Pis sənət yoxdur, pis sənətkar var
İxtisas seçimi insanın həyatında ən
çətin və məsuliyyətli məqamlardan biridir. Seçimi edərkən yalnız bu günü deyil,
gələcək iş karyerasını da nəzərə almaq lazımdır. Seçim zamanı insan özünə bəzi
suallar verməlidir. Mən bu ixtisası sevirəmmi? Universiteti bitirdikdən sonra
bu peşə üzrə işləyə biləcəyəmmi? Oxuduğum ixtisasla cəmiyyətə necə xeyirli ola
bilərəm? Əgər sırf "universitetə qəbul oldum” demək üçün ixtisas seçiriksə və
seçdiyimiz ixtisasla yaxından uzaqdan əlaqəmiz yoxdursa, bu zaman keçən dörd
ilimizə heyf olacaq. Ən əsası isə biz kiminsə - bu ixtisası həqiqətən sevərək
oxumaq istəyən bir gəncin yerini tutmuş oluruq. Peşə seçimi edərkən düzgün
qərar verməli və sonuna qədər verdiyimiz qərarın arxasında durmalıyıq. Hətta
belə demək olar ki, ixtisas seçimi məktəb həyatından sonra iş həyatına atılan
ilk və ən vacib addımlardan biridir. İxtisas seçimi zamanı valideynlər
məsləhətlərini versələr də, son qərarı şagirdin öhdəsinə buraxmalıdırlar. Son
dövrlərdəki ixtisas seçiminə nəzər salsaq görərik ki, şagirdlər istədikləri
peşədən daha çox qəbul imtahanlarında topladıqları ballara uyğun olan sənəti
seçirlər. Bu da ixtisaslar arasında olan rəqabəti aşağı salır. Təhsil Nazirliyinin
məlumatına görə, 2015-2016-cı illərdə
qəbul imtahanında ən yüksək balı toplayan min nəfərdən çox abituriyent ilk
ixtisas kimi müəllimliyi qeyd edib. Biz də, müəllimlik peşəsinə marağın artma
səbəblərini və ümumiyyətlə, ixtisas seçimi zamanı nələrə fikir vermək lazım
olduğunu aydınlaşdırmağa çalışdıq.
Nazirlik
müəllimlik ixtisasını seçənlərə təqaüd verir
Təhsil Şurasının
sədri Əjdər Ağayev deyir ki, ixtisas seçimi o zaman düzgün hesab edilir ki,
abituriyent seçdiyi ixtisasın
mahiyyətini bilir, onu sevir və o sahədə
işləmək istəyir. Valideynlər əlbəttə, öz maraqlarına uyğun olaraq
hansısa ixtisası təklif edə bilərlər. "Tutaq ki, uşaq mühəndis olmaq istəyir,
amma valideyni istəyir ki, o, həkim olsun. Amma son olaraq seçimi şagird özü
etməlidir. Və valideyn də buna hörmətlə yanaşıb, övladının seçimlərinə müdaxilə
etməməlidir. Hazırki dövrdə ixtisas seçimində bir sıra yanlışlıqlar var. Bu
nədən qaynaqlanır? Abituriyent seçdiyi peşənin balını toplaya bilməyəcəyini
düşünərək başqa ixtisasları da qeyd edir ki, bunlardan birinə qəbul olsun.
Beləliklə, yiyələnmək istədiyi ixtisasa balı çatmır və istəmədiyi ixtisasa
düşür. Bu da təhsil müddətində onun üçün müəyyən problem yaradır. Şagirdlərin
istədiyi ixtisasa düşməsi üçün gərək Dövlət İmtahan Mərkəzi optimal bir variant
tətbiq etsin. Optimal variantda ondan ibarətdir ki, qəbul imtahanından əvvəl
edilən sınaqlar həm də şagirdlərin maraq və meyllərini öyrənmək üçün keçirilsin.
Çox istərdim ki, ixtisas seçimindəki, bu qüsurlar aradan qaldırılsın”.
