“Qalibsiz mübarizə”nin məğlubları
"İşimdən ayrıldıqdan sonra uzun müddət
depressiyada idim. Problemlərdən uzaq qalmağın yeganə çıxış yolu kimi narkotiki
seçdim. İlk vaxtlar fikirləşirdim ki, istədiyim zaman narkotikdən imtina edə
bilərəm. Amma zamanla problemlər həll olmaq əvəzinə, daha da dərinləşməyə
başladı. İş o həddə çatdı ki, narkotikə görə öz evimi əşyaları ilə birgə
satmalı oldum. İndi müalicə alıram və keçmişdə etdiklərimə görə çox peşmanam.
Amma bəzən sənin peşman olmağın itirdiklərini geri qaytarmır...”
Bu
sözləri bizimlə söhbətində yeddi ildir
ki, narkotik maddə asılılığından
əziyyət çəkən Ziya Əliyev (ad şərtidir – red.) söylədi. Təəssüflər olsun ki, bu sadəcə kiçik bir nümunədir.
Cəmiyyətdə narkotik bəlasından əziyyət çəkənlərin sayı heç də az deyil. Bu
özünü statistik göstəricilərdə də əks etdirir. Belə ki, Səhiyyə Nazirliyinin
məlumatına əsasən, 2010-cu ildə Azərbaycanda narkotik istifadəçilərinin sayı 25
489 nəfər, 2011-ci ildə 26 716 nəfər, 2012-ci ildə 27 910 nəfər, 2013-cü ildə
28 376, 2014-cü ildə 28 656, 2015-ci ildə 28 555, 2016-cı ildə 29 448, 2017-ci
ildə 30 131, 2018-ci ildə 31 432 nəfər olub. Narkomanların 26 346 nəfəri
dispanser, 5 086 nəfəri profilaktik qeydiyyatdadır. 2015-ci ildə ilk dəfə
narkotik istifadəçisi kimi qeydiyyata alınan narkomanların sayı 2 017 nəfər,
2016-cı ildə 2 142 nəfər, 2017-ci ildə 2 115, 2018-ci ildə 1995 nəfər olub.
Ötən il 694 nəfər narkoman qeydiyyatdan çıxarılıb. Ümumilikdə, narkotik
istifadəçiləri arasında 25-45 yaş arası insanlar üstünlük təşkil edirlər.
Bəs
görəsən, minlərlə insanın əziyyət çəkdiyi bu bəlanın kökündə hansı amillər
dayanır? Bunun qarşısının alınması üçün nələr edilməlidir?
"Narkotizmlə Mübarizə” İctimai Birliyinin rəhbəri Zaur Adıgözəlovbildirir ki,əslində statistikada əks olunan artım tendensiyasının səbəbləri
illərdir eynidir: "Narkomaniyaya qurşananların bir qismi xüsusi qrup insanların
təsirinə düşənlərdir. Həmçinin imkanlı şəxslərin övladları adətən narkotik
istifadəçiləri arasında üstünlük təşkil edir. Bəziləri narkotik maddələri dünyanın
ləzzəti kimi qəbul edirlər. Təəssüflər olsun ki, narkotikin ticarətini aparan
şəxslər gəncləri, azyaşlı uşaqları asanlıqla öz təsir dairələrinə sala bilir. Ölkəmizdə
narkotikdən istifadənin qarşısının alınması və məhdudlaşdırılması üçün müxtəlif
tədbirlər görülür. Hüquq mühafizə orqanları inzibati qaydada buna qarşı
mübarizə aparır. Bununla yanaşı, maarifləndirmə işləri də aparılır. Narkomaniya
ilə mübarizə komissiyası var və bu komissiyanın tərkibində işçi qrupu fəaliyyət
göstərir. Müxtəlif maarifləndirmə tədbirləri, layihələr həyata keçirilir. Hər
il müxtəlif QHT-lərin layihələrində bu istiqamətdə mövzular yer alır.
Narkomaniya ilə mübarizə əslində, "qalibsiz mübarizə” adlanır. Bu mübarizə uzun
illərdir ki, davam edir və hələ də cəmiyyət tam olaraq bu bəladan xilas ola
bilməyib”.
