Regionda enerji daşıyıcıları xəritəsini dəyişən layihə
"2011-ci ildə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla təməlini
qoyduğumuz Trans-Anadolu Qaz Boru Xətti (TANAP) "Cənub Qaz Dəhlizi" layihəsinin
dönüş nöqtəsi olub. "Cənub Qaz Dəhlizi"nin əsas parçası olanTANAP layihəsi
çərçivəsində işlərin 65%-i, "Cənub Qafqaz Boru Xətti" layihəsinin
80%-i, Trans-Adriatik Qaz Boru Xətti (TAP) layihəsinin 35%-i tamamlanıb.
"Şahdəniz" yatağının 90%-i işlənilib. TANAPanlaşması olmasaydı,
bu layihə reallaşmazdı".
Bu sözləri prezident İlham Əliyev Bakıda keçirilən "Cənub Qaz
Dəhlizi” Məşvərət Şurasının III iclasında deyib. Vurğulayıb ki, TANAPlayihəsinin
icrası zamanı optimallaşdırma işləri aparılıb və layihənin xərcləri azaldılıb: "Cənub
Qaz Dəhlizi" layihəsinin icrasına heç nə mane ola bilməz. Layihənin
icrasında gecikmələrə yol verilməməlidir. Ekoloji problemləri bəhanə edənlər
ola bilər. Layihə çərçivəsində ekoloji tələblərə tam riayət olunur. Nəticənin
müsbət olacağına əminəm. Bir daha qeyd edirəm ki, layihə vaxtında icra
olunacaq. Bu tədbirdə müxtəlif ölkələrdən mötəbər nümayəndələr iştirak edir.
AzərbaycanAvropa Komissiyası ilə bu mühüm layihələrin həyata
keçirilməsində sıx əməkdaşlıq qurub. Biz unikal və nümunəvi beynəlxalq
əməkdaşlıq formatını yarada bildik”.
Bu haqda fikirlərini bölüşən ekspertlərin fikrincə, bu layihələrin
reallaşmasında Azərbaycanın mühüm rola malik ölkə olduğu bir daha aydın olur.
Çünki Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyi məsələsində özünəməxsus rola
malikdir.
Milli Məclisin iqtisadisiyasət,sənayevəsahibkarlıqkomitəsinin
üzvüTahir Mirkişili "Kaspi”yə açıqlamasında dedi ki, "Cənub Qaz Dəhlizi”
layihəsi Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm yer tutur: "Bu layihə regionda
enerji daşıyıcıları xəritəsini tamamilə dəyişir. Azərbaycan prezidentinin
iradəsi ilə həyata keçirilən bu layihə dünyada hazırda həyata keçirilən üç ən
böyük layihədən biridir. Layihə həm də gələcəkdə üzv ölkələrin müxtəlif sahələrdə
əməkdaşlığını təşviq edəcək, əməkdaşlığın tamamilə yeni formaları yaranacaq.
Prezident də çıxışı zamanı bildirdi ki, layihənin icrası gələcək əlaqələr üçün
də vacib amildir. Belə ki, 1994-cü ildə imzalanan "Əsrin müqaviləsi”nin
enerji layihələrinin həyata keçirilməsində əhəmiyyətli rolu olub. Müasir
Azərbaycanın nailiyyətləri bunun sayəsində mümkün olub. "Cənub Qaz Dəhlizi”
layihəsinin icrasında "Şahdəniz” qaz yatağı böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu
yataq Azərbaycanın nəhəng qaz ehtiyatlarına malik ölkə kimi tanınmasında mühüm
rol oynayır. Layihə üzrə regional iş birliyi əhəmiyyətlidir. Uzun illər boyu
Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan tərəfindən icra olunan enerji dəhlizləri buna
misaldır”.
Millət vəkili xatırlatdı ki, enerji təhlükəsizliyi məsələsi mühüm
mövzudur və bu sahədə mövcud olan beynəlxalq əməkdaşlıq qarşılıqlı etimada
əsaslanır.
İqtisadçı ekspert İlham
Şaban hesab edir ki, belə görüşlərin Bakıda keçirilməsi böyük əhəmiyyət
daşıyır: "Birincisi, 3500 km-lik bir infrastruktur yaradılır. Özü də, Xəzər
kimi qapalı bir hövzədə yerləşən təbii qazı dünyanın ən böyük istehlakçı bazarı
ilə birləşdirməlidir. İkincisi, infrastrukturun özü çox mürəkkəbdir və
biri-birindən asılı olmayan 3 müxtəlif boru kəməri konsorsiumundan ibarətdir. 7
ölkədən keçəcək bir boru kəmərlər sistemi yaradılır ki, yaxın 10 ildə onun
buraxıcılıq gücü də mütəmadi olaraq artırılacaq. Yəni bunlar arasında
uzlaşmanın təmin edilməsi, ən yüksək səviyyədə dialoqun yaradılması,
layihələrin cari icra vəziyyətinin müzakirə edilməsi son nəticədə qrafikə uyğun
şəkildə çatmaq üçün çox mühüm məsələdir. Üçüncüsü, Avropadakı istehlakçılar indiyə
qədər Azərbaycandan qaz tədarük etməyiblər və onlar üçün Xəzər uzaq və
"dumanlı" bir region olaraq qalmaqdadır. Yəni müqavilə 2013-də
imzalansa da, hələ tam əminlik yoxdur ki, bu qaz 2020-ci ilin IV rübündə onlara
çatacaq, ya yox. Söhbət təkcə onunla bağlı deyil ki, o, postsovet məkanından
başlayan layihədir. Ümumiyyətlə, meqa infrastruktur layihələrində daim risklər
mövcuddur: elə götürək Rusiyanın "Cənub Axını" layihəsini və ya
ABŞ-ın 3462 km-lik Keystone XL neft kəmərini (onun IV hissəsi 6 ildir
reallaşmasını gözləyir və Tramp buna icazə verdi). Bu baxımdan, yüksək
səviyyədə keçirilən bu formatda görüşlərdə səslənən bəyanatlar, fikirlər
Avropadakı istehlakçılar üçün bir növ, mühüm mesajlar rolunda çıxış edir.
Həmçinin bu layihədə marağı olan ölkələr üçün, məsələn, tranzit ölkələr - Gürcüstan
və Türkiyə üçün”.
Ekspertin fikrincə, hökumətlər, qeyri-hökumət təşkilatları Bakı forumlarında
səslənən fikirləri öz cəmiyyətlərinə o prizmadan çatdırırlar ki, layihədən
gözləntilər özünü doğruldacaqmı, nə qədər qazanc olacaq, bunlar iqtisadiyyata,
işsizliyə, iqtisadi aktivliyə və sair indikatorlara illər boyu necə təsir
edəcək: "Azərbaycan öz təcrübəsinə əsasən belə bir addım atıb. Məsələn,
Bakı-Tbilisi-Ceyhan inşa edilən zaman bu formatda görüşlər yox idi. Nəticədə
BTC əleyhinə həm Gürcüstanda, həm Türkiyədə, həm də Londonda nələr etmirdilər.
Maraqlıdır ki, bunu həm o ölkələrin qeyri-hökumət təşkilatları edirdi, həm
beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatları, həm də əl altından hökumətlər (məsələn,
Gürcüstanda Saakaşvili hakimiyyətə gələn kimi Borjomi məsələsində hay-küy
qalxdı, düz 6 ay boru kəmərinin tikintisi yubandı və s). İndi isə belə halların
qarşısını almaq üçün hər şey əvvəlcədən edilir...”
Şəfa Tapdıq