Qocaya da baxacaq, cavana da, uşağa da… - Araşdırma
Ailə həkimi
məsələsi əslində bizə tanışdır. Amma icbari sığortanın gündəmə gəlməsi ilə bu,
daha da aktuallaşdı. Azərbaycan Tibb Universitetində
(ATU) "Ailə həkimi" ixtisası üzrə rezidenturaya qəbul keçirilməsi ilə
bağlı qanun layihəsi üzərində işlənilir. Əgər qanun qəbul
olunsa, rezidenturaya qəbulda belə bir ixtisas da olacaq. Rezidenturanı bitirənlər "ailə həkimi"
ixtisasına yiyələnəcəklər. Yəni, artıq bizim də "ailə həkimi”miz olacaq.
Bəs bu "ailə həkimi” bizim üçün hansı üstünlükləri
gətirəcək? Sağlam ailənin formalaşmasında "ailə həkimi”nin rolu nə dərəcədə
olacaq?
12-13 istiqamətdə
ixtisaslaşacaqlar
Tibb Universitetinin
Rezidentura və magistratura şöbəsinin müdiri Rivzan Məmmədov deyir ki, bu, hələlik
bir layihədir, üzərində iş gedir: "Bizdə daxili xəstəliklər şöbəsi var, o, dəyişib
terapiya və daxili xəstəliklər adlandırılacaq. Ümumilikdə isə ailə həkimliyi
özündə bütün xəstəliklərlə bağlı ilkin yardımı cəmləşdirir. Bizdə "ailə həkimi”nin
nəyi bacarması ilə bağlı proqram hazırlanır. Ambulator səviyyəsində ilkin
yardımı göstərmək, diaqnoz qoyub lazım olan istiqamətdə həkimə yönləndirmək
onların əsas fəaliyyətinə daxildir. Ümumilikdə isə onlar 12-13 istiqamətdə
ixtisaslaşacaqlar. Kardiologiyadan tutmuş pediatriyaya qədər. Endokrinologiya,
revmatologiya, qastroenterologiya və s. hamısı ora daxil olacaq”.
Can həkimi
Mövzu ilə bağlı Azərbaycan
Tibb Universitetinin Ailə təbabəti kafedrasının müdiri, əməkdar həkim Mustafa
Salihovla da həmsöhbət
olduq. O bildirdi ki, "ailə həkimi” əslində illər öncə bizdə aktual olan "can həkimi”dir:
"Bu həkimlər ailədə yaş, xəstəlik fərqi olmadan hər kəsin sağlamlığına xidmət edəcəklər.
Qocaya da baxacaq, uşağa da, cavana da. Bu o demək deyil ki, dar ixtisas həkimlərindən
imtina etməliyik. Qətiyyən. Amma birinci sözü, məsləhəti "ailə həkimi” deməlidir.
Bunun
əvvəllər adı "can həkimi” idi. O da "ailə həkimi” kimi idi. Heç kim demirdi ki,
terapevt çağır, deyirdilər ki, "can həkimi” çağır mənə baxsın. "Can həkimi” elə
"ailə həkimi” kimi fəaliyyət göstərirdi. İndi biz köhnə məsələlərə qayıtmışıq.
1990-cı ildən bu işlə məşğuluq, deyəsən axıra çatırıq. 1990-cı ildə terapevtlərin
birinci qurultayını keçirdik, mən onda ölkənin baş terapevti idim. Çıxışımın
birinci nöqtəsi o oldu ki, vaxt gələcək, ailə həkiminin vacibliyi ortaya
çıxacaq, ona görə ailə həkimi hazırlamalıyıq. İndi də o vaxt gəlib. Rayon yerlərində,
kənd xəstəxanalarının çoxunda ailə həkimləri fəaliyyət göstərir. Uşağa da
baxır, böyüyə də. Şəhərdə isə bu məsələni axıra kimi çatdırmamışıq. Əminəm ki,
rezidenturaya qəbul tətbiq edilsə, buna da nail olacağıq”.
