“Qazprom”un sakit həyatı başa çatır
Donald
Trampın prezident kürsüsünə əyləşməsi Birləşmiş Ştatların Rusiyanı Avropanın
qaz bazarından sıxışdırıb çıxarmaqla bağlı ənənəvi siyasətini dəyişəcəyi barədə
ehtimalları doğrultmayıb. Əksinə, yeni administrasiya Rusiyanı bu bazardan
çıxarmaq siyasətini daha da gücləndirəcək. Məsələn, ABŞ-ın Yunanıstandakı
səfiri Ceffri Payett bildirib ki, ABŞ Avropanı Rusiya asılılığına gətirib
çıxaracaq "Şimal axını-2” və buna bənzər layihələrə qarşı çıxır.
Eləcə
də yeni dövlət katibi Reks Tillerson da Avropanı ABŞ enerji daşıyıcıları ilə
təmin edəcəyini vəd edir. Ötən il ABŞ Avropaya üç, Türkiyəyə isə sıxılmış təbii
qazla dolu iki tanker göndərib. Ekspertlər bununla bağlı xəbərdarlıq edirlər -
"Qazprom”un sakit həyatına son qoyulur və ən geci 3-5 ildən sonra qaz bazarında
rəqabət güclənəcək. "Birləşmiş Ştatların məqsədi bütün Avropa boyu şəffaf və
elastik şəbəkəyə dəstək verilməsi və onun gücləndirilməsidir, - deyə Afinada
keçirilən enerji forumunda ABŞ-ın Yunanıstandakı səfiri (Ukraynadakı keçmiş
səfir) bildirib. Onun sözlərinə görə, Vaşinqton Xəzər qazını Yunanıstan,
Albaniya və İtaliyaya aparıb çıxaracaq Transadriatik qaz kəmərini dəstəkləyir.
Bununla yanaşı, Birləşmiş Ştatlar Avropanı Rusiya qazından asılı vəziyyətə
gətirəcək layihələrə qarşıdır. Söhbət ilk növbədə "Şimal axını-2” layihəsindən
gedir. Səfir Ukrayna ilə də bağlı bir neçə kəlmə işlədib və bildirib ki, bu
ölkənin qaz kəmərləri etibarlıdır və burada başqa söhbət ola bilməz. Payett
əlavə edib ki, Vaşinqton Brüssellə Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyi
səviyyəsini yüksəltmək üçün sıx əməkdaşlıq edir.
Enerji
siyasətinə bu cür yanaşma - heç də əvvəlki hakimiyyətin siyasətinin davamı
deyil, Vaşinqtonun uzunmüddətli strategiyasıdır. Və bu siyasətin müəyyən
olunmasında prezidentlərin dəyişməsi rol oynamır. Əgər Trampın prezident
seçilməsindən sonra kimdəsə ikitərəfli münasibətlərin istiləşəcəyi barədə ümid
yaranıbsa, bunun heç də digər məsələlərə təsir edəcəyi fikri formalaşmamalıdır
- "Qazprom”un Avropa bazarından sıxışdırılıb çıxarılması siyasəti nəinki davam
etdiriləcək, hətta gücləndiriləcək. Buna sübut isə qeyd etdiyimiz kimi, yeni
dövlət katibinin reaksiyasıdır. Məlumat üçün bildirək ki, əvvəl o, Exxon
Mobil-in rəhbəri olub, indi isə dövlət katibidir. Ötən ilin sonlarında
Tillerson da Ukraynadan yan keçməklə Almaniyaya təbii qazın daşınmasını nəzərdə
tutan "Şimal axını-2” layihəsinin Avropanın Rusiyadan asılılığının güclənməsinə
gətirib çıxara biləcəyindən narahatlığını ifadə etmişdi: "Balansın pozulacağına
gətirib çıxaracaq şəraiti diqqətlə analiz etmək gərəkdir. Bütün bu təhlükələrə
Birləşmiş Ştatların ən yaxşı cavabı – özünün təbii resurslarının mənimsənilməsi
ola bilər. Biz avropalıların yalnız bir dominantın asılılığında qalmaması üçün
müxtəlif inkişaf variantları təqdim edə bilərik”. Bundan bir nəticəyə gəlmək
olar ki, ABŞ Avropaya Rusiyadan "xilas” olmaq üçün Amerika yanacağını təklif
edir. Donald Trampın vəd etdiyi və hökmən həyata keçirəcəyi planlar sırasında
ABŞ-da enerji inqilabı da var. Eləcə də öz istehsalını artırmaq üçün
baryerlərin azaldılması və karbohidrogen ehtiyatlarının ixracı da nəzərdə
tutulub.
