Peşə təhsilinin istehsalatla həmahəngliyini necə təmin etməli?
Peşə
təhsili ölkədə iqtisadiyyatın və əmək bazarının dəyişən tələblərinə cavab
vermək üçün prioritet sahə elan edilib. Trend-in məlumatına görə, bunu Avropa
İttifaqı, Avropa Təlim Fondu və Təhsil Nazirliyi yanında Peşə Təhsili üzrə
Dövlət Agentliyinin birgə əməkdaşlığı ilə "Peşə təhsili və təlimində
dövlət-özəl əməkdaşlığı və Avropa İttifaqının Azərbaycanda Təhsilə Dəstək Proqramı-Peşə
təhsili mərkəzlərinin müasirləşdirilməsi üçün Fəaliyyət Qrantları"
mövzusunda keçirilən seminarda Təhsil Nazirliyi yanında Peşə Təhsili üzrə
Dövlət Agentliyinin direktoru Famil Mustafayev bildirib. Onun sözlərinə görə,
Avropa İttifaqı ilə birgə əməkdaşlıq peşə təhsili sahəsinin inkişafına təkan
verəcək. F.Mustafayev deyib ki, Gəncə, Cəlilabad, Bərdə, İsmayıllı, Qax və
Qəbələdə keyfiyyətli infrastruktur, mühəndis-pedaqoji heyətin cəlb edildiyi
müasir tipli peşə təhsili müəssisələrinin formalaşmasına zəmin yaradacaq.
O,
əlavə edib ki, ölkədə peşə təhsili və təliminə dair strateji yol xəritəsinin
qəbul edilməsi bu sahəyə 2020-ci ilə kimi strateji baxış, 2025-ci ilə kimi
uzunmüddətli baxış və 2025-ci ildən sonrakı dövr üçün hədəf baxış olmaqla
müasir tələblərə cavab verən və ölkənin reallıqlarına uyğun peşə təhsilinin
qurulmasını özündə əks etdirir: "İslahatların uğurlu icrasını təmin etmək,
işəgötürənlərin peşə təhsilinə inteqrasiyasını sürətləndirmək məqsədilə maraqlı
tərəflərin bu işə cəlb edilməsi, onların öhdəlik və maraqlarının müəyyən
edilməsi üzrə məsləhətləşmələr çərçivəsində ölkədə ilk dəfə peşə təhsili
haqqında qanun layihəsinin ilkin versiyası Milli məclisin elm və təhsil
komitəsində hazırlanıb. Bakı, Gəncə və Qəbələ şəhərlərində yerləşən ilk peşə
təhsili müəssisələrinin rasionallaşdırılması, dövlət peşə təhsil mərkəzlərinin
yaradılması, işəgötürənlərlə sıx əlaqələrin qurulması, məzmunun
müasirləşdirilməsi və əmək bazarının tələblərinə uyğun olaraq,
formalaşdırılması və digər məsələlər bu sahədə son illərdə həyata keçirilən
islahatların bir hissəsidir. Bu işlər məzunların məşğulluğunun təmin edilməsi
üçün geniş imkanlar yaradır".
Digər tərəfdən son 1 il ərzində Avropa İttifaqı (Aİ) tərəfindən
Azərbaycanda fəaliyyət göstərən 300-ə yaxın özəl şirkətdə sorğu keçirilib.
Sorğu nəticəsində məlum olub ki, peşə təhsili müəssisələrinin verdiyi bilik və
bacarıqlar özəl şirkətlərdə olan işlərlə həmahəng deyil". Bunu Avropa
İttifaqının Azərbaycandakı nümayəndəliyinin əməkdaşlıq rəhbəri Ceroen Uilyamsbildirib. O, deyib ki, bir çox hallarda özəl sektor müəyyən sahələr üzrə
müvafiq işçini tapmaqda çətinlik çəkir: "Buna görə də düşünürük ki,
ölkənizdə peşə təhsili sahəsində islahatların aparılması üçün davamlı dəstək
lazımdır. Qeyd edim ki, ümumiyyətlə, Avropada vahid peşə təhsili modeli yoxdur.
