Pritça
Dünya
şöhrəti qazanmış Norveç yazıçısı Yuhan Borgen (1902–1979) Avropa ədəbiyyatına
böyük töhfə vermiş sənətkarlardandır. Onun novellaları, romanları, esseləri, məqalələri
müxtəlif dillərə tərcümə olunub.
Yuhan
Borgenin çoxşaxəli ədəbi irsi əsasən ədəbiyyat və incəsənət məsələlərinə həsr
edilib. Bu nümunələrdə bədii yaradıcılığın problemləri, sözün mövqeyi,
yaradıcılıq psixologiyası öz əksini tapıb. Müəllifin məqalələrinin böyük əksəriyyəti
L.N.Tolstoy, F.M.Dostoyevski, M.Qorki, Ç.Dikkens, H.K.Andersen, K.Hamsun,
H.Qriq kimi məşhur söz-sənət sahiblərinin yaradıcılığını əhatə edib. Y.Borgenin
üç pritçasını oxuculara təqdim edirik.
Üç zaman
Bir dəfə şir ilə quzu yan-yana
talada gəzişirdi. Qəfildən quzu şiri sorğu-suala tutmağa başladı: "Ay şir,
sənin fikrincə, hazırda biz hansı zamanda yaşayırıq?” "Soruşursan hansı
zamanda?”, – deyə şir quzunun sualını təkrar etdi. – "Allahına şükür elə ki,
biz yaşayırıq, bəyəm bu, səni qane eləmir? Bundan əlavə, yaşadığımız zaman məhz
elə bizə məxsusdur. Əgər belə olmasaydı, biz əsla yaşaya bilməzdik”, – deyə şir
sözünü yekunlaşdırdı.
Quzu taladakı yağlı otlardan
yedikcə şirin dedikləri barədə düşünüb-daşındı və nəhayət dilləndi: "Sən çox
müdriksən, ay şir! Yürütdüyün fikirlərində də haqlısan. Yaşadığımız indiki
zaman əlbəttə ki, bizə məxsusdur. Amma məni başqa şey düşündürür. Dəfələrlə
eşitmişəm ki, üç növ zaman mövcuddur: gözəl və eyni zamanda qəddarlığı ilə
seçilən keçmiş zaman, sadəcə qəddar və amansız olan indiki zaman və bir də
özündə tolerantlıq ruhu yaşadan, məsələn şirlə quzunun azad, sərbəst olaraq
yan-yana gəzişdikləri gələcək zaman. Mən bu fikri ağıllı bir qoca keçidən
eşitmişdim və düşündüm ki, indi məhz gələcək zamanın vaxtıdır”.
Şir o dəm
quzunun başını dişləyib qopardaraq: "Sən ki, özün bu barədə mənim yadıma
saldın, deməli, hələ keçmiş zamanda yaşayırıqmış”, – dedi.
Qızılgül və tikanlar
1
Uşaq
qızılgül koluna yaxınlaşaraq: "Mənə qızılgül hədiyyə verərsənmi?” – deyə
soruşdu. –"Özün dər”, – deyə qızılgül kolu ona cavab verdi, – "Lap iki-üç gül dər,
mən xəsis deyiləm!”.
Uşaq
sevincindən əllərini qızılgül kolunun budaqlarının arasına saldı və qışqıraraq
dərhal geri çəkildi. "Vay-vay-vay! Bu nə olan işdir? Necə də tikanlısan? Məndə
heç nə alınmır”. "Sən narahat olma, oğul bala, əvvəl-axır alınar. Onsuz da bu həyatda
tikansız gül olmur”, – deyə qızılgül kolu uşağa ürək-dirək verdi.
"Olmur-olmasın,
mənə heç lazım da deyil” – deyərək uşaq zınqırov çalmağa yollandı.
2
Uşaq hər növ
gül-çiçəkdən iri bir dəstə tutaraq qızılgül kolunun yanına qayıtdı: "Görürsən də,
necə gözəl güllərdir, elə deyilmi?”, – deyə soruşdu. – "Axı, bunlar ki,
qızılgül deyil”, – deyə qızılgül kolu cavab verdi.
Uşaq bundan
da çox gül-çiçək toplamağa başladı; demək olar ki, gündən-günə, həftədən-həftəyə
o, düzləri, yamacları gəzərək bir-birindən gözəl, al-əlvan çiçəklərdən dəstə
bağlayırdı. Nəhayət ki, uşaq öyünmək məqsədilə bir gün yenidən qızılgül kolunun
yanına gəldi. Amma nə görsə yaxşıdır: tikanların əhatəsində olan qızılgül kolu
gülsüz qalmışdı. "Bəs sənin güllərin necə oldu?” – deyə oğlan koldan soruşdu.