Xəstəliklərin miqdarı
azalmalıdır
M.Salihov
deyir ki, "ailə həkimi”nin hazırlanması xəstələrin işini asanlaşdıracaq: "Tutaq
ki, siz öz poliklinikanızı tanıyırsınız, sizə də baxan sahə həkimidir. Gələn
kimi qeydiyyat otağına müraciət edirsiniz, sizi sahə həkiminin yanına istiqamətləndirirlər.
O da bütün bu məsələləri həll edir. Amma indi elə vəziyyət yaranıb ki, yazıq
sahə həkimi dispetçer olub. Ürəyi ağrıyırsa, deyir məni kardioloqun yanına göndər.
Kardioloq ona baxır, deyir ki, sənin deyəsən, oynağında da problem var, iki dərmanı
kardioloq yazır, revmatoloqun yanına göndərir, ikisini də o yazır. Sonra birdən
buna xəbər verir ki, deyəsən sənin mədəndə də problem var, qastroenteroloqun
yanına get. Yazıq xəstə sonra da mədə həkiminin yanına gedir, bir-iki dərman da
o yazır və s. Başqa sözlə, xəstə dövriyyəyə düşür, ordan çıxanda isə problem
olur. Birincisi, o qədər dərmanı bu adam ala bilməz, çünki maliyyə tərəfi var.
İkincisi, 6-7 dərmanı xəstə qəbul edə bilməz. Ailə həkiminin üstünlüyü burda da
özünü göstərəcək. Xəstə dar ixtisaslı həkimlər yazdığı resept və dərmanlarla
ailə həkiminin yanına yaxınlaşacaq. O həkim ailəni, genetik problemləri, xəstədə
allergik reaksiyaların nə olduğunu bildiyi üçün dərmanları bir də özü analiz edəcək.
Deyə bilər ki, ailənizin bütün problemlərini bilirəm, amma hesab edirəm ki, sən
bu dərmanı içsən allergiya verər. Sizdə filan genetik xəstəlik var, bu dərmanı
deyil, filan dərmanı qəbul elə. Ailə həkimi ailənin etibarlı həkimi olmalıdır.
Ailədə olan bütün genetik xəstəlikləri, pis vərdişləri, mikro mühiti biləndən
sonra həkimlərin işi rahatlaşacaq, xəstəliklərin miqdarı azalacaq. Bunu həyata
keçirsək, böyük iş görmüş olarıq”.
Ailə həkiminin icazəsi
olmasa...
M.Salihov
bildirdi ki, ailə həkimi sistemi icbari tibbi sığortanın tərkib hissəsidir:
"2-3 il əvvəl Türkiyədə ailə həkimlərinin konqresində iştirak etdim. Əmin oldum
ki orda ailə həkiminin icazəsi olmasa, heç bir xəstə nə müayinəyə gedə, nə
analiz verə, nə də dərman qəbul edə bilər. Onun rəyi olmasa, xəstə heç nə edə
bilmir. Bilirsiniz, tibbi sığorta varsa, "ailə həkimi” mütləq olmalıdır. İcbari
tibbi sığorta tətbiq olunan Ağdaş, Mingəçevir, Yevlax pilot rayonlarında Ailə təbabəti
mərkəzləri yaradılıb. Mənim də indi əsas fikrim odur ki, Bakıda da
poliklinikaların birində ailə təbabəti mərkəzi yaradılsın, öz işini yavaş-yavaş
görməyə başlasın”.
