“Reket jurnalistika”nın tipi və xarakteri tamamilə dəyişib”
Özlərini jurnalist hesab edərək açıq və gizlin şəkildə
müxtəlif çəkilişlər aparan, əsasən xoşagəlməz hadisələrlə gündəmə gələn bir
qrup gəncin hərəkətləri media cameəsində sərt qınanır. Peşəkar mediada uzun illərdir
"külüng vuran”, imzası ilə tanınan jurnalistlər həmin gənclərin fəaliyyətinin
jurnalistikanın prinsipləri, Jurnalistlərin Peşə Davranış Qaydaları ilə
uzlaşmadığı qənaətindədirlər. Haqlı olaraq qeyd edirlər ki, məişət zəmində
yaşanan insidentdə fiziki zədə alan və bu halının şəklini çəkərək sosial media
üzərindən ictimailəşdirən, yalandan bunu jurnalistə qarşı fiziki təzyiq kimi qələmə
verən, yaxud təqaüddə olan eks-məmurun avtomobilinin üzərinə çıxaraq onu
qıcıqlandıran, təxribata çəkən şəxs qeyri-ciddi, jurnalist peşəkarlığından xəbəri
olmayan bir adamdır. Bu mövzu ilə bağlı "Kaspi” qəzetinin suallarını Azərbaycan Mətbuat Şurası sədrinin müavini
Müşfiq Ələsgərli cavablandırır.
- Müşfiq müəllim, son
vaxtlar bir qrup gənc meydana çıxıb və özlərini jurnalist hesab edərək müxtəlif
çəkilişlərlə, xoşagəlməz hadisələrlə sosial medianın gündəminə gəliblər. Peşəkar
jurnalist olaraq belələrinin fəaliyyətini necə qiymətləndirirsiniz?
- Bu şəxslərin jurnalistikaya aidiyyatı yoxdur və
onların mövcudluğu, yol verdiyi hərəkətlər də yeni hadisə deyil. Azərbaycan Mətbuat
Şurası uzun müddətdir ki, mediada neqativ hallara, o cümlədən "reket
jurnalistika”ya qarşı mübarizə aparır. Bəzən Mətbuat Şurasını qınayırlar ki, nə
üçün jurnalistikadan sui-istifadə edən belə şəxslərin, media qurumlarının adını
"reket jurnalist”, "reket media” qoyursunuz? Halbuki, "reket jurnalist” kimi təqdim
etməklə, həmin şəxsin mahiyyət etibarilə jurnalist olmadığını, jurnalistika ilə
məşğul olmadığını cəmiyyətə çatdırmaq istəyirik. "Reket” adlandırdığımız bəzi
media qurumları, şəxsləri yalnız klassik mənada qəbul etmək, onların sadəcə
ayrı-ayrı vətəndaşlara hədə-qorxu gəlməklə, şantaj etməklə, hansısa məsələlərdə
təzyiq göstərməklə "fəaliyyət” ortaya qoyduqlarını təsəvvür etmək düzgün deyil.
Hazırda "reket jurnalistika”nın tipi və xarakteri tamamilə dəyişib.
- Bu dəyişiklik nədən
ibarətdir?
- Beş-on il bundan əvvəl bəzi şəxslər
jurnalistikanın adından istifadə edərək, idarə və müəssisələri, ayrı-ayrı vətəndaşları,
o cümlədən məmurları şantaj edir, təzyiq göstərir, qarşılığında maddi yardım
alırdılar. İndi məsələnin xarakteri yalnız bu deyil. Jurnalistikaya süni şəkildə
gətirilmiş insanların məqsəd və məramlarında ciddi dəyişikliklər özünü göstərir.
Düzdür, klassik məqam da var. Yəni, "reket jurnalistlər” bu "fəaliyyəti”
"biznes layihəyə”, qanunlar prizmasından
baxsaq cinayət əməlinə çeviriblər. Kimin kimdən haqq-hesabı, kin-küdurəti,
qisası varsa, tez özünə bir internet resursu yaradır, hədəfə aldığı insanlar
barədə şər-böhtan, qərəz dolu məlumatlar ictimailəşdirir, şantaj edir, qorxudaraq
öz məqsədinə nail olmağa çalışır. Bu, klassik formadır. Amma indi bu "reket
jurnalistlər”dən Azərbaycan dövlətinə və ölkəmizə təzyiq göstərmək üçün istifadə
edirlər.
- Konkret misal çəkə
bilərsinizmi?
