Rənglərin simfoniyası - Fotolar
"O əmin idi ki, incəsənəti yalnız duymaq olar. Onu izah, şərh etməyin
lüzumsuzluğunu, rəssamın şəxsiyyətini, dünyagörüşünü anlamaq üçün açar
axtarmağın, onu dərindən hiss etməyin, qəlbindəki çağırışına canlı, səmimi
cavab tapmağın vacibliyini vurğulayırdı. Üfüq xətti kimi xəyali və əlçatmaz
həqiqət axtarışında əsil dərvişə çevrilən rəssam səfalət içində yaşayır, uzun
müddət sənətkar kimi nə şöhrət tapır, nə də ad-san. Buna baxmayaraq, dünyanın
heç bir naz-neməti onu sənət yolundan dönməyə məcbur edə bilmir”. Əməkdar
İncəsənət xadimi Kamal Əhməd haqqında Xalq Bankın "Xalq Əmanəti” layihəsi
çərçivəsində işıq üzü görən 15-ci nəşrində yer alan bu sətirlər görkəmli rəssamın
həyat və yaradıcılıq yolu ilə yaxından tanışlığa bələdçilik edir.
Əsərləri Azərbaycan incəsənətinin dəyərli nümunələri kimi şəxsi
kolleksiyalarda, böyük muzey və qalereyalarda qorunub saxlanılan görkəmli
rəssamın həyat yolu elə də asan olmayıb.
"Bu uşağın böyük gələcəyi
var”
Kamal Əhməd rəssam kimi tanınana, əsərləri sevilənə və fərqlənənə
qədər həyatın sərt üzü ilə mübarizə aparıb. Yaşadığı çətinliklər onu təkcə
rəssam kimi deyil, həm də kamil insan kimi formalaşdırıb. Uşaq yaşlarında
inşaatçı-mühəndis olan atasının işi ilə əlaqədar Bakıdan Qarabağa-Ağdam
şəhərinə köçüblər. Ailə mühiti Kamalın sənətə məhəbbət ruhunda böyüməsində
böyük rol oynayıb. Kamal hələ körpə çağlarından səs və rənglərin sehrinə düşüb.
Atası mütaliəni sevən, musiqini duyan insan idi. Muğam ifa edir, hətta tar
düzəltməyi bacarırdı. Anası da övladının təbiətə, sənətə və insanlara məhəbbət
ruhunda böyüdən savadlı qadın idi. Valideynləri övladlarında rəssamlıq
istedadını görüb onu bu istiqamətdə yönəltməyə çalışırdılar. Ancaq tale onunla
amansız davranır: əvvəlcə yatalaq xəstəliyinə yoluxan anası, ilyarım sonra isə
atası vəfat edir. Ölümündən əvvəl atası övladlarını peşəkar pedaqoqların
çalışdığı, ona yaxşı təhsil verə biləcək uşaq evlərindən birinə verməyi təkid
edir. Uşaqları Bakıya aparıb müxtəlif uşaq evlərinə verirlər. Bacısı bir müddət
sonra vəfat edir, qardaşını isə nənəsi himayəsinə götürür. Kamal 18 yaşına
qədər Şüvəlanda uşaq evində qalır. Bəxti onda gətirir ki, uşaq evinin direktoru
Kamalın rəssam kimi yetişməsinə çalışır,
onu sərgi və konsertlərə aparır, poeziyaya olan marağını təqdir edir. Xalq
şairi Səməd Vurğunla uşaq evinin şagirdlərinin görüşündə Kamalın səlis və
ifadəli şeir söyləməsi şairin diqqətini çəkir: "Bu uşağın böyük gələcəyi var”
deyir.
Kamal məktəbli ikən rəsm dərnəyinə gedir. 1964-cü ildə akademik
təhsil sistemini inkar edən ifrat fərdiyyətçi, üsyankar xasiyyətli gənc,
Ə.Əzimzadə adına Bakı Rəssamlıq Məktəbini bitirir. Onun müəllimlərindən biri
görkəmli rəngkar Vəcihə Səmədova idi. Başqalarına bənzəməmək, fərqli olmaq
istəyi gəncin məktəbi gec bitirməsinə də səbəb olur. Sonrakı fəaliyyətində də
bu xarakteri ona maneçilik yaradır. Ancaq qaranlıq gecənin işıqlı gündüzləri
kimi, gənc rəssamın qarşısına da nurlu insanlar çıxır. Səttar Bəhlulzadə ilə
tanışlığı Kamalın qarşısında yeni üfüqlər açır. Kamal da Səttar kimi Nizaminin,
Füzulinin fəlsəfəsi ilə maraqlanır və əlçatmaz həqiqəti tapmaq üçün əsl dərvişə
çevrilir. Səttar Bəhlulzadə gənc rəssama Azərbaycanın poeziya, fəlsəfə və muğam
dünyasını, abstrakt və ideal aləminin gözə görünməyən sirlərini açır.
