“Qara qızıl” qızıldan baha
2018-ci ilin ilk günlərindən etibarən, dünya
bazarında neftin qiymətində artım tendensiyası müşahidə olunmaqdadır. Ötən ilin
dördüncü rübündən başlayan bu artım, bazarda tələb-təklif balansını da getdikcə
nizama salır. Belə ki, Londonun İCE əmtəə birjasında keçirilən elektron ticarət
əməliyyatlarının gedişində Brent markalı neftin qiyməti 1 barelə görə 2,1%
artaraq 68,01 dollar təşkil edib. Beləliklə, Brent markalı neftin 1 barelinin
qiyməti 2015-ci il, mayın 13-dən etibarən ilk dəfə olaraq 68 dolları ötüb.
Qiymət artımında əsas rol oynayan amillər haqqında suallarımızı ekspertlər
cavablandırdı.
İqtisadçı-ekspert Rəşad
Həsənov buna bir sıra səbəblərin təsir etdiyini deyir:
"Bəzi beynəlxalq institutlar hesab edir ki, neftin qiyməti 2018-ci ildə 80
dollara qədər qalxa bilər. Amma ümumilikdə götürdükdə isə texniki analizlərin
nəticəsinə əsasən, qiymətlər 75 dollar həddinə
çatdığı zaman ciddi müqavimətlə üzləşəcək. Əgər qiymətlər bu həddi aşa
bilərsə, növbəti illərdə neft 80-85
dollara qədər bahalaşa bilər. Yox, əgər bu həddi aşa bilməzsə, qiymətlərin
yenidən 60 dollara qədər ucuzlaşma ehtimalları da gözlənilir. Bütün hallarda hesab
edirəm ki, cari ildə orta qiymət 60-65
dollar arasında var-gəl edəcək. Dünya
Bankının proqnozunda bu il üçün qiymətlər 60 dollar olaraq müəyyənləşdirmişdi.
Beynəlxalq Valyuta Fondu isə nisbətən pessimist bir proqnoz verərək 48 dollar olacağını bildirmişdi. Bu günlərdə
ABŞ enerji informasiya agentliyi neftin 2018-ci il üçün qiymət proqnozlarına yenidən baxdı və bir barrel üçün 57 dollar
müəyyənləşdirdi. Bütün bu siqnallar isə bazarda alıcılıq qabiliyyətini daha da
aktivləşdirir. Bahalaşma ilə bağlı proqnozlar isə öz növbəsində bazar
iştirakçılarını növbəti dövr üçün
hazırlıq görməyə sövq edir və bunun nəticəsində də qiymətlərdə artım
tendensiyası müşahidə olunur. Həmçinin, ilin əvvəli ilə bağlı bir çox ölkələrdə
tətillər davam edir və buna görə də bazar kiçilib və iştirakçıların sayı
azalıb. Belə olan təqdirdə isə alışılan qiymətlərə daha ciddi təsir göstərmək
imkanı əldə edilir".
Ekspertin qənaətinə görə, artıma səbəb olan digər faktorlardan biri 2017-ci ilin
dekabrında OPEC və qeyri-OPEC ölkələri
tərəfindən hasilatın tənzimlənməsinə dair sazişin müddətinin 2018-ci ilin
sonuna qədər uzadılmasına dair yenidən razılıq əldə olunması olub: "Təbii ki, bu
siqnal da bazarlara öz təsirini göstərməkdədir. Bundan başqa, onu da qeyd edim
ki, kommersiya bazarlarında neft rezervlərinin həcmində azalma tendensiyası
müşahidə olunur. Düzdür, bu azalma gözlənildiyi qədər sürətlə getməsə də,
faktiki olaraq bu günlərdə bazara təklif olunan neftin həcmi ilə bazardakı
tələbin arasında təxmini bərabərlik yaranıb. Hətta, bəzi hallarda təklif olunan
neftin miqdarı daha aşağıdır. Bu amil də
özlüyündə qiymətlərin bahalaşmasına müəyyən qədər təsir edir. Başqa bir səbəb
isə bu günlərdə ABŞ-da uzun müddətdən sonra gündəlik neft hasilatının azalmasına
dair informasiyaların yayılması oldu. Bütün bu proseslərin fonunda isə qiymətlər təbii olaraq artır.
