“Reket jurnalistlər” özbaşına fəaliyyət göstərmirlər”
"Realliq.info” saytının baş
redaktoru İkram Rəhimovun Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti (DTX) tərəfindən
saxlanılması, Cinayət Məcəlləsinin 182.2.1 və 182.2.2-ci maddələri üzrə
(qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs tərəfindən təkrarən hədə-qorxu ilə tələb
etmə) cinayət əməllərində şübhəli şəxs kimi cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi
iki gündür medianın əsas mövzularından birinə çevrilib. İ.Rəhimovun
tabeçiliyində olan şəxslərlə birlikdə "Realliq.info” və digər "reket”
informasiya saytları yaratması, həmin internet qəzetlərin jurnalistləri adı
altında ayrı-ayrı vətəndaşların barəsində rüsvayedici və böhtan xarakterli
məlumatları mətbu orqanlarında müntəzəm yayıb dayandırmaları müqabilində pul
tələb etmələri media cameəsində geniş müzakirə olunur. DTX-nın yaydığı məlumata
istinad edilərək vurğulanır ki, həmin şəxslər bu üsulla müxtəlif idarə və
təşkilatlarda çalışan şəxslərdən, sahibkarlardan dövri haqq toplayıblar.
Məhkəmə qərarı əsasında DTX tərəfindən aparılmış əməliyyat tədbirləri ilə
İ.Rəhimovun əlaqəsində olan şəxslərlə birgə göstərilən silsilə cinayət əməlləri
müfəssəl qeydə alınıb. Təbii ki, İ.Rəhimov və onun kimilərin əməlləri bütün
vaxtlarda peşəkar jurnalistlər tərəfindən hiddətlə, narazılıqla qarşılanıb. Son
olay isə "reket jurnalistika”ya qarşı mübarizə məsələsini yenidən
aktuallaşdırıb. "Reket jurnalistika”, onunla effektiv mübarizə tədbirləri,
medianı bu bəladan qurtarma yolları və sair məsələlərlə bağlı "Kaspi”nin
suallarını Azərbaycan Mətbuat Şurasının (MŞ) sədr müavini Müşfiq Ələsgərlicavablandırır.
-
Müşfiq müəllim, jurnalist adından sui-istifadə etdiyi üçün DTX tərəfindən
saxlanılan İ.Rəhimov barəsində media ekspertləri tənqidi fikirlər
səsləndirməkdədirlər. Media cameəsinin "reket jurnalistika”ya qarşı belə sərt
mövqe nümayiş etdirməsi problemin birdəfəlik həllinə təsir edirmi?
- "Reket jurnalistika”ya
qarşı mübarizə məsələsi hər zaman aktual olub, bu gün də aktuallığını qoruyub
saxlayıb. Sonuncu hadisə zamanı müşahidə olunan budur ki, 90 faiz media
ictimaiyyəti "reket jurnalistika”ya qarşı mübarizə kampaniyasında bizə dəstək
verdi. Bu, uğurlu haldır. Yəni, hər hansı neqativ əmələ qarşı vahid mövqedən
çıxış etmək o neqativliyin kökünü kəsmək baxımından yaxşı əlamətdir. Dünəndən
etibarən bütün media qurumlarının rəhbərləri həm sosial şəbəkələrdə, həm də
rəhbərlik etdikləri media qurumlarında bu məsələyə açıq dəstək verirlər. Digər
diqqət çəkən xırda nüans da var. Bu da ondan ibarətdir ki, yerdə qalan 10
faizin hamısı baş verənləri susqunluqla, neytrallıqla müşahidə etmir. Onlar
içərisində bəziləri baş verənlərə qarşı çıxmasa da, reketçiliklə məşğul
olanların əleyhinə fikir bildirməməklə sanki gələcəkdə onların xeyrinə işləyə
biləcək fikirlər dilə gətirir, statuslar yazırlar. Cəmiyyət bilməlidir ki,
"reket jurnalistika” məsələsi yeni situasiya deyil. "Reket jurnalistika” yalnız
5-10 manat maddi gəlir güdən təbəqədən ibarət deyil. "Reket jurnalistika”nın
üzərinə bu qədər sərt şəkildə gedilməsinin kökündə bu dayanır ki, belə
"fəaliyyəti” özlərinə peşə seçənlər sadəcə kimi və ya kimlərisə şantaj edib,
hədə-qorxu gəlib, hədələyib 5-10 manat qazananlar deyil. İndi "reketçiliyin”
yeni formaları üzə çıxıb. Bir qədər əvvəl qeyd etdiyim 10 faiz içərisindəki
