədə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının və SSRİ-nin icra orqanlarının Azərbaycanda yaşayan almanların və İran təbəəsi olan azərbaycanlıların respublikadan çıxarılmaları haqqında sənədlərin surətləri də yerləşdirilib. 1920-ci ildən başlayan siyasi repressiyaların ilk qurbanları Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tanınmış simaları - parlament və hökumət üzvləri olublar. Bir çox müsavatçıların və ittihadçıların güllələnməsi və sürgün edilməsi barədə sənədlərin surətləri bolşeviklərin siyasi rəqiblərinə qarşı nə qədər amansız olmalarından xəbər verir. Həmin illərdə Azərbaycanın qabaqcıl ziyalılarının məruz qaldıqları siyasi repressiyaların təşkilində repressiv orqanlarda o dövrdə məsul vəzifələr tutmuş milliyyətcə erməni olan şəxslərin böyük rolunun olması da qeyd edilib.
"Cəhənnəm əzabından qurtuluş” qarelyefi əzablardan qovrulan insanın zindanın divarını yararaq, içəridəki cəhənnəm alovundan qurtulmasını simvolizə edir.
"Azadlığı istəmirəm zərrə-zərrə. Qram-qram...” qarelyefi on minlərlə insanın əzablarına şahid olmuş və özü də bu əzabı yaşamış məhbus son gücünü toplayaraq azadlıq yanğısını, lakin onun bu zindandan qurtuluş olmadığını da anlamasını əks etdirir. Repressiya illərində bolşeviklərin siyasi məhbuslarla davranışları barədə ziyarətçilərdə təsəvvür yaratmaq məqsədilə muzeydə saxlama kameraları, karserlər, dindirilmə, güllələnmə otaqları orijinal görünüşdə bərpa edilib. Muzeyin dəhlizlərində qanunsuz həbsə etirazı, azadlığa can atmanı simvolizə edən kompozisiyalar quraşdırılıb. "Repressiya burulğanı”, "Ümid işığında” adlı kompozisiyalarda zindan həyatını yaşamış və Vətənindən didərgin edilmiş soydaşlarımızın keçirdikləri iztirab və əziyyətləri rəmzi formada ifadə olunub.
"İşgəncə məngənəsi” qarelyefi isə işgəncələrə məruz qalan insanların əzablarını simvolizə edir.
Diqqət çəkən məkanlardan biri də məhkəmə proseslərinin aparıldığı otaqdır. Bu məkanda eyni vaxtda üç qərar birdən verilirmiş.
Azərbaycanın görkəmli dramaturqu Hüseyn Cavidin dindirilməsini əks etdirən guşə isə çox maraqlıdır.
Dövlət Sərhəd Xidmətinin zabiti, polkovnik-leytenant Aliyə Priyeva bildirib ki, muzeyin yaradılmasında əsas məqsədlərdən biri də repressiya qurbanlarının xatirəsinə ehtiram və yaxın keçmişimizin qanlı səhifələri haqqında gənc nəslin nümayəndələrinin düzgün məlumatlandırılmasıdır.
Dövlət Sərhəd Xidməti muzeyin fəaliyyətinə kömək məqsədilə siyasi repressiya qurbanlarının nəvə və nəticələrinə, yaxın qohumlarından xahiş edir ki, muzeyin fondlarının zənginləşdirilməsinə töhfə verə biləcək şəkillər, sənədlər varsa təqdim etsinlər.
Bir sözlə "Siyasi repressiya qurbanları muzeyi” vətəndaşlarımızın, şagirdlərimizin və gənclərimizin o dövrkü repressiya haqqında dərin biliklərə yiyələnməsində də mühüm rol oynayacaq.