K.Əhmədin digər müəllimi isə Azərbaycan avanqardının banisi Cavad
Mircavadov idi. Onun ətrafında formalaşan Abşeron məktəbi adlandırılan
həmfikirlərindən ibarət çevrə gənc rəssama
Abşeronun gözəlliklərini bəxş edir. Onun işıqlı, günəşlə dolu
"Abşeronda”, "Görədil” mənzərəsindəki rəng dünyası əksər rəssamların koloritindən
fərqlənir. Uzun müddət Abşeronun Görədil
kəndində yaşayan rəssam bu sehrli məkanda xeyli əsər yaradır.
Kamal Əhməd əsil yaradıcı insan idi. Həmkarları onun haqqında
danışanda "Kamal faciəvi dünya duyumuna malik insan idi. O, öz xüsusi mikro
kainatını, öz planetini yaratmış, burada real həyatın ona verə bilmədiyi hər
şeyi əldə edə bilmişdi”- deyə xatırlayırlar: "O, tərki-dünya olub yaradır və bu
sirli ayinə heç kimi yaxın buraxmırdı. Öz əsərləri haqqında danışmağı sevmir,
rəngkarlıq haqqında heç bir müzakirəyə yol vermirdi”.
Zülmətdən işığa doğru
"Xalq Əmanəti” layihəsi çərçivəsində XalqBankın baş ofisində
keçirilən nəşrin təqdimatına toplaşan insanların Kamal Əhməd haqqında ürək
sözləri görkəmli rəssamın təkcə sənətkar kimi deyil, həm də insan kimi
xüsusiyyətlərini yada saldı.
Rəssamlar İttifaqının sədri
Fərhad Xəlilov həmkarı ilə bağlı xatirələrini yada saldı: «Biz
onunla yaxın dost olmuşuq. Rəssamlıq Məktəbində oxuyanda mənim 16 yaşım var
idi. Kamal isə məndən 5 yaş böyük idi. Hərbi xidməti bir yerdə keçirdik.
Çətinliklər gördük, ac qaldıq, amma xidməti başa vurduq. Kamal mənimçün həmişə
yaxşı dost idi. Ona təbiətdən istedad verilmişdi. Onun rəssamlıq hissi çox
güclü idi. Rəngi onun kimi hiss edən ikinci sənətkar tanımıram. Həm də çox
təvazökar adam idi. Onda sənət yanğısı var idi. Mən həmişə onu böyük ürəkli rəssam kimi xatırlayıram».
Bakı İncəsənət Mərkəzinin
direktoru Rafael Gülməmmədli Kamal Əhmədi modern incəsənət sahəsinə ən
çox təsir edən rəssam kimi dəyərləndirdi: «Kamal Əhməd dissident rəssamlardan
idi. Onun kəndlilərə, fəhlələrə həsr etdiyi əsərlərində yalan və pafos görmək
mümkün deyil. Kamal filosof idi. Azərbaycan təsviri sənətində qara rənglə
işləyən iki rəssam var idisə, biri məhz Kamal Əhməd idi. Kamalın əsərləri qara
fona malik simvollarla zəngindir. Simvolların çoxu bu qaranlığın əksinə
yaranmış işığın konsepti ilə bağlıdır. İnsanlara tənqidi yanaşmasına baxmayaraq,
qəlbinin dərinliyində heç kəsə ziyan gəlməsini arzulamırdı. Hər şeydən öncə, o,
öz sənətinə çox bağlı idi və ətrafındakı hər kəsdən anlayış gözləyirdi. Kamal
akademik təhsili inkar edirdi. Rəssam kimi özü özünü yetişdirmişdi. 1970-80-ci
illərdə Kamal Azərbaycan təsviri sənətində layiqli yerini tuta bildi».
Kamal Əhmədi Abşeron rəssamlıq məktəbinin ən böyük simalarından biri
kimi dəyərləndirən yazıçı-publisist Azər
Abdulla rəssamı boya işlətmək bacarığına, rəng hissiyyatına görə qeyri-adi
sənətkar kimi xatırladı: «Tanrı ona yaranışdan qeyri-adi istedad vermişdi. Onun
əsərləri də bu istedadın gücü ilə yaranırdı. Kamal tablolarında zülmətdən işığa
doğru gedirdi».
Kamal Əhmədi çox yaxından tanıdığını deyən Xəzər Universitetinin təsisçisi, professor Hamlet İsaxanlı görkəmli
rəssamı sənəti, ədəbiyyatı, musiqini sevən bir insan kimi yada saldı: «Kamal
cəsarətli insan idi. Qeyri-adi dərəcədə xeyirxah və mehriban idi. Kamal
simvolist idi. Onun əsərlərinə filosofcasına baxmaq lazım idi».
Kamal Əhmədi dahi rəssam kimi xatırlayan sənətşünaslıq doktoru Cəmilə Həsənzadə "O, incəsənətin bütün sahələrini gözəl
bilirdi. Musiqini duyurdu” deyə sənət dostunu yada saldı: "Onun yaradıcılığını
təkcə Abşeron məktəbinə aid etmək olmaz. Kamalın istedadı sərhəd tanımırdı. Mən
onun yaradıcılığını kosmik fəza kimi miqyassız hesab edirəm».