Narkotiklə mübarizə kompleks yanaşma tələb edir
"SOS Uşaq Kəndləri - Azərbaycan” Assosiasiyasının İctimai
Vəkillik üzrə mütəxəssisi Cavid İmamoğludeyir ki,istər
alkoqol, istəsə də narkotik maddələr asılılığından əziyyət çəkənlərin sayının
artması cəmiyyətdə insan yetişdirən resursların zəif olması ilə bağlıdır: "Buraya
ilk növbədə ailə institutu daxildir. Uşaqların adekvat böyüməsini, cəmiyyətdən,
insanların fikrindən, zərərli vərdişlərdən asılı olmadığını və özgüvəni
aşılayan insanın ailəsidir. Ailədən sonra həyatımıza təsir edən və onu
yetişdirən ikinci müəssisə təhsil müəssisələridir. Uşaqların və gənclərin
təlim-tərbiyə prosesində ailənin verə bilmədiyini təhsil ocağı qazandırır.
Gəncləri məqsədli olmağa, karyera qurmağa, ünsiyyət bacarıqlarının inkişafına,
sağlam həyat tərzinə sövq etmək məktəb və universitetlərin üzərinə düşən
məsələdir. Digər vacib bir institut isə icma institutudur. İcma dedikdə, uşaqların
və gənclərin yaşadığı ərazi, ətraf mühit nəzərdə tutulur. Asudə vaxtların
düzgün şəkildə təşkil edilməsi, rəqabətlilik mühiti, nizam-intizam qaydaları
gənclərin həyat tərzinə ciddi şəkildə təsir göstərir. Müşahidə və təhlillər onu
göstərir ki, sadaladığım hər üç institutun tərkibində ciddi boşluqlar var. Bu
boşluqlar gəncləri yanlış yola sürükləyir, onlarda alkoqol və narkotik maddə
asılılığına gətirib çıxarır. Digər bir problem isə qabaqlayıcı tədbirlərin və
reabilitasiya işlərinin istənilən səviyyədə olmamasıdır. Yeniyetmələr bu və ya
digər narkotik maddəni qəbul edirsə, zamanla onların bu maddələrdən asılılığı
qaçılmaz olur. Bunun qarşısını alacaq, yaxud reabilitasiya aparacaq
resurslarımız çox azdır. Cəmiyyətdə böhranlı vəziyyətlərə müdaxilə metodları
zəif olduqca, zərərli vərdişlərdən asılı insanların sayı istər-istəməz ilbəil
artır. Zərərli vərdişlər, əslində dolayı yolla digər bəlaların da artımına gətirib
çıxarır. Məsələn, narkotik maddə və alkoqol asılılığı cinsi yolla keçən Hepatit,
QİÇS kimi xəstəliklərdən əziyyət çəkənlərin sayını artırır. Yəni, bu problemlər
kifayət qədər əhatəli bir məsələdir. Narkotik istifadəçilərinin sayı artdıqca,
digər problemlərin də sayı durmadan artır. Bu da zamanla boşanmaların,
ailədaxili münaqişə və zorakılığın artmasına, valideynə, övlada və həyat
yoldaşına qarşı münasibətdə şiddətə meyilliliyə səbəb olur. Yəni, narkotik maddə
asılılığından əziyyət çəkənlərin artımı bu məsələyə kompleks yanaşma tələb
edir. Mərkəzləşdirilmiş müdaxilə mexanizminin olmaması cəmiyyəti uçuruma doğru
sürükləyir. Bu gün bağçalarda, məktəblərdə, universitetlərdə psixoloq və sosial
işçi komandası olmalı və vaxtında müdaxilələr edilməlidir. Polis və vətəndaşa
xidmət edən digər sosial müdafiə, səhiyyə, təhsil sistemi birgə təhlillər planı
hazırlamalıdır. Narkotikdən istifadə ehtimalı olan şəxslərin reabilitasiyası üçün
təşkilatlanmış şəkildə iş aparılmalıdır. Hesab edirəm ki, psixoloji və sosioloji
aspektdən yanaşdıqda, müdaxilə metodlarının təkmilləşdirilməsinə ciddi ehtiyac
var”.
Valideyn biganəliyi övladı uçuruma aparır
Psixoloq Aydan Talıbova söylədi ki, hər şeyin təməli ailədə qoyulur: "Təəssüflər olsun ki,
Azərbaycan kimi kiçik bir ölkədə narkotik maddələrdən istifadə edənlərin sayı
normadan çoxdur. Bunun isə özlüyündə müxtəlif səbəbləri var. Müşahidələr
göstərir ki, maddə asılılığı olanların əksəriyyəti daha çox maddi sıxıntısı
olmayan və imkanlı şəxslərdir. Bu da onların həyatda istədikləri hər şeyi əldə
etməsi və heç nədən zövq almaması ilə bağlı olur. Belə şəxslər kənardan nə qədər
problemsiz görünsə də, əslində, heç də belə deyil. İstədiyi hər şeyi maddi
olaraq əldə edə bilən insanların problemi yoxdur - deyə düşünmək olmaz. Belə
ailələrin də kifayət qədər problemləri var. Valideynlər ailədə hər hansı bir
münaqişə və gərginlik yaşayarkən çox vaxt öz övladları olduğunu unudurlar.