bəzi şəxslər vaxtilə "reket jurnalistlərin” meydana çıxmasına dəstək verən,
onun mexanizmini yaradan insanlardır. Məhz onlar bayaq vurğuladığım kimi,
sosial şəbəkədə "reket jurnalistika”ya qarşı mübarizə tədbirlərini birmənalı
dəstəkləmirlər. 5-10 manat, yaxud 5-10 min manat pul alan xırda "reketlər”
bəzən şəbəkələşib daha böyük təhlükəyə çevrilirlər. Bunlar müəyyən vaxtlarda
dövlət qurumlarının, məmurların, hökumətin, hakimiyyətin, ümumilikdə dövlətin
üzərinə elə formada gedirlər ki, artıq milli təhlükəsizlik probleminə
çevrilirlər. Onlar dövlət və hakimiyyətə qarşı etimadsızlıq mühiti yaradırlar.
Bəzən isə Azərbaycan üçün ekstremal olan hallarda, misal üçün Ermənistanla
problemlər aktiv fazaya keçəndə, Azərbaycan əleyhinə xaricdən çirkin
kampaniyalar aparılanda bizim xırda pulgir saydığımız "reket jurnalistlər” həmin
kampaniyalara qoşulur, yaxud onun bir elementinə çevrilirlər. Məsələ
burasındadır ki, bu "reket jurnalistlər” özbaşına fəaliyyət göstərmirlər.
Onların böyük bir şəbəkəsi var. Bu şəbəkələr də sadəcə ölkə daxilinə bağlı
olmur, hətta qolları xaricdəki böyük güc mərkəzlərinə qədər uzanır, qlobal
şəbəkəyə çevrilir. Həmin qlobal güc mərkəzləri də bəzi hallarda belə "reket
jurnalistlərə” dəstək verirlər. Problemin mahiyyəti bundan ibarətdir.
Arada-sırada gözə girən 5-10 faiz qeyd etdiyim mexanizmə xidmət edənlərdir.
Bütün bunlar nəzərə alınaraq ümumilikdə media cameəmiz bu kimi halların üzərinə
ciddi şəkildə getməlidir ki, problemi birdəfəlik, kökündən həll etmək mümkün
olsun.
-
Ekspertlər "reket jurnalistika”ya qarşı
mübarizəni sərtləşdirmək barədə müxtəlif ideyalar irəli sürməkdədirlər. Həmin
təkliflər arasında daha çox diqqətinizi çəkən, reallaşması zəruri olan varmı?
- Belə çıxışlarda daha çox
3 nüans diqqətimi çəkdi. Həmin təkliflərdən birincisi budur ki, medianı
tənzimləyən qanunvericiliyimizdə müəyyən dəyişikliklər edilsin, uyğunlaşdırma
aparılsın. Bununla mən də razıyam. İkinci təklif budur ki, belə məsələlərdə
hüquq-mühafizə orqanlarının rolu bir qədər operativləşdirilsin. Bu təklif də
qəbulediləndir. Misal üçün, hələlik sonuncu hadisə olan İkram Rəhimovun DTX
tərəfindən saxlanılmasına qədər Mətbuat Şurası onun neqativ əməlləri barədə
uzun müddət həyəcan təbili çalıb. 2017-ci ildə Mətbuat Şurası ona qarşı ən sərt
qərar qəbul edib, rəhbərlik etdiyi saytı "qara siyahıya” salıb. Lakin onun
təhlükəsizləşdirilməsi Mətbuat Şurasının səlahiyyətində deyil. Bununla
hüquq-mühafizə orqanları məşğul olmalıdır. Baş verənlər onu deməyə əsas verir
ki, hüquq-mühafizə orqanları bu barədə yalnız bir il sonra tədbir görüblər. İndi
təsəvvür edin ki, İkram Rəhimov və onunla əlbir olanlar ötən bir il ərzində
cəmiyyətə nə qədər ziyan vurublar. Digər bir misal gətirim. Xatırlayırsınızsa,
"Gündəlik Bakı” adlı bir qəzet – şəbəkə var idi. Onun baş redaktoru da Habil
Əliyev idi. Bu şəxsin rəhbərlik etdiyi qəzeti də Mətbuat Şurası 2010-cu ildə
"qara siyahıya” salmışdı. Ancaq hüquq-mühafizə orqanları onun barəsində tədbiri
4-5 il sonra gördülər. Aradakı bu 4-5 il ərzində onlar neqativ əməllər
törətməkdə davam etdilər. Bu baxımdan, hüquq-mühafizə orqanları "reket
jurnalistika” ilə mübarizə sahəsində qanuni tədbirlər görməyi bir qədər də
operativ həyata keçirməlidirlər. Ən nəhayət, üçüncü məqam budur ki, "reket
jurnalistika” ilə mübarizə aparmaq yalnız Mətbuat Şurasının, hüquq-mühafizə
orqanlarının işi deyil. Burada cəmiyyətin dəstəyinə də ciddi ehtiyac var.