- Əlbəttə, bu, mümkündür. Misal üçün, 4-5 ay bundan
öncə "reket jurnalistika” ilə məşğul olan İkram Rəhimov həbs olunub. Təxminən 3
ildir ki, həmin adamla bağlı Mətbuat Şurası işə baxır, araşdırma aparırdı. Əvvəllər
onun nə fəaliyyətlə məşğul olduğunu bilmirdik. Sadəcə, onun yazılarında, rəhbərlik
etdiyi media qurumunda dərc olunan materiallarda ayrı-ayrı vətəndaşlara qarşı
neqativ amillər, o cümlədən şər-böhtan atılması, birtərəfli mövqe var idi. Biz
onu Mətbuat Şurasına dəvət edib qanunvericiliyi, peşə davranış kodeksini əsas gətirdik,
vəziyyəti izah etdik, yol verdiyi nöqsanların qəbuledilməz olduğunu bildirdik.
Ancaq o, neqativ fəaliyyəti dayandırmaq əvəzinə daha da dərinləşdirdi, davam
etdirdi. Mətbuat Şurası həmin şəxsə xəbərdarlıq edəndə dərhal onun himayəçiləri
üzə çıxdılar. Bədnam "Media klub” var idi və həmin klub başladı İkram Rəhimovu
müdafiə etməyə. Hətta Avropa strukturlarına yazdılar ki, guya İkram Rəhimov tənqidçi
jurnalistdir, bu fəaliyyətinə görə ona qarşı Azərbaycanda təzyiqlər var. Biz məhz
o zaman başa düşdük ki, İkram Rəhimov klassik mənada başa düşülən və yalnız
kimlərisə şantaj etməklə, "reketçiliklə” pul qazanmaq istəyən şəxs deyil, o, həm
də başqa bir şəbəkənin üzvüdür. Bu şəbəkə də insan haqları, söz azadlığı müstəvisində
Azərbaycana qarşı təzyiq mexanizmi quranların əlində alət funksiyasını yerinə
yetirirdi. İkram Rəhimov Dövlət Təhlükəsizlik Xidməti tərəfindən saxlanılanda,
həbs ediləndə "Turan” İnformasiya Agentliyi rus, ingilis və Azərbaycan dillərində
məlumatlar hazırlayıb yaydı ki, Azərbaycanda tənqidçi jurnalist həbs olunub.
Lakin istintaq orqanları sonradan İkram Rəhimovun telefon danışıqlarının səs
yazısını ictimaiyyətə təqdim etdi və məlum oldu ki, o, kimlərlə danışıb, barələrində
olan yazını saytdan çıxarmaq üçün nə tələblər irəli sürüb, nə qədər məbləğ istəyib,
toyuq-hinduşka alveri edib və sair. Yəni, "reket jurnalistlər” hazırda Azərbaycana
qarşı söz azadlığı və insan haqları müstəvisində təzyiq göstərilməsi, ölkəmizin
adının neqativ siyahılara salınması üçün alətə çevriliblər. Bu aləti
formalaşdıran mərkəzlər var.
- Hansı mərkəzlərdən
söhbət gedir?
- Təəssüflə qeyd edə bilərəm ki, o mərkəzlər həm
xaricdə, həm də daxildə mövcuddur. Biz bu adamların kimlərdən ibarət olduğunu
da bilirik. Burada üçüncü məqam da bu cür "reket jurnalistlər”dən bəzi yumşaq
xarakterli məmurların istifadə etməsidir. Onlar bir-birinə qarşı mübarizədə, həmçinin
bir-birini zəiflətmək, gözdən salmaq, ictimai nüfuzunu aşağılamaq, vəzifədən
çıxarmaq, yaxud yerinə başqasının təyin edilməsinə nail olmaq üçün "reket
jurnalistlər”in "güc”ündən istifadə edir, onlara kompromatlar ötürürlər. Artıq
bu kimi hallar da öz sübutunu tapıb. Mətbuat Şurasına bununla əlaqədar müraciətlər
olunub, əlimizdə belə faktlar var. Çox təəssüf ki, "reket jurnalistlər”
ayrı-ayrı qruplar arasında mübarizədə də alət kimi istifadə olunurlar. Həmin
qruplar "reket jurnalistlər”ə istinad etməklə, elə bilirlər ki, öz maraqlarını
gerçəkləşdirirlər. Halbuki, burada oyun qarşılıqlıdır. O qruplar öz
maraqlarını, "reket jurnalistlər” isə maddi maraqlarını təmin edən, maliyyə mənbəyi,
siyasi himayəçi kimi istifadə edirlər. Nəticədə "reket jurnalistlər” şəbəkəsi
yetişir, formalaşır. İndi də "reket jurnalistlər”in süni təxribat törədən
formaları ortalığa çıxıb. Bu qruplar Azərbaycan dövlətinə, ölkədəki sabitliyə
qarşı şantajedici vasitəyə çevriliblər. Bəzən görürsən ki, özünü jurnalist
adlandıran bir şəxs əlində smartfon gedib dürtülür hansısa təhsil müəssisəsinə,
başlayır açıq və ya gizli çəkiliş aparmağa. Nə üçün çəkirsən deyə soruşanda da
deyir ki, mən jurnalistəm, çəkiliş aparmaq, hər yerdən informasiya almaq mənim
hüququmdur və sair. Bu, bəzən insanları çaşdırsa da kökündən yanlış hərəkətdir.