Bu sahənin inkişafı üçün bütün ölkələrlə yanaşı, Azərbaycanın da maraqlarına
uyğun model seçilməlidir. Lakin bu zaman əmin olmaq lazımdır ki, peşə təhsili
sahəsinin inkişafı özəl və dövlət sektoru ilə peşə təhsil müəssisələri
arasındakı əməkdaşlığa əsaslanacaq".
C.Uilyams
əlavə edib ki, Aİ hər zaman Azərbaycanda peşə təhsilinin inkişafına maraq
göstərməyə hazırdır: "Bizə məlumdur ki, Azərbaycanda peşə təhsilinin
inkişafına dair strateji yol xəritəsi qəbul edilib. Bu işlər çərçivəsində Aİ
əsasən işəgötürənlərlə peşə təhsili müəssisələri arasındakı əməkdaşlığa xüsusi
önəm verir".
Məsələnin
aktuallığını nəzərə alaraq, "peşə təhsil müəssisələrinin müasir əmək bazarının
tələblərinə necə uyğunlaşa bilər, özəl şirkətlərin istəyinə uyğun kadr
hazırlığı hansı halda mümkündür” kimi sualların cavablarını mütəxəssislərdən
almağa çalışdıq.
Hərtərəfli təchiz olunmuş təhsil
müəssisələrimiz olmasa...
ELS Müstəqil Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri İradə
Yaqubova bildirir ki, hazırda danışılan bütün məsələlər Peşə Təhsili
üzrə Dövlət Agentliyinin gündəmindədir və qoyulan problemlərin həllinə
çalışırlar: "Özünüz də bilirsiniz ki, peşə təhsili sistemi neçə ildir ki,
bərbad vəziyyətdə idi. Yəni bir çox peşə
məktəbinin maddi texniki bazası çox aşağı səviyyədədir, verilən təhsil də ürəkaçan,
işəgötürənlərin tələbinə uyğun deyildi. Lakin son iki ildə bu sahədə ciddi irəliləyişlər baş verib.
Rasionallaşma prosesi gedir. Bu termin bütün peşə təhsili müəssisələrin strukturunun dəyişilməsini nəzərdə tutur və hazırda həmin
müəssisələr mərkəzlərə birləşdirilərək yeniləri yaradılır. Onların maddi
texniki bazasının yüksək səviyyədə olması üçün bu istiqamətdə xüsusi addımlar
atılır. Peşə təhsilinin təbliğatını apararkən, bunu nəyəsə əsaslanaraq etmək
lazımdır. Yəni əgər bizim yaxşı, hərtərəfli təchiz olunmuş təhsil
müəssisələrimiz olmasa, heç bir valideyni və ya şagirdi məcbur edə bilmərik ki,
peşə məktəbini seç. Onlar gəlib görsələr ki, təhsil üçün lazımı şərait yoxdur,
o zaman seçimi başqa istiqamət üzrə edəcəklər. Hazırda isə istənilən səviyyədə
təhsil vermək üçün peşə məktəblərində iş gedir. Bu irəliləyiş yalnız paytaxtda
yox, ölkənin digər bölgələrində də baş tutur”.
Tədris zamanı şirkətlərin bazalarında təcrübə keçmək imkanı
Müsahibimiz
deyir ki, keçmiş SSRİ vaxtı da peşə təhsilinə münasibət çox aşağı səviyyədə olub.
Ona görə ki, zəif oxuyanı, özünü pis aparanı peşə məktəbi ilə qorxudurlar: "Deyirdilər
ki, sizi növbəti sinfə buraxmayacağıq.
Bugünkü valideynlərin əksəriyyəti də, elə həmin dövrün uşaqlarıdır.
