Qadağa, yoxsa şüurlu imtina?
Rusiyada plastik qablardan istifadənin qadağan edilməsi məsələsi gündəmə
gəlib. Təbiət Nazirliyinin rəhbəri Dmitri Kobılkin deyib ki, Rusiya artıq plastik qablardan imtinaya hazırlaşır. Bir neçə gün öncə isə Yaşıllar
Partiyası Portuqaliya parlamentinə meyvə, tərəvəz və çörək üçün nəzərdə tutulan
sellofan qablaşdırmalardan imtina olunması barədə qanun layihəsi təqdim etmiş,
qanun lahiyəsi birinci oxunuşda qəbul olunmuşdu. Ümumiyyətlə isə, Avropa 2021-ci ilə
kimi təkistifadəlik plastik əşyalardantamamilə imtina edəcək. Bununla
bağlı müvafiq qanun layihəsi martın 27-də Avropa Parlamentində qəbul olunub. Azərbaycanda da plastik məmulatlardan imtina
məsələsi zaman-zaman gündəmə gəlir. Bu ilin fevral ayında ekologiya və təbii sərvətlər nazirinin
müavini Firdovsi Əliyev müsahibəsində qeyd etmişdi ki, plastik
məmulatlardan imtina edilməsi birdən-birə baş verməyəcək, bu iş mərhələli şəkildə
aparılacaq.O, əlavə etmişdi ki, nazirlik tərəfindən
belə bir təbliğat kampaniyasına 6 aydan artıqdır ki, başlanıb.
Hazırda bununla bağlı ölkəmizdə vəziyyət nə yerdədir? Rusiyada
plastik qablardan imtina ilə bağlı xəbərdə
o da qeyd olunur ki, əhalinin 71 faizi bu cür qablardan imtina etməyə hazır
olduğunu bəyan edib. Bəs bizdə əhali buna hazırdır? Yaxud bu istiqamətdə görülən
işlər nəticə verirmi? Əslində, bu istiqamətdə olan xəbərlərdə "imtina” sözü
daha çox istifadə olunur, amma çox adam bu istiqamətdə qanunvericilik səviyyəsində
qadağa olacağını gözləyir. Belə bir qadağa olacaqmı?
Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyinin sektor müdiri Mehman Nəbiyev deyir ki, bu prosesin
icrası ilə bağlı müxtəlif ölkələrin fərqli təcrübəsi var: "Məsələn, bəzi Afrika
ölkələrində plastik məmulatlar qadağan olunub, bu məhsulların sərhəddən ölkəyə daxil
olmasına icazə verilmir. Ancaq bir çox ölkədə bu prosesin icrası tədricən
aparılır. Çünki insanlar buna hazır olmalıdır. Ümumilikdə, plastik məmulatlardan
imtina deyəndə, bir dəfə istifadə olunan, təkrar emala yararsız məhsulların mərhələli
şəkildə istehsalının azaldılması nəzərdə tutulur. Yəni plastik məmulatların
tamamilə qadağan olunmasından söhbət getmir. Çünki plastik məmulatlar bu gün
bir çox məhsulları əvəz edir. Digər ölkələrin təcrübəsinə baxsaq, bununla bağlı
hər biri müəyyən hədəf götürüb. Kimi 2020, kimi 2025-ci ildə bu məhsulların
istehsalı və idxalının qadağan olunmasını hədəfləyir. Bundan öncə isə, bununla
bağlı iş aparılır, bir dəfə istifadə edilən polietilen torbaların pullu olması,
onlardan az istifadə ilə bağlı qərarlar qəbul edilir. Bizdə imtina deyəndə,
hamı gözləyir ki, qərar verilsin, qadağa olsun. Tutaq ki, qərar verildi, sabah
bu torbalar yığışdırıldı, ya da ödənişli oldu. Birdən-birə bu, insanlarda
diskomfort yaradacaq, amma insanlar buna əvvəldən hazır olmalı, düşüncələrində
o torbaların alternativlərindən istifadə etmək fikri oturmalıdır”.
M.Nəbiyev deyir ki, nazirlik bu istiqamətdə ötən ildən başlayaraq təbliğat
və təşviqat işləri aparır: "Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi ötən ildən
başlayaraq həm maarifləndirmə işi görür, həm də təşəbbüslə çıxış edir. Marketlərdə
plastik məmulatlardan imtina ilə bağlı çağırış layihələrimiz olub, ötən il
bununla bağlı fləşmob keçirildi, ayrı-ayrı aksiyalar təşkil edilib. Parça
torbalar paylanması kimi aksiyanı misal çəkə bilərəm. Eyni zamanda, bu məmulatların
toplanma, çeşidləmə, təkrar emala cəlb edilməsi ilə bağlı iş aparılır. Bütün
ölkə üzrə 37 rayonda 200-dən artıq belə konteynerlər yerləşdirilib. O
tullantılar çeşidli şəkildə yığılır və təkrar emal müəssisələrinə göndərilir.
