“Peşəkarlığın artırılmasına hər zaman ehtiyac var” - Fotolar
Almaniya Beynəlxalq
Əməkdaşlıq Cəmiyyəti (GİZ) "Cənubi Qafqazda hüquq sahəsində Avropa
standartlarına yaxınlaşma” regional proqramı çərçivəsində hər il jurnalistlər üçün
təlim kursları, seminarlar təşkil edir. "Mülkiyyət hüququ”, "Mediada müəllif
hüquqları: rəqəmsal mediada müəllif hüquqlarını necə qorumalı”, "Media və uşaq
hüquqları: uşaqlar haqqında informasiya hazırlanmasının şərtləri”, "Mediada
gender hüququ və cəmiyyətdə gender balansın təşviq edilməsində medianın rolu”
və sair mövzuları əhatə edən belə təlimlərdə tanınmış ekspertlər tərəfindən media
mənsublarına yerli və beynəlxalq qanunvericiliyin tələbləri, jurnalistlərin
peşə davranış qaydaları bir daha xatırladılır, onların biliklərinin
təkmilləşdirilməsi üçün praktik məşğələlər keçirilir. Artıq bir neçə dəfədir
ki, belə seminarlarda Jurnalistlərin
Həmkarlar İttifaqının (JuHİ) sədri, Azərbaycan Mətbuat Şurası (MŞ) sədrinin
müavini Müşfiq Ələsgərli ekspert qismində iştirak edir. Onunla görüşüb bu
təlimlərin mövzusu, aktuallığı, əhəmiyyəti ilə bağlı fikirlərini öyrəndik.
-
Müşfiq müəllim, GİZ-in və digər beynəlxalq təşkilatların Azərbaycanda media ilə
əlaqəli seminar və təlimlər keçirməsini necə dəyərləndirirsiniz?
- Almaniya Beynəlxalq
Əməkdaşlıq Cəmiyyətinin təşkil etdiyi, mənim, eləcə də digər ekspertlərin
təlimçi kimi iştirakçısı olduqları təlimlər jurnalistlərin peşəkarlıq
qabiliyyətlərinin artırılması yönündədir. Bu təlimlərdə jurnalistlərə ayrı-ayrı
sahələr üzrə hüquqi bilgilər verilir, yazmaq, etik standartlara əməl etmək və
hər bir sahə üzrə, xüsusən də jurnalistika və hüquq sahəsində bilgilərin inkişaf
etdirilməsinə yardım göstərilir. Düşünürəm ki, bu, olduqca mühüm məsələdir.
Çünki, dünyada, o cümlədən Azərbaycanda jurnalistika təhsilini ixtisaslaşmış,
peşəkar ali təhsil müəssisələri verir. Tələbə təhsil ocaqlarında 4 illik
bakalavr təhsili alır. Ardınca müxtəlif media qurumlarında jurnalist kimi
çalışır. Ola bilsin kimsə bu təhsillə kifayətlənsin. Amma jurnalistika elə bir
dinamik sahədir ki, burada günlər, həftələr, aylar, illər ərzində çoxsaylı
texnoloji, o cümlədən, peşənin fəlsəfəsinə aid dəyişikliklər baş verir. Jurnalistika
texnoloji imkanlar kimi, Etik Kodeks baxımından da intensiv şəkildə yenilənir. Təbii
ki, ali təhsilini illər öncə başa vurmuş jurnalist bu proseslərdən,
dəyişikliklərdən, yeni standartlardan da xəbərdar olmalıdır, özünün peşə
bacarıqlarını dövrün tələblərinə uyğun olaraq inkişaf etdirməlidir. Bunun üçün
də dünyada müxtəlif təcrübələr tətbiq olunur. Misal üçün, hansısa qurumlar
tərəfindən jurnalistlər üçün yay, qış məktəbləri, bir-iki aylıq təlim kursları,
yaxud beynəlxalq jurnalist təşkilatları tərəfindən seminarlar, konfranslar,
dəyirmi masalar təşkil olunur. Belə
tədbirlərdə dünyada jurnalistika sahəsindəki trend sayılan məsələlər, qlobal
media siyasəti, müsbət və mənfi dəyişikliklər, tendensiyalar media mənsublarının diqqətinə çatdırılır. Bütün
bunları təşkil etmək üçün beynəlxalq və yerli jurnalist təşkilatları var.