Kamal Əhməd haqqında Azərbaycan televiziyasında ilk filmin müəllifi
olduğunu deyən şair Çingiz Əlioğlu
«Öz vaxtından qaçan adam» adlı şeirini görkəmli rəssama həsr etdiyini söylədi:
«Kamal, öz zamanında duruş gətirə bilmirdi. O, sənətin dəhlizlərində
dolaşırdı”. Ç.Əlioğlu Kamal Əhməd kimi sənətkarları milli sərvət kimi
dəyərləndirdi: "Biz öz təbii sərvətlərimizlə fəxr edirik. Amma şairlərimiz,
rəssamlarımız, bəstəkarlarımız bizim əsil sərvətimizdir. Kamal Əhməd daxilən
zəngin insan idi. O, fikir adamı idi. Onun rənglərinin altında neçə-neçə qatlar
var. Bu əsərləri sadəcə, duymaq lazımdır. Onun əsərlərində rənglərin
simfoniyası vardı».
Gələcək nəsillər üçün
zəngin irs
Atasının əsərlərinin çoxdan sərgilənmədiyini, xatirəsinə tədbirlər
keçirilmədiyini deyən rəssamın qızı Kamilla Əhmədova ölümündən 23 il
keçməsinə baxmayaraq onun göz yaşları ilə, sevinclə, təbəssümlə, bol
xatirələrlə xatırlanmasından fərəh hissi keçirdiyini dilə gətirdi: «Bu,
sənətkarın xoşbəxtliyidir. Bilirəm ki, tədbirə gələn insanların ürəkləri
xatirələrlə doludur”. Atasının rəssamlıq tərzinin təkrarolunmaz olduğunu deyən
K.Əhmədova "Baxmayaraq ki, atam çox yaşamadı, amma gələcək nəsillər üçün zəngin
irs qoyub” dedi: "Onun sənətkarlıq tərzi təkrarsız idi. Bu əsərlərdən insanlara
enerji yayılır. Belə bir tədbir keçirdiyinə, atamın əsərlərindən ibarət
mükəmməl nəşrə görə Xalq Banka ailəmiz adından minnətdarlıq edirik!”
Xalq Bankın Azərbaycan mədəni irsinin qorunub gələcək nəsillərə
çatdırılması məqsədi daşıyan layihəsi çərçivəsində Kamal Əhmədin əsərlərinin
ekspozisiyası may ayının 20-dən başlayaraq bankın baş ofisində (ünvan: Bakı
şəhəri, İnşaatçılar prospekti, 22L) fəaliyyət göstərəcək. Gözəlliyi duymaq,
hiss və duyğuların vəhdətindən, qəlbin hərarətindən kətan üzərinə süzülən
gözəlliklərlə baş-başa qalmaq, ecazkar dünyanın sehrinə düşmək üçünsə sərgiyə
vaxt ayırmağa dəyər.
Xatırladaq ki, "Xalq Əmanəti” layihəsi Xalq Bankı tərəfindən 2010-cu
ildən etibarən həyata keçirilir. Layihə xalqımızın mədəni irsinin qorunub
gələcək nəsillərə ötürülməsi, mənəvi dəyərlərimizin dünyaya tanıdılması
məqsədini daşıyır. Layihə çərçivəsində nəşr olunan kitablar üç dildə -
Azərbaycan, ingilis, rus dillərində çap olunur. Nəşrlər ölkənin ali və orta
təhsil müəssisələrinə, uşaq evləri və kitabxanalara, müxtəlif fondlara, dövlət
müəssisələrinə, xarici ölkələrin Azərbaycanda və Azərbaycanın xaricdə fəaliyyət
göstərən səfirlik və konsulluqlarına, dünyanın böyük muzeylərinə,
kitabxanalarına, eləcə də sənətsevərlərə hədiyyə olunur.
Ötən zaman ərzində Xalq rəssamları Böyükağa Mirzəzadə, Maral
Rəhmanzadə, Səttar Bəhlulzadə, Xalidə Səfərova, Mikayıl Abdullayev eləcə də
Mahmud Tağıyev, Vəcihə Səmədova, Fazil Əliyev, Rza Məmmədov, Gennadi Brijatyuk,
Qorxmaz Sücəddinovun, şəhid-heykəltəraş Samir Kaçayevin əsərlərindən ibarət
sərgilər təşkil olunub və bədii albomlar nəşr edilib. Xalq şairləri Məmməd
Araz, Hüseyn Arif, Xəlil Rza Ulutürk və unudulmaz Mikayıl Müşfiqin seçilmiş
əsərləri, görkəmli alim-numizmat, professor Əli Rəcəblinin "Azərbaycan
sikkələri” kitabı işıq üzü görüb.
Təqdimatda iştirak etdi
Təranə Məhərrəmova