Onlar uşaqların hansı stress yaşadığından və aldığı psixoloji travmalardan
xəbərsiz olurlar. Bunun fərqinə vardıqda isə, artıq çox gec olur. Boşanmış
ailələrdə belə problemlər daha çox olur. Çünki uşaqlar ata-ana, iki ev arasında
qalır. Belə uşaqlar yeniyetməlik çağına gəldikdə, daha çox əziyyət çəkirlər. Onlar
adətən öz dünyasına qapılır və daxili çəkişmələrdən əziyyət çəkir. Belə
məqamlarda isə onlar yaxşı və pisi ayırd edə bilmirlər. Təəssüflər olsun ki,
bir çox hallarda gənclər uçuruma sürüklənirlər. Gəncləri narkotik aludəçisinə
çevirən insanlar isə onların bu zəifliklərindən istifadə edərək, narkotikaya
qurşandırır. Gənclər problemlərini ailəsi ilə bölüşə bilmədiyi zaman özünə
yaxın bildiyi dostları ilə paylaşırlar. Bu dostlar isə heç də həmişə düzgün
yolun yolçusu olmur. Ona görə də valideynlər öz övladları ilə münasibətlərini
qurarkən ehtiyatlı olmalıdırlar. Ünsiyyət düzgün formada qurulmadığı zaman
valideynlə övlad arasında uçurumlar yaranır”.
Ailədaxili münasibətlər düzgün qaydada
tənzimlənməlidir
"Sağlam Cəmiyyət” İB-nin sədri Lalə Mehralı isə hesab edir ki, maarifləndirmə işləri istənilən səviyyədə
aparılmır: "Bu elə bir problemdir ki, istənilən prizmadan yanaşdıqda, məsələnin
kökündə valideyn laqeydsizliyinin dayandığını görə bilərik. 12-13 yaşlı
şagirdlərin məktəb həyətində siqaret çəkdiyinin dəfələrlə şahidi olmuşuq.
Siqaret elə bir spesifik qoxuya malikdir ki, mütləq şəkildə hiss olunur. Əgər
valideyn uşağının siqaret çəkdiyini hiss etmirsə, zamanla uşaq daha zərərli
vərdişlərə qurşanır. Bu gün siqaret çəkən azyaşlılar və yeniyetmələr gələcəyin
potensial narkotik istifadəçiləridir. Gənclər fikirləşir ki, valideynlər onlara
önəm vermir və nə etdiklərinin fərqində deyillər. Onlar bundan cəsarət alırlar.
Onların ən böyük problemi narkotiki əldə etmək üçün pul olur. Pul üçün gənclər
çox vaxt valideynlərinə yalan danışır. Valideyndən pul ala bilmədikdə isə,
müxtəlif yollara baş vururlar. Hətta cinayətdən belə çəkinməyənlər var. Düşünürəm
ki, valideyn məsuliyyətsizliyi ən böyük səbəblərdən biridir. Düzdür, bəzən elə
olur ki, orta yaş qrupunda olan şəxslər də müəyyən yaşdan sonra narkotik
istifadəçisinə çevrilir. Bunlar adətən, işində və ailə həyatında uğursuzluq
yaşayan, depressiyadan əziyyət çəkənlərdir. Amma statistik nəticələr göstərir
ki, 18 yaşlılar arasında narkotik istifadəçilərinin sayı üstünlük təşkil edir.
Bu, insanın yeniyetməliklə vidalaşıb gənclik illərinə qədəm qoyduğu bir
dövrdür. Belə yaşda onlar daha çox nəzarət tələb edir. Bizim mental
dəyərlərimiz də övladlarımızla açıq şəkildə danışmağa imkan vermir. Buna görə
də valideynlə uşaq arasında düzgün münasibətin formalaşması çox vacibdir. Psixoloji
və digər peşəkar yardımların alınması bizdə yaxşı qarşılanmır. Çünki bəzən
valideyn övladının problemlərini dərk edə bilmir. Təəssüflər olsun ki,
narkomaniya ilə mübarizə heç də istənilən səviyyədə deyil. Maarifləndirmə
işləri, sosial çarxlar, filmlər demək olar ki, hazırlanmır. Bu layihələr və
çarxlar televiziyalarda pulsuz olaraq yayımlanmalıdır. Televiziyalar isə öz
biznes maraqlarını güdür. Ona görə də belə layihələrin hazırlanmasında maraqlı
deyillər”.
Şəbnəm Mehdizadə
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi
müsabiqəyə təqdim edilir