Beynəlxalq jurnalist təşkilatları dünyada meydana çıxan yeni çağırışları
dəyərləndirmək kimi bir funksiyanı da həyata keçirirlər. Bu təşkilatlar
ayrı-ayrılıqda il ərzində bir neçə dəfə beynəlxalq konfranslar, dəyirmi
masalar, seminarlar keçirirlər. Həmin
tədbirlərə müxtəlif ölkələrdən lokal səviyyədə əməkdaşlıq etdikləri jurnalist təşkilatlarını
da dəvət edir, çoxsaylı səmərəli müzakirələr təşkil edirlər. Mən özüm də
jurnalist təşkilatının rəhbəri olaraq il ərzində belə tədbirlərdə bir neçə dəfə
iştirak edir, media sahəsinə aid yeni çağırışlar, proseslər, dəyişikliklərlə
tanış oluram. Bu tanışlıqdan sonra öyrənilənlərin yerli media mənsublarına
çatdırılması prosesi olmalıdır. Sözügedən prosesin həyata keçirilməsi üçün hər
bir ölkədə qısa və uzunmüddətli seminarlar, təlimlər təşkil olunur.
-
Dünyanın bəzi ölkələrində jurnalistlərin peşəkarlıq səviyyəsini daha da
artırmaq üçün media akademiyaları yaradılır. Sizcə, belə bir akademiyanın
Azərbaycanda da yaradılmasına ehtiyac varmı?
- Bəli, dünyanın bəzi
ölkələrində media akademiyaları yaradılıb. Media akademiyaları praktik
jurnalistlər üçün dövri olaraq seminarlar, müddətli kurslar təşkil edirlər.
Azərbaycan Mətbuat Şurası tərəfindən belə bir akademiyanın yaradılması üçün
müəyyən təkliflər hazırlanıb. Təkliflərdə media akademiyası tərəfindən
jurnalistlər üçün il ərzində fasiləli şəkildə, yəni, iş mühitini pozmamaq
şərtilə qısa və uzunmüddətli kursların keçirilməsi nəzərdə tutulub. Bu, praktik
jurnalistlərin işlədikləri müddətdə öz sahələri üzrə yeni biliklər əldə
etməsinə səbəb olacaq. Media Akademiyasının üstünlüyü ondadır ki, burada
kurslar sistemli şəkildə təşkil olunur. Amma Akademiya olmayanda, iş yalnız
donor təşkilatların təşkil etdikləri təlimlərə qalanda, vəziyyət bir az
dəyişir. Bilmək olmur ki, həmin donor təşkilat jurnalistika üzrə təlimləri,
seminarları özünün illik prioritetləri sırasına daxil edəcəkmi, etməyəcəkmi. Başqa
bir məqam da var: belə ki, donor təşkilatların belə seminar və kursları təşkil
etməkdə özlərinin də maraqları olur. Bəzən, "jurnalistika üçün” elan edilən
seminar və kurslar hansısa xarici donor
təşkilatın maliyyəsi ilə bizə məlum olmayan məqsədlər üçün keçirilir. Biz bunun
acı nəticəsini uzun illər görmüşük. Amma Media Akademiyası yaradılarsa, burada
məqsəd də, maliyyə də, iş prinsipləri də bəlli olacaq, görülən işlər sistemli şəkildə, media mənsublarının
peşəkarlığının daha da artırılmasına, onlar arasında ixtisaslaşmanın
aparılmasına xidmət edəcək. Lakin hələlik bu ideya Azərbaycanda reallaşmadığı
üçün, jurnalist peşəkarlığının artırılmasında
ayrı-ayrı beynəlxalq və yerli donor təşkilatların yardımı ilə
gerçəkləşdirilən kurslardan istifadə edilir. Sevindirici haldır ki, indi
Respublikamızda Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə milli donor təşkilatlar
yaradılıblar. Yerli donor qurumlara misal olaraq Prezident yanında Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunu, QHT-lərin
İnkişafına Dövlət Dəstəyi Şurasını, Bilik Fondunu və digərlərini göstərmək olar. Bununla yanaşı, bir qədər
əvvəlki suala cavabda vurğuladığım kimi, bir sıra beynəlxalq donor təşkilatlar
da, hansılar ki, öz fəaliyyətlərində şəffaflığa üstünlük verirlər, Azərbaycanda fəaliyyətlərini davam
etdirirlər. Onlardan biri olan Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti də
jurnalistlər üçün mütəmadi olaraq seminarlar, təlimlər keçirir. Təbii ki, bu
fəaliyyəti yüksək qiymətləndirirəm. Bunun səbəbini də bir qədər əvvəl diqqətə
çatdırdım. Belə ki, jurnalistin ali təhsil dövründə aldığı ixtisas təhsili
sonrakı müddətdə ona kifayət etmir. Peşəkarlığın artırılmasına hər zaman
ehtiyac var.