ABŞ
nəinki yanacağın ixracını azaltmaq, əksinə, xarici bazarlara enerji daşıyıcısı
kimi çıxmaq istəyir. 2016-cı ildə ABŞ ilk dəfə sıxılmış təbii qazını Avropaya
ixrac etməyə başlayıb. ABŞ Enerji Nazirliyinin açıqladığı rəqəmlərə görə, ötən
il Avropaya sıxılmış təbii qazla dolu üç tanker göndərilib - apreldə
Portuqaliyaya, iyulda İspaniyaya, noyabrda İtaliyaya. Əlavə iki tanker
Türkiyəyə göndərilib – sentyabr və noyabrda. Özü də amerikalılar israr edirlər
ki, onların təqdim etdikləri qaz Rusiya kəmərləri ilə daxil olan qazdan
ucuzdur. Məsələn, Wall Street Journal yazır ki, fərq hətta 30 faizdir. Rusiya
ekspertləri isə bununla razı deyillər. Onların hesablamalarına görə, ABŞ
sıxılmış qazı Rusiya qazından 30 faiz bahadır. Vəziyyət doğrudan da
qeyri-müəyyəndir. ABŞ Enerji Nazirliyinin məlumatından çıxış edərək bu nəticəyə
gəlmək olar ki, Portuqaliyaya qaz bir milyon Britaniya termal vahidinə (MMBtu)
- 3,41 dollara başa gəlib. Halbuki, 2016-cı ilin aprelində Beynəlxalq Valyuta Fondunun
hesablamalarına görə, Almaniya ilə sərhəddə Rusiya qazı 4 dollara başa gəlib.
Ötən
ilin noyabrında ABŞ-ın Avropaya ixrac etdiyi sıxılmış qazın həcmi son 60 ildə
ilk dəfə olaraq yüksək həddə çatıb. Lakin ABŞ-ın təqdim etdiyi həcm Avropa
bazarı üçün dəryada bir damcı deməkdir. "Qazprom” ötən il rekord həcmdə qaz
ixrac etdiyini açıqlayıb - il ərzində qazın ixracı 12,5 faiz artaraq təqribən
180 mlrd. kub metr təşkil edib. "Bu, tarixi göstəricidir. Bu həcmdə qaz nəqli
nə sovet dövründə, nə də Rusiyanın yeni tarixində olmayıb”, - deyə Rusiyanın
qaz nəhənginin rəhbəri Aleksey Miller bildirib. "Qazprom”un Avropa bazarında
iştirak payı 34 faizə yüksəlib. ABŞ-ın ötən il tankerlərlə Avropaya daşıdığı
sıxılmış qaz isə 500 mln. kub metr olub. Bundan əlavə, "Qazprom”da israr
edirlər ki, Amerika qazı heç də bütün avropalı istehlakçılara gedib çıxmır.
Ekoloqlar
da ABŞ qazının ətraf mühitə ziyan vurmasından narahatlıqlarını ifadə ediblər.
İyul ayında ətraf mühitin qorunması ilə məşğul olan təqribən 40 təşkilat İspaniyaya
ABŞ sıxılmış qazının gəlməsinə etiraz ediblər. İspaniyada təqribən 7 qaz
terminalı var və belə bir fikir var ki, bu ölkə qazın diversifikasiyasında
əhəmiyyətli rol oynayır. "Sberbank” CIB-in analitiki Valeri Nesterov hesab edir
ki, Avropada mütəmadi olaraq "Qazprom” təsiri eroziyaya uğrayır və "Qazprom”
tək Şimali Afrika, Norveç deyil, sıxılmış təbii qaz tərəfindən də rəqabətlə
üzləşir. "Əvvəlcə bu, Qətər qazı idi, indi isə Avropa qazı. 2018-2019-cu
illərdə həddən artıq həcmdə qaz artımı gözlənilir”, - deyə rusiyalı ekspert
bildirib. Onun qənaətincə, yaxın 3-5 ilə ərzində ABŞ qazı "Qazprom” üçün
təhlükə törətməyəcək. Uzunmüddətli perspektivdə isə nəsə söyləmək çətindir. O,
əlavə edib ki, "Qazprom” qiyməti aşağı salmaq üçün resurslara malikdir. Lakin ekspert
maraqlı bir fikir səsləndirir. Onun sözlərinə görə, avropalılar qiymət baha
olsa belə, enerji daşıyıcılarının rəngarəngliyini xoşlayırlar.
Rəyi
soruşulan digər ekspertlər isə qeyd edirlər ki, Tramın gəlişindən sonra belə,
ABŞ-ın siyasəti dəyişməyəcək. "ABŞ isteblişmenində Moskva ilə sərt siyasətin
xeyli tərəfdarı var və yeni prezident də onlarla hesablaşmalı olacaq”, - deyə "Amarkets”dən
olan ekspert Artem Deev bildirib. Onun sözlərinə görə, istənilən administrasiya
Avropaya qazın diversifikasiyası ilə bağlı siyasət yürüdəcək. "Avropa İttifaqı
– böyük və mənfəətli bazardır və bunun uğrunda hər zaman mübarizə aparılacaq.
Bu, istənilən biznes növünə aiddir, qaz bazarı isə bu planda ən gəlirlidir”.
Bunu isə "İctimai Duma” Mərkəzinin eksperti Pavel İvçenkov bildirib. Bütövlükdə
isə ekspertlər ABŞ-ın xarici qaz bazarında öz payını əldə etmək üçün səylərini
məntiqli adlandırırlar.
Azər
NURİYEV