Qəhvə içməyiniz ücün çox səbəb var
Uzman doktor Yalçın Velibey,
Kardiologiya uzmanı
Dünyadakı insanların təxminən 90
faizi hər gün kofeinli içki içir. Təbii kofeinli içkilər hər kəsin bildiyi qəhvə
və çaydır. Həm qəhvə, həm də çay sosial içkilərdir. Çünki gündəlik həyatda gün
boyu çay və qəhvəni çox içirik. ABŞ-da hər gün təxminən 150 milyondan çox insan
qəhvə içir. İngiltərə və İrlandiya istisna olmaqla, Avropadakı digər ölkələrdə qəhvəni
çaydan daha çox içirlər. Bütün dünyada içilən qəhvənin 71 faizi inkişaf etmiş
ölkələrin payına düşür. Göründüyü kimi, dünyada qəhvə içilməsi çox yayılıb və
getdikcə də artır.
Qəhvə cəmiyyətə reklamlarla geniş
şəkildə tanıtdırılır. İş vaxtı masa başında və ya yemək vaxtı,
konfranslarda, toplantılarda və ya evdə, qısacası, gundəlik həyatımızın hər anında qəhvəni çox
içirik. Qısacası, qəhvə bizim vazkeçilməz içkilərimizdəndir. Kişilər qadınlara nisbətən daha çox qəhvə
içirlər. Ayrıca siqaret çəkənlər çəkməyənlərə nisbətən daha çox qəhvə içir. Qəhvə
öz təsirini əsasən içində olan kofeinlə göstərir. Ancaq çay və
qəhvədə kofeinlə bərabər bir sıra kimyəvi maddələr də (polifenol,
katexin, flavonoid və s.) mövcüddur. Belə olduğu halda çaydakı və ya qəhvədəki
kimyəvi maddələrin sağlamlığımıza zərərli olub-olmadığı sualı ortaya çıxır.
Qəhvənin faydaları varmı?
Həm
çayda, həm də qəhvədə olan kofeinin həm sinir sisteminə, həm ürək-damar
sisteminə, həm mədə-bağırsaq sisteminə, həm də endokrin sisteminə bir sıra təsiri
mövcuddur. Qəhvənin Parkinson və Alçgeymer kimi xəstəliklərdən qoruduğu müəyyən
edilib. Qəhvə yaşlılarda geniş şəkildə rast gəlinən Alçgeymer xəstəliyinin
ortaya çıxmasını gecikdirir. Bundan başqa, tez-tez qəhvə içənlərdə qara ciyər
sirrozu, qut (podaqra) və şəkərli diabet xəstəliyi daha az ortaya çıxır. Daha
da maraqlı olan odur ki, tez-tez qəhvə içən Hepatit C xəstələrində qara ciyər xəstəliyinin
inkişafı yavaşlayır. Hətta qəhvə içmək qəbizliyi də azaldır. Ayrıca qəhvənin hər hansı bir xərçəngə səbəb olmadığı bəllidir, əksinə,
qəhvə içənlərdə qırtlaq, qara ciyər, prostat, uşaqlıq, ağız boşluğu və udlaq xərçənginə
daha az rast gəlinir. Qəhvənin bəzi xərçənglərdən qoruması tərkibində olan
antioksidant maddələrlə əlaqəlidir. Göründüyü kimi, qəhvənin faydaları
sadalamaqla bitmir. Ancaq qəhvə içənlərin
çoxunun qəhvənin bu faydalarından
xəbərləri yoxdur. İnsanların çoxu
qəhvənin insanı oyanıq tutduğunu, konsentrasiya qabiliyyətini artırdığını və
yorğunluğu azaltdığını bilirlər. Qəhvənin sinir sisteminə təsiri içilən
miqdarına bağlıdır. Məsələn, gündə 300
milliqrama qədər (3 fincan qəhvə) qəhvə qəbulu insanın oyanıq qalmasına kömək
edir, bir şeyə daha cəld reaksiya
vermə, öyrənmə, dərk etmə, qərar vermə qabiliyyətini artırır. Yorğunluq və ya gecə iş görülən
zaman insanın oyanıq qalma və konsentrasiya qabiliyyətini artırır. Daha maraqlı
olan odur ki, qəhvə içmək maşın və təyyarə sürmə qabiliyyətini də artırır. Qəhvə
yuxusuzluğun neqativ təsirlərini azaldır. Məsələn, gecə növbəsində çalışan
insanlarda yaddaşı, diqqət yetirməyi, orientasiyanı, məntiqli
düşünməyi artırır. Qəhvə içmək idman zamanı, xüsusilə də aerobik idmanla
məşğul olma zamanı performansı da artırır.