-
Ötən illərin təcrübəsi göstərdi ki, bir sıra hallarda beynəlxalq təşkilatlar
seminar, təlim və ya konfranslar keçirmək adı altında bəzi ölkələrin daxilində
insanları hakimiyyət əleyhinə fəaliyyətə kökləyir, qanuna tabesizliyi azadlıq
kimi təbliğ edirlər. Siz də ötəri olaraq yuxarıda bu məqama toxundunuz. Bu
məqam üzərində fikirləri bir qədər genişləndirə bilərsinizmi?
- Azərbaycan müstəqilliyini
bərpa etdikdən sonra ölkəyə çoxsaylı xarici donor təşkilatlar axın etdilər.
Həmin donor təşkilatlar vasitəsilə burada bir çox sahələr üzrə, xüsusən də
media və insan hüquqları sahəsində müxtəlif layihələr həyata keçirilib. Həmin
illərdə Azərbaycanın media sektorunda çalışan, təşkilat rəhbəri olan və qeyd
edilən xarici donor təşkilatları ilə əməkdaşlıq edən birisi kimi deyə bilərəm
ki, həmin donor təşkilatlardan bir qisminin fəaliyyətində qeyri-şəffaflıq və
qeyri-uyğunluq var idi. Misal üçün, jurnalistlərin peşəkarlığının artırılması
üçün təlim keçən xarici donor təşkilatlar və onların "ekspertləri” media mənsublarına aşılayırdılar ki, guya
jurnalistlər istənilən durumlarda toxunulmaz şəxslərdir, onların hüquqları
hüdudsuzdur, heç bir sosial məsuliyyət daşımırlar və sair. Biz bu tipli xarici
donor təşkilatların "yetişdirdiyi” "jurnalist təbəqəsinin” fəaliyyətini
Azərbaycanda görmüşük. Jurnalist adını daşıyan həmin şəxslər sonradan icazəli
və ya icazəsiz aksiyalarda öz peşə fəaliyyətləri ilə məşğul olmaq əvəzinə, yəni
aksiyadan reportajlar hazırlamaq əvəzinə, əllərinə daş-kəsək götürüb
aksiyalarda asayişi qoruyan polisin işinə mane olur, onu daşa basır, haqqında
neqativ rəy formalaşdırır, son nəticədə Azərbaycan dövlətini və dövlətçiliyini
hədəf seçirdilər. Belələrini zərərsizləşdirəndə şüvən salırdılar ki, guya
ölkədə media işçilərinə qarşı basqı var. Məlum olurdu ki, jurnalistlərə təlim
keçmək adı altında Azərbaycana gələn xarici donor təşkilatlar media camesində
idarəolunmaz, məsuliyyətini dərk etməyən bir komanda formalaşdırmağı, zamanı
gəldikdə bu qruplardan öz məqsədləri üçün istifadə etməyi planlaşdırıblar.
Lakin belə hallar ifşa edildi. 2014-2016-cı illər arasında bu tip "donor
təşkilatlar”ın işi araşdırıldı, fəaliyyəti qeyri-məqbul olanların işləri öz
qiymətini aldı.
- Qeyd olunan
məqamlar baxımından Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyətinin fəaliyyətini
necə dəyərləndirərdiniz?
- Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyətinin
keçirdiyi təlim və seminarların mahiyyəti birbaşa mediaya aid mövzulardır. Cəmiyyətin təşkil etdiyi təlimlərin mövzuları müəyyən edilməzdən öncə, yerli ekspertlərlə məsləhətləşmələr aparılır.