"Ailə həkimi biləcək
ki, ailədən nəyi gözləmək olar”
Həkim-terapevt Məlahət
Abbasova deyir ki, ailə həkimləri ailəni yaxşı
tanıdığı üçün xəstəlikləri ilə bağlı da məlumatlı olur: "Elə ailələr var ki,
bütün üzvləri müayinə, müalicə üçün həmişə mənim yanıma gəlirlər. Mənim üçün
onlarla işləmək asandır. Ailədə olan bir çox sağlamlıq məsələlərini, genetik xəstəliklərin
olub-olmadığını bilirəm. Ailə həkimi də məhz bu cəhətdən yaxşıdır. Bir ailəni
idarə edir, ailənin üzvlərində genetik olaraq hansı xəstəliklərin ola biləcəyi
haqda məlumatlıdır. Məsələn, qızın anasında şəkər xəstəliyi varsa, o ailənin
üzvlərindən 50 faiz şəkər xəstəliyi gözləmək mümkündür. Əgər ailənin hər iki
üzvündə varsa, onların övladlarında 100 faiz gözləməliyik”.
M.Abbasovanın sözlərinə görə, bu, həm də ona görə
yaxşıdır ki, xəstələr klinika-klinika gəzmirlər: "Sağlamlığında problem olan şəxs
bunun nə olduğunu müəyyənləşdirmək, axırda ixtisas həkimi tapmaq üçün bəzən
müxtəlif klinikalara, həkimlərə müraciət etməli olur. Bu da müəyyən zaman tələb
edir. Xəstəlik isə yerində dayanmır, nə qədər tez müdaxilə olunsa, o qədər
yaxşıdır. Ailə həkimi bilir ki, ailədən nəyi gözləmək olar. Artıq xəstələr həkim
axtarışında olmurlar, öz həkimləri olur. Xəstəliklərin vaxtında aşkarlanmasında
ailə həkiminin əhəmiyyəti çox böyükdür. Ailə həkimləri ilə insanlar
doğmalaşırlar, onlar bir növ ailənin bir üzvü kimi olur. Bu yaxınlıq ona şərait
yaradır ki, insanlar həkimə müraciət etməkdən çəkinmirlər, başı ağrıyan kimi zəng
vurub məsləhətləşir. Xırda narahatlıq olanda həkimləri ilə əlaqə saxlayanda,
vaxtında müdaxilə olunur və xəstəlik xroniki hala keçmir”.
Xəstəliklərə nəzarət, ana və uşaq problemi...
Tibbi
ekspert Adil Qeybulladeyir ki, sovet dövründə "sahə həkimi” anlayışı olub, amma ailə həkimi bu gün
daha effektivdir: "Sahə həkimləri” təcrübə keçmiş konkret bir sahənin mütəxəssisləri
idilər. Analoji olaraq qərb təbabətində ailə həkimi formalaşıb. Hazırda bizdə nəzərdə
tutulur ki, baza tibb təhsilini alan şəxslər təcrübə keçmək, təkmilləşmək yolu
ilə "ailə həkimi” kimi fəaliyyət göstərə bilərlər. Amma dünya təcrübəsində ailə
həkimləri xüsusi olaraq yetişirlər, onların əsas məqsədi konkret ailələrin
sağlamlıqlarına xidmət etməkdir. Bu həm də ona kömək edir ki, ayrı-ayrı şəxslərə
lazım olan çek-up müayinələrin aparılması, hamiləliyə nəzarət, ana və uşaq
problemi, konkret xəstəliklər baş verdikdə onlara nəzarət vaxtında aparılsın. Ailə
həkimi nəzarətində olan ailələrin bütün tibbi sağlamlığına cavabdeh olurlar. Təcrübə
göstərir ki, ailə həkimi institutu daha effektiv sistemdir, nəinki "sahə həkimi”.
Ona görə hesab edirəm ki, bu keçid daha məqsədəuyğundur. Amma bunu qərb
standartlarına uyğun şəkildə etməli və səhiyyəmizin də bu sistemə
uyğunlaşmasına çalışmalıyıq. Çünki sistem əgər hansısa səviyyədə qərb
standartlarına uyğun çalışmırsa, təbii ki gələcəkdə onun effekti də istənilən səviyyədə
olmayacaq”.
Aygün
Asimqızı