Başağrısının
həm dərmanı, həm də səbəbi
Tez-tez qəhvə içməyən insanlar qəhvə
içdikləri zaman qəhvə onlarda olan baş ağrısını azalda bilir. Ona görə də baş ağrısının
azalmasına kömək eləsin deyə, bəzi ağrıkəsici
dərmanların içinə kofein əlavə
edilir. Ancaq medalın başqa üzü də var. Belə ki, qəhvə aludəçisi olan, yəni
tez-tez çox yüksək miqdarda qəhvə içən bir insanda zaman keçdikcə xroniki baş
ağrıları ortaya çıxa bilir. Ayrıca tez-tez qəhvə içən bir insan qəhvə
içməyi uzun müddət buraxdığı zaman baş ağrısı
ortaya çıxa bilir.
Sağlam
insanlar qəhvə içdikləri zaman ürək-damar xəstəlikləri riski azalırmı?
Aparılmış böyük araşdırmalar nəticəsində məlum
olub ki, qəhvə içmək sağlam insanlarda ürək-damar xəstəlikləri riskini
artırmır. Hətta 229 min sağlam kişi, 173 min sağlam qadın üzərində aparılan çox
böyük araşdırma nəticəsində məlum olub ki, qəhvə içmək ürək-damar xəstəliklərinə
bağlı ölümləri azaldır. Siqaret çəkən
insanlar siqaret çəkməyən insanlardan daha çox qəhvə içirlər. Siqaret çəkmək ürək-damar
xəstəliyi baxımından zərərli olduğu üçün, siqaret çəkənlər içdikləri qəhvənin faydasını çox az görürlər.
Bir
az da qəhvə haqqında insanların yanlış bildiyi doğrulardan bəhs edəcəm.
Səhv
məlumat: qəhvə aritmiyaya səbəb olur
Yayılmış bir düşüncə var ki, qəhvə içmək
aritmiyalara səbəb olur. Məhz buna görə də aritmiyası olan insanlara bəzən qəhvə
içməyi tamamilə qadağan edirlər. Ancaq iki böyük araşdırma nəticəsində məlum olub
ki, çox yüksək miqdarda içməmək şərtilə qəhvə
içmək əslində aritmiyaya səbəb olmur. Bu araşdırmanın biri 3137 nəfər, biri də
100 min nəfərin üstündə aparılıb. Yəni yayılmış düşüncənin əksinə olaraq, çox
yüksək miqdarda içməmək şərtilə qəhvə içməyin heç bir aritmiyaya səbəb olmadığı
sübut olunub. Sadəcə olaraq, aritmiyası olan insanlar gün ərzində çox yüksək
miqdarda qəhvə içməməlidirlər. Ona görə də bu cür xəstələrə qəhvə icməyin
tamamilə qadağan edilməsi yanlışdır. Gün
ərzində çox yüksək miqdarda qəhvə içmək, xüsusilə də ürək xəstələrində,
aritmiyalara səbəb ola bilir.
Qəhvənin ürək döyünməsinə səbəb olmasına gəlincə, bəli,
bəzi insanlar qəhvə içdikləri zaman ürək döyüntüləri ola bilər. Ancaq bu, qəhvə
içən insanların az bir qismində görülür. Ancaq unudulmamalıdır ki, hər ürəkdöyünmə
aritmiya demək deyil. Ürəkdöyünmə
bir insanın ürək döyüntülərini güclü şəkildə hiss etməsidir. Ürəkdöyünməsi olan bir insanın bir dəqiqədəki
nəbz sayının çox olması (taxikardiya) şərt deyil. Ürəkdöyünməsi olan bir
insanın ürək döyüntülərinin (nəbz) sayı normal, hətta normadan az da ola bilər.
Nəticə olaraq qəhvə içdiyiniz zaman aritmiya olmadan ürəkdöyünmə hiss edə bilərsiniz.