Ə.Ağayev müəllimlik ixtisasına marağın artmasından da
danışdı. "Son iki ildir ki, Təhsil Nazirliyi yüksək bal toplayıb müəllimlik
ixtisasını seçənlərə aylıq 100 manat təqaüd verir. Bu da abituriyentlər
arasında xeyli coşqunluq yaratdı. Belə ki, şagirdlər yüksək bal yığaraq
müəllimlik ixtisasına qəbul olmağa çalışırlar. Yəni bu seçimdə maddi faktor
böyük rol oynayır. Bundan əlavə, universiteti müəllimlik ixtisası üzrə
bitirənlər tezliklə müəyyən işlə təmin olunurlar. Digər bir səbəb isə müəllim
ixtisasını bitirən öz peşəsi üzrə də olmasa hansısa başqa bir işlə məşğul ola
bilir. Xarici dili, kompüter texnologiyasını, işin təbliği və təşkilini bilir
və belə olan şəraitdə şirkətlərlə çalışır. Buna görə də, son illər müəllimlik
ixtisasına maraq artıb”.
Valideyn
övladının marağının hansı sahəyə olduğunu bilməlidir
Psixoloq
Elnur Rüstəmov bildirir ki, ixtisas seçimi əslində hazırlıq dönəmindən
aparılır. "Yəni şagird neçənci qrupa hazırlaşırsa, həmin qrupun ixtisaslarına
yiyələnmək istəyir. Valideyn övladının istəyinin, marağının, qabiliyyətinin
hansı sahəyə olduğunu bilməlidir. Uşaq humanitar, yoxsa dəqiq elmlərə maraq
göstərir? İşi bunun üzərindən aparmaq lazımdı. Və bu proses də Azərbaycan
cəmiyyətinə yeni-yeni gəlir. İxtisas seçimində fənn hazırlığından başqa,
psixoloji hazırlıq da böyük rol oynayır. Ata-ananın birbaşa olaraq şagirdin
seçiminə müdaxiləsi düzgün deyil. Təbii ki, valideynin uşağın gələcəyi ilə
bağlı planları və öz doğruları ola bilər. Valideynlər adətən məsələyə dövrün
tələb və təkliflərindən çıxış edərək qiymət verirlər. Amma seçim şagirdin
istəyinə uyğun aparılmalıdır. Pis sənət yoxdur, pis sənətkar var. Çünki bu gün bütün
peşələr tələb olunandır. Valideynlər bacardıqları qədər övladlarının
seçimlərinə birbaşa müdaxilədən qaçmalıdırlar. Yol göstərə, öz məsləhətlərini
verə bilərlər, amma sonda seçimi uşağın özünə həvalə etməlidirlər”.
Müsahibimizdən son dövrlər müəllimlik peşəsinin şagirdlər tərəfindən daha çox
seçilməsinin səbəblərini soruşduq. O dedi ki, bu gün mövcud olan ixtisasların
böyük əksəriyyəti demək olar ki, dövrün tələbinə uyğundur. "Uşağın marağı və potensialı daha çox hansı ixtisasadırsa, ona üstünlük
verməlidir. Müəllimlik peşəsi də həmişə aktual peşələrdən olub. Sadəcə, bu gün
savadlı, bilikli, dövrün innovativ tələblərinə cavab verən müəllimlərə böyük ehtiyac var. Bu gün sənəd
verən abituriyentlər də hansı ki, gələcəyin müəllimi olacaqlar, onlar da bu
aspekti nəzərə alaraq müəllimlik ixtisasını seçirlər. Məktəb direktorlarının
test üsulu ilə seçilməsi, orta məktəblərə müəllimlərin işə qəbulunun test üsulu
ilə aparılması təşviqat və motivasiya xarakteri daşıyır. Həmçinin müəllimlərin
maaşının qalxması gündəmdə olan məsələlərdəndir ki, bütün bunlar abituriyentin ixtisas seçiminə öz təsirini
göstərir”.