Nazirlik bu işləri görür, amma həm də kütləvi informasiya vasitələri,
qeyri-hökumət təşkilatları, digər aidiyyatı qurumlar, özəl şirkətlər də bu
prosesin icrasında yaxından iştirak etməlidirlər. Ölkə başçısının fevralın 7-də
təsdiq etdiyi tədbirlər planında kompleks tədbirlər həyata keçirilməsi nəzərdə
tutulub. Maarifləndirmə, qanunvericilik təbdirləri, alternativ materiallardan
istifadənin genişləndirilməsi, pilot layihələrin icra olunması və s. əks
olunub. Bütün aidiyyatı qurumlar bununla bağlı öz fəaliyyət sahələrinə uyğun
olaraq tədbirlər həyata keçirirlər”.
M.Nəbiyev bildirdi ki, bu məsələləri həll etmək bir dövlət qurumunun
işi deyil. Gündəlik həyatda geniş istifadə olunduğu üçün insanlar özləri də
buna hazır olmalıdır: "Nazirlik olaraq təklif irəli sürürük ki, plastik
torbalardan az istifadə olunsun, onları kağız, parça torbalarla əvəz edin. Bununla bağlı xüsusi qərardan öncə bir çox ölkələrdə
insanlar özləri imtina edirlər. Bu gün marketdən 5 adda məhsul alırsınız, hər
birini də ayrı paketlərə qoyurlar, razılaşırsınız. 4-nü qaytarıb, "1-nə qoyun”
deməklə də böyük bir imtina etmiş olarsınız. Hər kəs bu cür etsə, o torbaların
istehsalı dəfələrlə aşağı düşmüş olacaq. İndi bazar iqtisadiyyatı dövrüdür.
İnsanlar bu plastik məmulatlardan imtina etsələr, tələb yaratmasalar,
istehsalçı plastik məmulatı sata bilməyəndə, onun istehsalında maraqlı
olmayacaq. İnsanlar marketə yaxınlaşanda kağız və parça paketlərə üstünlük versə,
yaxud evdən çox dəfə istifadə olunan torba aparsa, polietilen torbalar da az
istifadə olunacaq. Marketlər də yavaş-yavaş kağız və parça paketlərlə işləməyə
maraq göstərəcək”.
M.Nəbiyev deyir ki, görülən işlərin nəticəsiz olduğunu demək düzgün
deyil: "Ən azından, bir il öncə ilə indini müqayisə etsək, insanların plastik məmulatlara
yanaşması eyni deyil. Həm KİV-də, həm də sosial şəbəkələrdə, hazırlanan roliklərdə
insanlar bunları gördükdə, istər-istəməz maariflənmə gedir”. M.Nəbiyev qeyd
etdi ki, qanunvericilik səviyyəsində də tədbirlər ola bilər, amma maariflənmə
öndə getməlidir ki, insanlar buna hazır olsunlar.
Qida Təhlükəsizliyi
Agentliyinin İctimaiyyətlə əlaqələr sektorunun müdiriAysel Fərziyevabildirdi ki, hazırda bütün dünyada qidaların saxlanması və qablaşdırılmasında
plastik qablar və torbalar geniş istifadə olunur. Buna əsas səbəb isə plastik
qabların ucuz və istifadəsinin asan olmasıdır. Lakin əhalinin ucuz və istifadəsi
asan olan bu məmulatlardan imtina etməsi üçün ilk olaraq maarifləndirmə tədbirlərinə
ehtiyac var, bu istiqamətdə də agentlik işlərini davam etdirir: "Plastiklərin
xammalı əsasən neft, qaz və kömürdür. İstehsal prosesində bir sıra qatqı maddələrindən
istifadə olunur. Bu maddələr məhsulu elastik və dayanıqlı edir. Lakin insan
sağlamlığı üçün bəzi təhlükələr də yaradır. Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi əhalinin
sağlamlığının təmin edilməsi üçün plastik qablar və torbaların istifadəsini
minimuma endirməyi, qidanı qablaşdırmaq və daşımaq üçün seçim edərkən şüşə,
saxsı, taxta qablar və ya kağız torbalardan istifadəyə üstünlük verməyi tövsiyə
edir. Agentlik tərəfindən bu məqsədlə mütəmadi olaraq əhali arasında maarifləndirmə
tədbirləri həyata keçirilir. Əhalinin maarifləndirilməsi üçün KİV-lərdə, sosial
şəbəkələrdə müxtəlif maarifləndirici məlumatlar yayımlanır. Xüsusilə məktəblərdə
uşaqlar arasında sağlam qidalanmanın təşviq olunması, qida təhlükəsizliyi
anlayışının aşılanması məqsədi ilə keçirilən "Sağlam məktəbli” layihəsi çərçivəsində
şagirdlərə plastik qab və torbaların zərərləri barədə geniş məlumat verilir.
Layihə çərçivəsində cari ilin sonunadək paytaxtda 20, regionlarda isə 60 ümumtəhsil
müəssisəsində maarifləndirici görüşlərin keçirilməsi nəzərdə tutulur. Qida Təhlükəsizliyi
Agentliyi maarifləndirmə tədbirlərini bundan sonra da davam etdirəcək”.
Aygün Asimqızı