Təlim üçün seçiləcək mövzunun aktuallığı, jurnalistlər üçün əhəmiyyəti nəzərdən
keçirilir, müzakirələr aparılır, sonda jurnalistikaya fayda verəcək qərar qəbul
edilir. Üstün cəhətlərdən biri də budur ki, seminar və təlimlərdə iştirakçılıq
tam şəffaf formada olur. Cəmiyyət əvvəlcədən öz saytında, sosial şəbəkələrdə, müxtəlif
kütləvi informasiya vasitələrində təlimin keçiriləcəyi barədə elan verir. Hər
bir jurnalist bu təlimdə iştirak etmək üçün öz CV-sini elektron qaydada təqdim
edir. Həmin CV-lərdə hər bir jurnalistin indiyə qədər harada fəaliyyət
göstərməsi ilə yanaşı, təcrübəsi, marağı və sair əks olunur. Təqdim edilmiş
CV-lərlə tanışlıqdan sonra praktik jurnalistlər seçilərək təlimlərə cəlb
olunurlar. Beləliklə də təsadüfi adamlar təlim və seminarlara qatıla bilmirlər.
Hər halda, GİZ-in mənim iştirakımla keçirilən təlimləri bu formada olub. Halbuki, bir çox xarici donor təşkilatlar belə
etmirlər, yerli ekspertlərlə məsləhətləşmələr aparmırlar, təlimə cəlb
edilənləri şəffaflıqla seçmirlər, özlərinin formalaşdırdıqları "jurnalist
şəbəkələri” ilə işləməyə üstünlük verirlər.
-
Təlimlərə seçilən jurnalistlərin öyrəndiklərini təlimdən sonrakı müddətdə öz
fəaliyyətlərində tətbiq edib-etmədiklərinə hansısa formada nəzarət olunurmu?
- Almaniya Beynəlxalq
Əməkdaşlıq Cəmiyyətinin fəaliyyətində üstün cəhətlərdən biri də budur ki,
jurnalistlər üçün təşkil olunan seminar və təlimlər davamlı, sistemli xarakter
daşıyır. Bu təlimlərin əsas məqsədi jurnalistlərə yeni bilgiləri öyrətmək və bu
yolla jurnalistikaya fayda verməkdir. Bu faydalılığın hansı səviyyədə olduğunu
müəyyən etmək üçün də müsabiqələr təşkil olunur. Yəni, öyrədilmiş biliklərin
sonradan necə tətbiq olunduğu araşdırılır, təhlil olunur, nəzarətdə saxlanılır.
Belə müsabiqələrə təqdim olunan yazıların dəyərləndirilməsi prosesində şəxsən
iştirak etmişəm. Ona görə də deyə bilərəm ki, bu proses də tam şəffaf formada həyata
keçirilir. İş prinsipinə görə, Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti
əvvəlcədən elan etdiyi mövzuda jurnalistlər üçün təlim keçir, bu mövzuya dair
bilgiləri, o cümlədən yerli və beynəlxalq qanunların tələblərini, standartları
təlimçilər vasitəsilə media mənsublarına çatdırır, ardınca da həmin mövzuda
jurnalistlər arasında yazı müsabiqələri təşkil edir. Məhz həmin müsabiqəyə
təqdim olunmuş yazılarla təlimə cəlb olunmuş jurnalistlərin yeni bilik və
vərdişləri hansı səviyyədə mənimsədiyi, yaxud peşəkarlıq standartlarını hansı
səviyyədə tətbiq etdiyini müəyyən etmək olur. Ən əhəmiyyətlisi budur ki,
bütünlüklə bu prosesdə həm jurnalistlər fayda götürürlər, həm də ümumilikdə
cəmiyyət bundan faydalanır. Çünki, yaxşı yaradıcılıq məhsulu ortaya qoyan, keyfiyyətli
araşdırma yazısı yazan jurnalist şəffaf şəkildə keçirilən müsabiqə nəticəsində
qalib olur, mükafat olaraq maddi gəlir və
sertifikat qazanır. Bununla paralel olaraq, təlimlərdə peşəkarlığını artıran,
jurnalistika yeniliklərindən, yeni standartlardan, qanunvericiliyin
tələblərindən xəbərdar olan jurnalist daha peşəkar fəaliyyət ortaya qoymaqla
təmsil olunduğu cəmiyyətdə düzgün ictimai rəy formalaşdırır, insanları düzgün
istiqamətləndirir, maarifləndirir. Bu da ümumilikdə jurnalistikanın əsas
prinsipi sayılır.
Rufik
İSMAYILOV