Azərbaycan Jurnalistlərinin Peşə Davranışı Qaydalarında göstərilir ki,
jurnalist faktın olduğunu bildiyi halda və onu realizə - isbat etmək üçün gizli
çəkiliş apara bilər. Lakin buna qədər jurnalist informasiyanı dəqiqləşdirmək
üçün müvafiq qanuni prosedurları keçməlidir. Yəni, hadisə yerindən reportaj
hazırlamaq, yazılı və şifahi sorğu tələb etmək kimi prosedurlar yerinə yetirilməlidir.
Əgər qanunla nəzərdə tutulan prosedurlar effekt vermirsə, yalnız bundan sonra
digər metodlara əla ata bilərsən. Ancaq heç bir proseduru yerinə yetirməyən bəzi
şəxslər özlərini jurnalist hesab edərək hansısa təhsil müəssisəsinə daxil olur,
orada çəkilişlər aparır, hətta kimlərlə isə münaqişəyə girir, tədrisi pozur,
uşaqlarda, valideynlərdə, müəllimlərdə psixoloji narahatlıq yaradırlar. Bu,
jurnalistika deyil.
- Özünü jurnalist
hesab edən və jurnalistlik fəaliyyəti ilə məşğul olduğunu iddia edən bir gənc
bu yaxınlarda qeyri-adi hərəkəti ilə gündəmə gəldi. Vaxtilə mühüm dövlət vəzifəsini
icra edən, hazırda təqaüddə olan bir vətəndaşın avtomobilinin üzərinə çıxdı. Həm
o, həm də onun yaxın çevrəsi bunu "jurnalistlərə qarşı təzyiqə etirazın” bir əlaməti
kimi cəmiyyətə təqdim etdilər. Buna münasibətiniz necədir?
- Özünü jurnalist adlandıran, əsl reallıqda
jurnalistikaya heç bir aidiyyəti olmayan bir şəxs vaxtilə Baş nazirin müavini vəzifəsini
tutmuş, hazırda heç bir vəzifə səlahiyyəti olmayan, təqaüdə çıxan Abid Şərifovun
avtomobilinin üzərinə çıxır, öz aləmində bunu jurnalist fəaliyyəti kimi qəbul
edir. Əlbəttə ki, bu hadisə xoşagəlməzdir, jurnalist etikası və peşəkarlığı ilə
uzlaşmır. Sosial mediada sözügedən hadisə barədə davamlı statuslar
yazıldığından maraq üçün bu gəncin "Facebook”dakı şəxsi səhifəsinə baxdım. Həmin
gəncin orada paylaşdığı statuslar, apardığı müzakirələr, aldığı rəylər onun
psixoloji durumunu, şəxsiyyətini, əsl mahiyyətini açıq şəkildə ortaya qoyur.
Adam özünü belə xarakterizə edib: "Təhsilsiz, savadsız, jurnalistika haqqında
heç bir anlayışı olmayan, sadəcə yaxşı video çəkən jurnalist”. Özünü cəmiyyətə
bu cür təqdim edən şəxsdən artıq nə gözləyəsən ki? Lap tutaq ki, yaxşı video çəkirsən,
bəs niyə təxribat törədirsən? Yəqin ki, hüquq-mühafizə orqanları bunu araşdıracaqlar.
Şəxsən mən bunu adi bir hadisə kimi qəbul etmirəm. Bu, təxribatdır. Bir qədər əvvəlki
suala cavabda vurğuladığım kimi, artıq jurnalistika adından istifadə edib Azərbaycan
dövlətini, hökumətini təxribata çəkən şəbəkə yetişib ölkəmizdə. Onların beynəlxalq
himayəçiləri var. Həmin şəbəkə üzvlərindən birinə toxunan kimi dərhal beynəlxalq
mərkəzlər onların barəsində bəyanatlar verir, Azərbaycanda söz-mətbuat, fikir
azadlığının məhdudlaşdırılması barədə qeyri-obyektiv rəy formalaşdırmağa
çalışırlar. Bu şəbəkə üzvləri monitorinq olunur, öyrədilir, istiqamətləndirilir
və insident yaradırlar. Ardınca da onlar barəsində tamamilə əksinə olan
hesabatlar hazırlanır, beynəlxalq müstəvidə yayılır. Ona görə də bu kimi məsələlərdə
bir düzən yaradılmasının zamanı çoxdan yetişib. Hesab edirəm ki, hüquq-mühafizə
orqanları bu kimi faktları dərindən araşdırmalıdırlar.
Rufik İSMAYILOV