Sosiloq
Cavid İmamoğlu qeyd edir ki, Azərbaycan reallığında valideynlərin ən çox
arzuladığı övladlarının həkim, hüquqşünas, prokuror ixtisasıma yiyələnməsidir. "Bu
da bir çox hallarda qandan qorxan bir uşağın gəlib həkimliyi oxuması ilə
nəticələnir. Bu isə onun istəmədiyi bir sahədə təhsil almasına, gələcəkdə öz
ixtisası üzrə yox, başqa bir sahədə işləməsinə gətirib çıxarır. Hazırda
əksəriyyət insan bitirdiyi ixtisas üzrə çalışmır. Bunun səbəbi isə ixtisas
seçimindən öncə onlarla karyera barədə söhbətin aparılmamasıdır. Yəni abituriyentin
əsas məqsədi sadəcə universitetə daxil olmaqdır. Qəbuldan sonrakı karyera, hər
hansısa bir ixtisasa sevgi və.s əksər hallarda önəm daşımır. Qəbula hazırlaşarkən
də daha çox valideynlərinin seçiminə uyğunlaşırlar. Sanki bir robot kimi onlara
tapşırılmış bir işin öhdəsindən gəlirlər”.
Sevmədiyi
ixtisasa qəbul olanda təhsil illərini yola verirlər
C.İmamoğlu valideynlərin şagirdin ixtisas
seçiminə qarışmasından da danışdı. "Valideyn uşağının təhsilində, gələcək
karyerasında maraqlı olan şəxsdir. Amma bu qarışmaq birbaşa müdaxilə formasında yox, dəstək,
məsləhət formasında olmalıdır. Yəni valideyn övladının maraqlarını, istəyini
nəzərə alaraq ona bu seçimdə dəstək olmalıdır. Çünki ata-ana dəstəyi övladın
həyatının hər anında vacibdir. Xüsusilə də belə bir həssas dövrdə onların
seçimlərinə və hədəflərinə hörmətlə yanaşmalıdırlar. Şagird də öz istədiyi
ixtisas uğrunda məqsədyönlü şəkildə davranmalı və həmin ixtisasa qəbul olmaq
üçün çalışmalıdır. Uşaqlar sevmədiyi ixtisasa qəbul olanda dörd il ərzindəki təhsil
illərini yola verirlər. Hansı ki, həmin bu dörd il şagirdin karyera həyatının
başlanğıcıdır. Ona görə də, gərək elə bir sənət sahibi olsunlar ki, təhsil
illərində ixtisasına tam yiyələnib, peşəkar kimi yetişə bilsinlər. Bu da bir
həqiqətdir ki, bu gün iş bazarında işini yaxşı bilən peşəkarlara böyük ehtiyac
var. Ona görə də, dörd illik təhsil həyatı gələcək karyerada böyük rol oynayır”.
Sosioloq bildirir ki, şagirdlərin
ixtisas seçimində uğurlu olması üçün onlarla karyera quruculuğu haqqında söhbət
etmək lazımdır. "Əsasən doqquzuncu sinif şagirdləri arasında karyera quruculuğu
istiqamətində təlimlər keçirilməlidir. Hər bir şagird öz maraq dairəsini müəyyənləşdirməlidir.
Bu cür təlimlər şagirdlərə keçirilmədiyindən, onlar sadəcə, universitetə daxil
olmaq üçün çalışırlar. İxtisas barəsində elə də ciddi düşünmürlər. Bu da
sonrakı mərhələdə onları həm fiziki, həm də psixoloji mənada yorur. Müəllimlik ixtisasını
seçənlər universiteti bitirdikdən sonra daha tez iş tapa bilir, daha stabil
həyat tərzinə malik olurlar. Yəni bu baxımdan yanaşanda bu, uğurlu seçimdir. Amma
şəxsi inkişaf aspektindən yanaşanda təbii ki, əksəriyyətin bu peşəyə
meyllənməyi ixtisaslar arasında rəqabətin aşağı düşməsindən xəbər verir.
Şagirdlər daha iddialı, balı yüksək olan peşələrdə özlərini sınamaq istəmirlər.
Əgər abituriyent, doğrudan da müəllim olmaq istəyirsə, onda ünsiyyət qurmaq,
təlim bacarığı varsa, tədris metodikasına yaxındırsa, elə müəllim olsa yaxşıdır.
Yox, əgər bu şəxsin nə dil, nə də ünsiyyət imkanları, xarakteri buna uyğun
deyilsə, onda onun müəllim olması məsləhət deyil. Çünki həm özünə, həm də
gələcək şagirdlərinə əziyyət vermiş olacaq”.
Günel
Azadə