Onların beyinlərində şüuraltı belə qalıb ki, peşə təhsili lazımlı deyil. Halbuki bütün dünyada, elə ilk növbədə
Almaniyada peşə təhsilinə xüsusi önəm verilir. Statistik məlumatlara da baxanda
açıq görmək olur ki, şagirdlər əsas etibarilə peşə məktəblərinə üstünlük
verirlər. Digər bir məsələ isə peşəni seçdikdən sonra iş tapmaqdır. Belə ki,
peşə təhsilini seçən şəxs işlə təmin olunmalıdır. Əgər işlə təminat olarsa, bu
zaman bizim ölkəmizdə də bu təhsilə maraq artar. Bunun üçün də işəgötürən
şirkətlərlə sıx əlaqə yaradılmalıdır ki, nəinki məktəbi bitirdikdən sonra işlə
təmin olunsunlar, hətta tədris zamanı da şirkətlərin bazalarında təcrübə keçmək
imkanı əldə etsinlər. Yəni necə ki, tibb universitetinin kafedralarının çoxu xəstəxanalardadır
və tələbələr işi təcrübə keçərək öyrənir. Elə həmin sistem peşə təhsilində də
olmalıdır. Sadəcə olaraq, burada bir
məsələ var, biz bunlarla bərabər, əhali ilə də işləməliyik. Valideynlərə izah
olunmalıdır ki, peşə təhsili sizin övladlarınıza sabah konkret, real bir peşə
ilə məşğul olmaq imkanı yaradır. Yəni təbliğat işi də aparılmalıdır”.
Peşə adamları ali sovetə deputat
seçilirdi
Təhsil üzrə ekspert Nadir İsrafilovdeyir ki, ilk növbədə bu məsələ dövlət səviyyəsində həll olunmalıdır: "Bizim
əksər özəl şirkətlər, hətta dövlət
müəssisələri də bakalavr səviyyəsində təhsil alanlara belə rədd cavabı verərək,
onlara magistratura səviyyəsində təhsil alan biri lazım olduğunu bildirirlər. Bilirsiniz, Sovet dövründə təhsil nazirliyi üç
hissədən ibarət idi. Məktəbəqədər və orta məktəblərə nəzarət edən Maarif
Nazirliyi, kolleclərə və universitetlərə baxan Ali və Orta İxtisas Təhsil
Nazirliyi, və Texniki Peşə Dövlət Komitəsi olub. Sonra bu sistem ləğv edildi və
peşə təhsilinə maraq aşağı düşdü. Amma son zamanlar bu sahəyə xüsusi diqqət
ayrılır. Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılması, prezidentin
gənclərlə görüşü zamanı da peşə təhsilinə xüsusi önəm verməsi və s. bu kimi
məsələlər peşə təhsilinə verilən dəyərin ən bariz nümunəsidir”.
Ekspert peşə
təhsilini müasir tələblərə uyğunlaşdırmaq üçün nələrin lazım olduğundan da
danışdı: "İlk olaraq peşə təhsil müəssisələri peşəkar kadrlarla təmin
olunmalıdır. Maddi texniki baza
baxımından hər cür şəraiti olmalıdır. İnfrastrukturu genişləndirilməlidir.
Bundan başqa, bu sahə ilə bağlı dövlət səviyyəsində xüsusi maarifləndirmə işi
getməlidir. Sovet dövründə peşə adamlarına xüsusi önəm və dəyər verilirdi. Məsələn, peşə adamları ali sovetə deputat
seçilirdi, onlara xüsusi mahnılar bəstələnirdi, rəyasət heyətində əyləşirdilər.
Ona görə də, həmin peşə adamları ilə digər vəzifəli məmurlar arasında bir fərq
yox idi. Hətta məmurlardan belə nüfuzlu sayılırdılar. Amma indi peşə adamlarına
ikinci dərəcəli şəxs kimi baxırlar. Bizdə bir fikir yaranıb ki, hamı ali
təhsilli olmalıdır. Bu mentalitetdən gələn bir düşüncədir. Ali təhsil elə də vacib
deyil. Fransa, Almaniya kimi ölkələr məhz peşə adamlarının hesabına belə
qüdrətli iqtisadi səviyyəyə çatıblar”.
Günel Azadə