Cəmiyyət "reketçiliklə” məşğul olan "jurnalistlər”in qanunsuz əməllərinə lazımi
reaksiya verməsə, onlardan şikayətçi olmasa, belələrinə qarşı mübarizə aparmaq
olmaz. Ümumiyyətlə, belə məsələlərdə media ictimaiyyəti, medianın
özünütənzimləmə qurumları, dövlət, hüquq-mühafizə orqanları və cəmiyyət birgə
addım atmalıdır.
-
Sizin də xatırlatdığınız kimi, MŞ "reket jurnalistika” ilə mübarizə tədbirləri
çərçivəsində "reketçiliklə” məşğul olan "media qurumları”nın adını "qara
siyahıya” salır, bu yolla onlara qarşı ictimai qınaq formalaşdırır. Lakin bu,
yetərli olmur. Sizcə, Şuranın bu sahədə daha təsirli tədbirlər görməsi üçün
hansı addımlar atılmalıdır?
- Əslində dünyada da medianı
tənzimləyən qurumların fəaliyyəti Azərbaycanda olduğu kimidir. Mətbuat Şurası
Azərbaycan KİV-lərində yayılan materialların etik kodeksə nə dərəcədə uyğun
olub-olmadığını araşdırır və rəy verir. Ancaq təkliflər var ki, Mətbuat
Şurasının verdiyi rəylərin daha təsirli olması üçün əlavə addımlar da
atılmalıdır. Əlavə addımlar deyərkən ilk növbədə Mətbuat Şurası haqqında xüsusi
qanunun qəbul olunması nəzərdə tutulur. Bu qanunda medianın özünütənzimləmə
qurumunun hüquqları və vəzifələri, statusu müəyyən edilməlidir. Bu qurumun
verdiyi rəyin hüquqi əsası, işləmə mexanizmi olmalıdır ki, "reket jurnalistika”ya
qarşı mübarizə effektli olsun. KİV haqqında qanuna əlavə və dəyişikliklərin
edilməsi də səsləndirilən təkliflər sırasındadır. KİV sahibkarlığı, KİV
rəhbərliyi, KİV təsisçiliyi haqqında maddələrin yenidən işlənməsinin vacibliyi
vurğulanır. KİV təsis edən şəxslərin müəyyən kriteriyaları olmalıdır. KİV təsis
edilməsi üçün media özünütənzimləmə qurumunun rəyi alınmalıdır. Mən də istərdim
ki, bu cür qanunlar qəbul olunsun. Hazırda onlayn medianın inkişafı işi elə bir
səviyyəyə gəlib çatıb ki, burada qanunsuzluğa qarşı effektiv mübarizə aparmaq
üçün yeni addımlar atılmalıdır. Bu addımların atılması ölkə
qanunvericiliyindən, hökumət, dövlət strukturlarının, media ictimaiyyətinin bu
məsələyə münasibətindən asılıdır. Yəqin ki, bu məsələ ictimai müzakirəyə
çıxarılacaq, müəyyən nəticələr əldə ediləcək. Bundan başqa, domen adları,
onların qeydiyyatı haqqında qanunun qəbul edilməsinə də böyük ehtiyac var. Bu,
həm domen sahibinin hüquqlarının qorunması, həm də onların məsuliyyətinin
müəyyənləşdirilməsi üçün lazımdır. İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiya
təhlükəsizliyi haqqında qanuna əlavə və dəyişikliklər edilməlidir. Bu qanuna
görə, hər hansı elektron KİV-in fəaliyyətində problem yaranırsa, Məhkəmə qərarı