"Hamısı tələf oldu, indi təkcə tikanlarım qalıb”, – deyə qızılgül kolu cavab
verdi.
Bu yerdə
uşaq əlindəki çiçəkləri yerə tullayaraq, hönkürtü ilə ağlamağa başladı.
Yaxşı insan
Beş sığırçın
albalı ağacında əyləşib nahar edirdi. "Ay səni, şeytan! Odur ey insan gəlir!”,
– deyə onlardan ən kiçiyi dilləndi. "Neçə dəfə sənə deyərlər ki, şeytanı
çağırma?” – deyə sığırçınların ən böyüyü, bəlkə də ataları, ona təpindi. "Axı,
mən xəbərdar elədim, dedim ki, insan gəlir,” – deyə kiçik sığırçın özünə haqq
qazandırmağa çalışdı. Böyük sığırçın cavab verdi: – Fərq eləməz. Onsuz da uçmaq
vaxtımızdır!”
Sığırçınların
beşi də uçub buradan uzaqlaşdı. Ağaca yaxınlaşan insan yuxarı boylanaraq dedi:
"Sizi lənətə gələsiniz, sığırçınlar! Bu il yenə albalı olmayacaq!” Sonra o, evə
qayıdaraq pal-paltardan insanabənzər müqəvva düzəldərək ağacdan asdı.
"Çox
çirkin paltodur, – deyə yerlərinə qayıdan sığırçınlar bildirdilər, – amma onun
üzərində oturmaq rahatdır". Quşlar müqəvvanın çiyinlərində, şlyapanın üzərində
əyləşib əvvəlki kimi albalı gilələrindən qidalanmağa başladılar. "Vallah,
insanlar heç də pis deyillər” – deyə cavan sığırçın bəyan etdi. Bu zaman ağaca
tərəf tüfəngdən atəş açıldı. Sığırçın yerə yıxıldı. "Bəlkə onlar da albalı yeməyi
xoşlayırlar” deyə ana sığırçın dilləndi. "Məncə, onlar sığırçın ətini daha çox xoşlayırlar”
deyə ata sığırçın bildirərək yerə düşmüş bala sığırçını götürmək istəyən
insanın üstünü batırdı.
İnsan bütün
günü sığırçınları güllə atəşinə tutdu. Axırda yorulub əldən düşdü. Tüfəngini kənara
tullayaraq: "Nə xeyri var? Bunların sayı milyondan çoxdu!”. Sığırçınlar dedilər:
"O, nə qədər atırsa atsın, bunun bizim üçün zərrəcə qorxusu yoxdur. Bağ olduqca
kiçikdir, bizsə sayca çoxuq. İnsan bizə yaxşılıq etmək istəyir, amma bilmir ki,
axmaqdır”.
Səhəri gün
ağaclardan sığırçınları özündə əks etdirən çoxlu xırda güzgülər asıldı. "Onsuz
da bu, kömək etməz!” ata sığırçın kədərlə bildirdi. – Tezliklə burada albalıdan
əsər-əlamət qalmaz”.
"Qədim
zamanlarda, – deyə digər bir sığırçın söhbətə qarışdı, - burada çoxlu nəhəng
bağlar vardı, amma sığırçınların sayı isə indikindən xeyli az idi”. İnsan dedi:
"Heç baş aça bilmirəm: sığırçınların sayı niyə əvvəlki dövrlərdən çoxdur?”. O,
ağaclardan balıqçı torları asdı. Bunu görən sığırçınlar dilləndilər: "Bu insan
niyə bu qədər qanmazdır? Axı, niyə anlamır ki, biz sığırçınların say-hesabı
yoxdur! Onun yeganə çıxış yolu çoxlu albalı ağacları əkib-becərməkdir!”
İnsan çoxlu
sayda yeni albalı ağacları əkdi. "Bu ağaclar əvvəlkindən on dəfədən çox bar
verməlidir” – deyə o, bağı nəzərdən keçirərək qürrələndi. Bu zaman artıq
insanın saçları ağarmış, üzü dərin qırışlarla örtülmüşdü. Qəfildən beş
milyondan çox sığırçın uçub gələrək bağdakı albalıları bir anda yeyib
qurtardılar. Bağa girən insan gördüklərindən dəhşətə gələrək tüfəngindən atəş
açıb özünü güllələdi.
"Nə
olsun ki, – sığırçınlar dilləndilər, – hər halda onun gözləri yeməlidir”.
Tərcümə edən: Ağaddin BABAYEV