Qocalıq, günahların əvəzini ödəmək üçündür...
Can
şirin şeydir, yəni heç kəs (istisnalardan başqa) ölməyə tələsmir. Əgər səksən
yaşlı qoca da ahıl yaşında zəifləmiş gözlərini əməliyyat etdirirsə, demək bu həyatdan
doymayıb, hələ də işıqlı dünyanı görmək istəyir. Yazıma nahaqdan bu sözlərlə
başlamadım. Bir həftədir Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında
mono-tamaşalar paradı keçirilir. Parad günlərində izlədiyimiz əsərlərdən biri də
mərhum dramaturq Rövşən Ağayevin "Sonluğun sonu” monopyesi əsasında, Nofəl Vəliyevin
quruluşunda hazırlanan eyniadlı tamaşa oldu.
Tamaşada Zəhra
nənə (Güşvər Şərifova) ayaqlarının duzlaşmasına, güclə hərəkət edib yeriməsinə
baxmayaraq bu həyata az qala dördəlli yapışıb. Qısa müddət ərzində Zəhra nənə
yaşadığı həyatı danışaraq kino lenti kimi bizim gözlərimiz önündə canlandırdı.
Əslində Zəhra hardasa bədbəxt qadındır. Ancaq bu bədbəxtliyin təməl daşını özü
qoyub, vaxtilə "kor” aşiq, nankor övlad, aldadılmış həyat yoldaşı, övlad acısı
yaşayan ana, indi isə tərk edilmiş bir qarıdır. Dörd divar arasında tək
darıxmasın deyə gün ərzində elə hey ya gileylənir, ya da keçmişdən acı-acı
danışır. Amma və lakin...həyatı, yaşamağı sevir - əli ürəyinin üstündə bir kəlmə
də demədən, gözlərini ondan ayırmadan. Dazbaş professor həyat yoldaşı öldükdən
sonra Zəhra onu hər gün yuxusunda görməkdən bərk narahatdır. Yuxudan "dəli
kimi” oyanıb durur, onsuz yaman darıxan ərinin yanına getmək istəmir.
Cavanlıqda o qədər qara gün görüb ki, elə bilir ora getsə kişi yenə də ona gün
verməyəcək.
Zəhra
hələ də sevir - bütün günü ərinin şəkli ilə danışıb gileylənməsinə, bəzən hətta
qarğış etməsinə baxmayaraq qarı, hisslərə qapılan kimi şəkli yaylığı ilə
vura-vura ərini gah atası, gah qardaşı, gah da balası deyə sevib bağrına basır.
Zəhranın
ruhu hələ də gəncdir - bütün günü elə hey şikayətlənsə də, bəzən papağını
başına qoyub, çəkmələrini geyinib gənclik günlərini yad edir, bəzən ləçəyin
başına bağlayıb, önlüyünü taxıb cavan "sulu” vaxtlarını, xoşbəxt ailəsini
xatırlayır. Belə anlarda bükülmüş qəddi də düzəlir, yerişi də.
Zəhra
nankor övladdır - özü də etiraf edir, yoldaşına ilk görüşdən necə aşiq olubsa
gözü dünyada qeyrisini görməyib. Bu nikaha qarşı olan valideynlərinin üzünə ağ
olmaqdan, hətta, sonunda evi də tərk etməkdən çəkinməyib. İndi uşaq kimi yatağın
önündə diz çoküb körpəykən anasının yumşaq əlləri ilə saçlarını necə
oxşamasından danışır, ana deyib ağlayır.
Zəhra
bədbəxt ana, tənha qocadır - beş övlad anası ən sevimli körpəsini qəzada
itirib, dördü tərəfindən isə tərk edilib. Atalarının ölümündən sonra biri
qızıllarını, biri brilliantını, biri də qiymətli əşyalarını aparıb, bircə evini
əlindən almalarına isə Zəhra daha razılaşmayıb. İndi gözü qapıda övlad, nəvə həsrətindədir.
Amma o, bir anadır, ürəyi sızlayır, bəzən olanlara layiq olduğunu düşünsə də,
bu fikirdən tez daşınır, xəyal edir ki, övladları xəstə, yaxud vaxtsız
olduqları üçün gəlmirlər.
Tənhalıq Zəhranı bir qədər "havalandırıb”. Gah səhərlər
bərkdən "yenə səhər açıldı” deyə təkrar edir, gah "binada yanğın var” deyə köməyə
bəni-adəm çağırır, gah da ətraf qonşuların səs-küyündən şikayət edir. Özünün də
dediyi kimi ən azından onlarda həyat var - əri tərəfindən döyülən qadın da, gecələr
o baş-bu başa gəzən üst qonşu da, hamamda əriylə birlikdə çimib, gülüşən yan
qonşu da...Onlara paxıllıq, qibtə edən Zəhra bəzən hər şeydən usanır, sükutu
pozmaq üçün özünün acı halına ağı deyir. Onsuz da ölsə, xəbər tutanı, üstündə
ağlayanı olmayacaq. Sanki ölümünü də qıraqdan izləyir. Lakin yenə də ümidini
itirmir, bu yaşında işləmək, dayəlik etmək
istəyir. Ancaq kimdir bu halında onu övladına dayə istəyən? Hamı cavan
axtarır...
Tamaşanın
sonunda çamadanlarını yığıb bir müddətlik getməyə hazırlaşan Zəhra yenə də ərinin
şəklini tənbeh edir ki, barı indi gedəcəyi yerdə onu rahat buraxsın.Deyir ölüm gözlə qaş arasındadır, əcəlin nə vaxt,
harada gələcəyini bilməz insan. Sonsuzluqdan gələn işıq seli Zəhranın gözlərinə
görünəndə o, heyrətlə yaşarmış gözləri ilə donub yerində qalır. Qollarını rahat
açıb, sevincək o nura doğru irəliləyir. Bəlkə, onun əsl istədiyi də elə budur,
kim bilir...
Nofəl Vəliyevin psixoloji-dram janrında hazırladığı
tamaşada Güşvər xanımın ifası, yaratdığı obraz zaldakıları təsirləndirdi.
Aktrisa Zəhranın istər gənc, xoşbəxt anlarını, istərsə də qoca, dərdli
vaxtlarını, deyingənliyini elə incə ştrixlərlə göstərirdi ki, onun halına
acımamaq və bəzən isə gülməmək qeyri-mümkün idi. Dizləri tutulmuş qocalar kimi
ayağına bağladığı yaylıqla, tumanının altından çıxardığı köynəklə, gənclik
çağlarını xatırlayarkən rəqsiylə, atmacalı ifadələri ilə, əzab çəkərkən
qovrulub acı-acı ağlamasıyla obrazı bütün tərəflərdən təqdim edən Güşvər xanım,
Zəhranın daxili aləmini incəliklə sərgiləyirdi.
Həyat
ağ və qara rənglərdən ibarətdir, qalan rəglər isə bu iki rəngin arasındadır -
ölüm ağ, dünya qara, əbədiyyət ağ, yaşamsa qaradır. Bunlar qoşa yaranıblar,
biri olmadan digəri də yoxdur. Zəhra da qara dünyadan nə qədər bərk yapışmağa
çalışsa da, əsl xoşbəxtliyə az sonra bəyaz dünyaya gedərkən qovuşacağının fərqindədir....
Nigar Pirimova
Teatrşünas