Çox sual verən yox, sual verməyən uşağa görə narahat olmalıyıq
- Bəsdir də, bezmədin sual
verməkdən? Bir tərəfdən isti, digər tərəfdən sənin sualların lap əsəblərimi
korladı. Uşaq da bu qədər danışar?
- Ay ana, axı mən nə etdim?
Niyə hamının içində üstümə qışqırırsan?..
İctimai nəqliyyatda qulaq müsafiri olduğum bu dialoq həqiqətən məni
çox sarsıtmışdı. Bir ananın hər kəsin yanında övladını bu cür aşağılaması
şəxsən mənim düşüncəmə görə qəti düzgün hərəkət deyil. İlk olaraq özümüzü həmin
uşağın yerinə qoyaq. Fərq etməz, istər ictimai nəqliyyatda, istərsə də
insanların çox olduğu başqa məkanda kimsə bizə qarşı belə hərəkət etsə, bunu
birmənalı qarşılamayıb, dərhal sərt şəkildə reaksiya verərik.
Uşaqdır deyə onlarla istədiyimiz kimi davrana bilmərik. Unutmamalıyıq
ki, indinin uşaqları gələcəyimizdir. Bu gün uşaqlarla necə davranarsaq, necə
böyütsək, sabah da onlar bizə və cəmiyyətə qarşı elə olar. Hazırkı dövrü nəzərə
alarsaq, sözün həqiqi mənasında gələcək üçün həm psixoloji, həm də sosial
baxımdan sağlam uşaq yetişdirmək olduqca çətindir. Bu gün hər valideyn bu işi
layiqincə yerinə yetirə bilmir. Bəzi valideynlər düşünür ki, uşağı maddi cəhətdən
təmin etməklə iş bitir. Ancaq anlamırlar ki, mənəvi baxımdan övlada qayğı
göstərmək daha üstündür. O qədər maddi baxımdan heç bir əskiklik yaşamayıb,
amma valideyn sevgisinə həsrət qalan uşaq var ki, həmin uşaqlar bir ömür
daxilən çatışmazlıq yaşayır. Bu çatışmazlığı hansısa bir sözlə və ya cümlə ilə
ifadə etmək çətindir. Müşahidələrimdən çıxış edərək deyə bilərəm ki, var-dövlət
içində böyüyən, amma sevgi görməyən uşaqlar, kasıb ailədə olan, lakin sevgi ilə
böyüyən uşaqlardan fərqli olaraq daim özgüvənsizlik hissi yaşayır. Uşağın
gələcəkdə özünə inamlı olması, həyatın hər sınağından rahatca çıxa bilməsi üçün
bu günündə valideynlə qurulan əlaqəsi çox böyük rol oynayır.
Əgər hər fürsətdə uşağı hamının içində pərt etsək, üstünə qışqırsaq,
onu nədəsə günahlandırsaq, çox və mənasız danışdığını, ondan bezdiyimizi desək,
bu zaman mənəvi baxımdan tam güclü bir insan yetişdirə bilmərik. Buna görə
müəyyən yaş dövrlərində uşaqlarla qurulan münasibətə, hərəkətlərimizə,
sözlərimizə xüsusi fikir verməliyik. Amma çox təəssüflər olsun ki, bəzi
valideynlər bu kimi nüanslara önəm vermədən övladları ilə düzgün davranış şəkli
sərgiləmir. Bunun gələcəkdə nə ilə nəticələnəcəyini düşünmür. Ona görə
valideynlərin bu kimi hərəkətlərinin gələcəkdə nə ilə nəticələnəcəyi barədə mütəxəssislərin
də fikirlərini öyrənək.