Səhv
məlumat: ürək-damar xəstələri qəhvə içməməlidir
Poliklinikaya
daha əvvəl infarkt keçirən, stent taxılan və
ya şuntlama əməliyyatı olmuş bir çox insan müayinəyə gəlir. Onların
içində "həkim, mən qəhvə içə bilərəmmi?”,
"gündə neçə fincan qəhvə içə bilərəm?” suallarını verən xəstələr az
deyil. 1 milyon 300 min insan üzərində aparılan bir araşdırma nəticəsində hətta
gündə 6 fincana qədər qəhvə içməyin bu insanlarda nə infarkta, nə beyin
insultuna, nə stent tıxanmasına, nə də ani ölümə səbəb olduğu müəyyən edilib. Yəni
nəticə olaraq ürək-damar xəstəsi olan bir insanın qəhvə içməsini əngəlləmək
doğru deyil.
Səhv
məlumat: qəhvə qanda xolesterinin miqdarını artırır
Yayılmış
düşüncənin əksinə olaraq, qəhvə qandakı xolesterinin miqdarını artırmır. 132
min insan üzərində aparılan bir araşdırma nəticəsində filtrlənmiş qəhvənin
qandakı xolesterin miqdarını artırmadığı müəyyən edilib. Ancaq filtrlənməmiş qəhvə
qandakı xolesterin miqdarını bir az artırır. Ancaq bu artım xəstəyə zərər verəcək qədər
çox olmur. Ona görə də qanda xolesterini
yuxarı olan insanlara qəhvə içmək
qadağan edilməməlidir.
Bəs qəhvə
qan təzyiqini qaldırırmı?
Sıx-sıx qəhvə içən sağlam insanlarda qəhvə ya qan təzyiqinə
heç təsir etmir, ya da qan təzyiqini kəskin şəkildə (yəni anidən) qısa müddətə çox az qaldırır. Çünki o insanların bədəni qəhvənin təsirinə
uyğunlaşıb. Ancaq çox sıx qəhvə içməyən sağlam
insanlar qəhvə içdikləri zaman qan təzyiqləri qısa müddətə bir az (5-10) arta bilər. Məsələn, yuxarı qan təzyiqiniz
110-dursa, qəhvə içdiyiniz zaman qısa müddətə maksimum 120-ə qədər qalxa bilər. Ancaq buna baxmayaraq, qəhvə içmək
sağlam insanlar üçün əsla qadağan deyil. Xüsusilə də iş yeri və ya ətraf mühitlə
əlaqəli olaraq stressi çox olan insanlarda
qəhvə sonrası qan təzyiqinin kəskin səkildə bir az artması daha çox ortaya çıxar. Ancaq hipertoniyalı xəstələr
qəhvə içdikləri zaman qan təzyiqləri sağlam insanlara gorə bir az daha çox
artır. Bu artım qısamüddətli olur. Yəni hipertoniyalı xəstələr qəhvəyə bir az
daha həssas olurlar. Ancaq buna
baxmayaraq, qəhvə içmək onlar üçün də əsla qadağa deyil.
Qəhvə
ani ölümə səbəb ola bilərmi?
Gün ərzində çox
yüksək miqdarda (gündə
10 fincandan çox) qəhvə içmək ani ölümə və ya ürək dayanmasına
səbəb ola bilər. Bu risk xüsusilə də ürək-damar xəstələrində daha çoxdur.
Qəhvə
gündə nə qədər və necə içilməlidir?
Qəhvəyə adətən şəkər, süd və ya krem qatılaraq
içilir. Ancaq qəhvəyə şəkərin əlavə edilməsi həm qəhvənin faydalı təsirini
azaldır, həm də nəticədə lazımsız yerə şəkər qəbul edilmiş olur. Qəhvəyə krem əlavə edildiyi zaman kremlə
bizim üçün zərərli ola biləcək bəzi yağ
tursularını da qəbul edirik. Gündə 400 milliqrama qədər kofein qəbulu
sağlamlığımız üçün təhlükəsizdir. Bir
fincan qəhvədə təqribən 100-110
milliqram kofein var. Ona gorə də gün ərzində 4
fincana qədər qəhvə içmək tamamilə
təhlükəsizdir.
Son söz
Nəticə olaraq qəhvə içməyin insan sağlamlığına
saymaqla bitməyən bir çox faydaları mövcuddur.
Boşuna deməmişlər: "Bir fincan kahvenin kırk yıl hatrı var”. Çox yüksək
miqdarda içilmədiyi müddətcə qəhvə içməyin insan sağlamlığına önəmli bir təhlükəsi
yoxdur.
Yazımı Türk şair və yazar Cemal Sureyyanın
bu cümləsi ilə
bitirmək istəyirəm:
Gözlerinin kahvesinden koy ömrüme, kırk yılın hatırına sen kalayım.