Düşünürəm ki, yanvarın ortalarına doğru qiymətlər nisbətən sabitləşəcək və
yenidən 60 dollar istiqamətində korreksiya olunacaq. Bu gün İranda yaşanan
kütləvi iğtişaşlar, əhalinin etirazları və eyni zamanda, son dövrlərdə İranla Səudiyyə
Ərəbistanı kimi iki nəhəng neft ölkəsinin münasibətlərinin gərginləşməsi də bazarlarda
qiymətlərə birbaşa öz təsirini göstərir. İstənilən halda, bu gün İran faktoru
siyasi baxımdan neftin qiymətinin formalaşmasında əsas faktor hesab oluna
bilər. Həmçinin, İranda baş verənlərə ABŞ-ın reaksiyası da mühüm məqamlardandır. Məsələn, qiymətin aşağı düşməsinin əsas faktorlarından
biri də, İŞİD-in daha aşağı qiymətlərlə
bazara neft təklif etməsi idi. Kürdüstandakı
referendum bazarlarda ciddi reaksiya doğurdu. Xüsusilə bu referendumdan
sonra kürd muxtariyyətində istehsal olunan neftin Türkiyə ərazisindən çıxışına
məhdudiyyət tətbiq edilməsinə dair verilən açıqlama, bazarlarda qiymət artımına səbəb
oldu. Daha sonra isə qiymətin ümumi
artım istiqamətinə yönəlməsini şərtləndirdi. Göründüyü kimi, iqtisadi amillərlə
yanaşı, siyasi səbəblər də qiymətlərin dəyişməsinə birbaşa təsir göstərmək
imkanına malikdir”.
Neft-qaz məsələləri
üzrə mütəxəssisZəfər Vəliyevbildirdi ki, ən başlıca səbəb OPEC və müstəqil hasilatçı dövlətlərin hasilatın
azalmasına dair imzaladıqları Vyana sazişinin effektiv fəaliyyət göstərməsidir:
"Digər tərəfdən, son dövrlərdə iqtisadi
inkişaf və əməkdaşlıq çərçivəsinə üzv olan dövlətlərin aktivində olan neft anbarlarındakı
ehtiyatların azalması ilə bağlıdır. Başqa bir məqam isə ABŞ-da qazma
aktivliyinin zəifləməsi və kommersiya neft ehtiyatlarında əhəmiyyətli dərəcədə
azalmaların müşahidə olunması ilə bağlıdır. Qarşıdakı aylarda ABŞ-da neft hasilatında
əhəmiyyətli artım müşahidə olunmazsa və qazma aktivliyinin bu tempdə olduğu
müddətdə, neftin qiymətində müəyyən artımın olması mümkündür. Neft bazarlarında
tarazlığın bərpa olunması ilə bağlı tələb-təklif balansının qorunması çox vacib
məqamdır. Əgər bu il OPEC və müstəqil hasilatçı dövlətlər Vyana sazişinin şərtlərinə effektiv
əməl edərsə, ilin sonunda qiymətlərdə
kəskin enmə olmayacaq. Yəqin ki, iyun ayına qədər qiymətlərdə 60 dollar
diapazonunda dəyişmələr olacaq. Amma bütövlükdə 2018-ci ilin ilk 6 ayında yəqin
ki, qiymətlərin 60-65 dollar civarında dəyişməsi
gözlənilir. Bu il neftin qiymətini təsir altına alan əsas amillərdən biri
ABŞ-da neft hasilatının artması olacaq. Əgər bu, baş verməzsə, kəskin ucuzlaşma ehtimal edilmir”.
Şəbnəm