Psixoloq Nərgiz Süleymanlı müəyyən yaş aralığındakı uşaqların çox danışmağının, sual verməyinin
normal hal olduğunu, əksi baş verdiyi təqdirdə, uşağa görə narahat olmaq
gərəkdiyini deyir: "Uşaqlar ətraf aləmi yeni kəşf etməyə başladığı dövrdə hər
şeylə maraqlanır, sual verib öyrənməyə çalışırlar. Bu da çox normal haldır. Bir
uşaq düşünürsə və nələrisə beynində analiz edib onun haqqında sual verirsə, bu
həmin uşağın zəkasının inkişaf dərəcəsini göstərir. Çox sual verən uşaq öyrənməyə maraqlı olan uşaqdır. Yəni bu onun
göstəricisidir ki, getdikcə uşağın maraq dairəsi genişlənir. O, özlüyündə
dünyanı kəşf edir. Bizim üçün adi olanlar onun üçün çox maraqlıdır. Axı, onlar
hələ yeni-yeni öyrənir. Sual verəcəyi tək şəxs də onun ən yaxını - valideynləri
və ya himayədarlarıdır. Bu hallarda əgər valideyn uşağı yola verirsə, onun
suallarından bezdiyini deyirsə, tərs cavablar verirsə, bu zaman uşaqda
öyrənməyə, sual verməyə qarşı bir mənfi fikir yaranır. Xüsusilə də hər kəsin
yanında uşağa tərs, kobud cavab vermək onun psixologiyasına mənfi təsir edir.
Həmin an o, özünü alçalmış, pərt olmuş sayır. Bəzən valideynlər deyir ki, "əşi,
uşaq nə bilir pərt olmaq nədir?”. Amma bu fikrin özü yanlışdır. Onlar uşaq da
olsalar, emosional hisləri böyüklərinkindən daha çox inkişaf edir və onlarda
həssaslıq çox olur”.
Psixoloq deyir ki, valideynlərin bu davranışı uşaqların özgüvənini
zədələyir: "Sual verən zaman valideynlərindən tərs cavab alan uşaqlar məktəb
vaxtı da müəllimə sual verməyə çəkinir. Bir növ kompleks, özünə qapalılıq
yaranır. Həmçinin gələcəkdə özgüvən yetərsizliyi problemi çıxır ortaya,
öyrənməyə meyilli olmur. Əslində biz çox sual verməyən, danışmayan uşaqlara
görə narahat olmalıyıq. Biz onları danışdırmalı, müəyyən suallar verib fikrini
öyrənməliyik. Uşaqla fərd kimi davranmaq lazımdı. O, fikirlərinin, suallarının
önəmli olduğunu görməlidir. Uşağı qazanmaq üçün onunla danışmaq, münasibət
qurmaq vacibdir, əks təqdirdə biz onu mənən itirə bilərik”.
Sosioloq Cavid İmamoğlu deyir ki, uşaqlar istənilən situasiyada özlərini güvəndə hiss
etməlidirlər və çəkinmədən valideynlərindən istədiklərini soruşmalıdırlar:
"Uşağın psixoloji, sosioloji baxımdan formalaşdığı bir dövr var ki, həmin
dövrdə valideyn övladının ən böyük dəstəkçisi olmalıdır. Bu yaşlarda olan
uşaqları mənən sındırmaq olmaz. Uşağın mənəvi keyfiyyətlərinin formalaşdığı
yaşlarda uşaqlarla böyük şəxsiyyət kimi davranmaq lazımdı. Ola bilər ki,
uşaqlar həddən artıq sual verərlər, çox danışarlar. Bu halda valideynlər təmkinli
olmalı, adekvat münasibət bildirməlidirlər. Çalışmalıdırlar ki, övladlarına
emosional zədə vurmasınlar. Əksinə, valideynlər uşaqların intellektual
keyfiyyətlərinin formalaşmağına kömək etməlidirlər. Uşaqlar nəyisə soruşmasa
belə, onlara məlumat verməli, ətraf aləm haqqında bilgiləndirməlidirlər. Heç
kim valideynlərə elə bir ixtiyar verməyib ki, uşaqları kiminsə yanında
aşağılayıb, təhqir etsinlər. Bu qəti yolverilməzdir”.
Günel Azadə