əsasında o bloklanır. Amma məsələ burasındadır ki, İkram Rəhimovun saytı
məhkəmə qərarı ilə bloklanandan sonra o, həmin saytın əvəzinə başqa bir onlayn
resurs yaratdı. Beləliklə də İkram Rəhimov domen adlarını dəyişdirməklə
bloklanan saytın adına oxşar ard-arda 8 sayt yaratdı, jurnalistikadan
sui-istifadə hallarını davam etdirdi. Fikrimcə, qanuna əlavədə xüsusilə qeyd
edilməlidir ki, neqativ əmələ yol verən saytın fəaliyyəti bloklanarsa, həmin
domen adını almış şəxsin, yaxud təsisçinin müəyyən müddətə KİV qurumu yaratması
məhdudlaşdırılsın. Beləliklə, domen və ya sayt sahibi baş verənlərdən nəticə çıxarmalı,
üzərində məsuliyyət hiss etməlidir.
-
"Reketçiliklə” məşğul olanların həyat tərzini, az-çox maddi imkanlara sahib
olmasını, indiyə qədər toxunulmaz şəxs kimi qalmasını nəzərə alaraq, bəzən
cəmiyyətdə belə bir rəy formalaşır ki, bu "jurnalistlər” kimlərəsə bağlıdırlar.
Bu barədə nə deyə bilərsiniz?
- Çox təəssüf ki, belə
hallar da var. Od olmayan yerdən tüstü çıxmaz el məsəlini nəzərə alsaq,
cəmiyyətdə bu şübhələr boşuna yaranmayıb. Əvvəlki sualınıza cavabımda Habil
Vəliyevin adını çəkdim. 2015-ci ildə müəyyən olundu ki, bu adamın arxasında
konkret güc dayanıbmış. Həmin güc o vaxtlar Milli Təhlükəsizlik Nazirliyində
müəyyən vəzifə tutan şəxslər idi. Onlar Habil Vəliyevin rəhbərlik etdiyi qəzet
vasitəsilə bəlli şəxslərə hədə-qorxu gəlir, onları şantaj edir, öz çirkin
məqsədlərinə çatırdılar. Bu baxımdan, "reket jurnalistlər”in arxasında bəzi
hallarda konkret maraqlı şəxslər, müəyyən
iqtisadi qruplar, xarici dairələr dayanır. Düzdür, belələri arasında təsadüfi
olanlar da var. Bu cür şəxslərə tövsiyə verəndə, irad bildirəndə səhvdən nəticə
çıxarmağı bacarır, üzərində məsuliyyət hiss edir, geri çəkilirlər. Kimlər ki,
inadkarlıq edir, Mətbuat Şurasının tövsiyə və iradlarını heçə sayır, insanlara
şər-böhtan atmağı davam etdirir, cəzasız mühitdə olduqlarını hiss etdirirsə,
deməli, onların arxasında kimsə dayanır. Bu, konkretdir. Hüquq-mühafizə
orqanlarının da əsas işi "jurnalistlər”in arxasında dayanan kimi və ya
kimsələri isə müəyyən etmək, onlara qarşı sərt tədbirlər görməkdir. Fikrimcə,
İkram Rəhimov məsələsi bu mənada yaxşı nümunədir. Şübhə etmirəm ki,
hüquq-mühafizə orqanları bundan sonra da bu kimi hallara sərt reaksiya verəcək,
həssas yanaşacaq, lazımi tədbir görəcəklər. Bu işlə məşğul olan insanlar
bilməlidirlər ki, əməllərinin sonu yoxdur. Habil Vəliyev, İkram Rəhimov və
digərlərinin aqibəti buna əyani sübutdur.
Rufik
İSMAYILOV