Çox əmək, az nəticə - Araşdırma

"Məhəmməd, necəsən? Lap darıxdım sənin üçün. Dünən axşam istəyirdim sənə mesaj yazım ki, ev tapşırığını niyə göndərməmisən? Səsli mesajın da gəlməyib. Bu gün səhər baxdım ki, yazmısan, mən görməmişəm”.

Koronavirus pandemiyası ilə əlaqədar martın 3-dən təhsil müəssisələrində dərslər dayandırılıb. Qısa müddətdə televiziyada tədris proqramlarına uyğun olaraq məktəblilər üçün dərslər keçirilməsinə başlandı. Bununla yanaşı, müəllimlərə tövsiyə olundu ki, onlayn formada dərs keçsinlər. Məcburi olmasa da, bunu edən müəllim çox oldu. Ancaq onlayn təhsil müzakirə olunur, razı və narazılığa səbəb olan fərqli fikirlər səsləndirilir.

Valideynlərin onlayn dərslərlə bağlı yanaşmaları fərqlidir. Jalə Həkimovanın övladı birinci sinifdə oxuyur. Jalə onlayn təhsilin keyfiyyətindən razıdır: "Oğlumun müəllimi hər gün 2-3 saat onlayn dərs keçir. Tapşırıqları video, yaxud şəkil formasında müəllimə göndəririk. Uşaq evdə çox boş qalırdı, dərslərin belə formada olması evdəki vaxtı doğru dəyərləndirməsinə kömək edir. Düzdür, uşaqların onlayn sistemə öyrəşməsi çətin oldu. İnternet itir, ya zəif olur, kiminsə səsi gəlir, kiminsə yox. Buna baxmayaraq, müəllim həvəsdən düşmür, davam edir”.

Emin Nəbili deyir ki, onlayn tədrisin müsbət və mənfi tərəfləri var: "Karantin dövründə uşaqlar təhsildən geri qalmır, dərsin keyfiyyəti ilə bağlı problem yoxdur. Ancaq interneti olmayanlar dərsə qoşulmur, internetinin sürəti zəif olanlar isə dərsin bir hissəsini eşidirlər, bir hissəsini yox. İnternetin sürəti yaxşı olan uşaqlar dərsi yaxşı eşidir, cavab verir”.

Pərvanə Əhədova onlayn tədrisin məktəblilər üçün o qədər də effektli olmadığını düşünür: "İki övladım var. Biri 6-cı sinifdə oxuyur, o biri 2-də. 6-cı sinifdə oxuyan üçün müəyyən qədər alışmaq rahat oldu, amma balaca öyrəşə bilmir. Həm də fikir verirəm ki, bəzi müəllimlər dərsi izah edirlər, ancaq uşağa tapşırıq vermirlər. Yaxud tapşırıq verənlərin bir qismi sonra nəticə ilə bağlı heç bir fikir demirlər. Düzdür, yoxlayıb, uşaqlara qiymət yazanlar da var. Müəllimləri də başa düşürəm. Amma ümumilikdə qarışıqlıq olur”.

Çimnaz Ağakişiyevanın sözlərinə görə, onlayn üsul ibtidai sinif şagirdləri üçün uğurlu metod deyil: "Mənim bir övladım 5-ci sinifdə oxuyur, o biri ibtidai sinifdir. Uşaqların dərslərini nəzarətdə saxlayıram. Düşünürəm ki, 9-11-ci siniflərdə onlayn tədris daha effektli olardı. Aşağı siniflər bu dərslərlə bağlı o qədər də məsuliyyət hiss etmirlər. Uşaq dərsin ortasında gəlir ki, yeməyə, yaxud içməyə nəsə ver. İzah edirəm ki, dərs vaxtıdır”.

Ç.Ağakişiyeva bildirdi ki, onlayn tədris uşaqları telefon və kompüterdən asılı olmasına gətirib çıxara bilir: "Müəllimlər uşaqların tədrisdən yayınmasından narahatdırlar. Şagirdlərin evdə vaxtlarını boşuna keçirmələrini istəmirlər. Ona görə onlayn testlər göndərirlər. Bu, yaxşı haldır, amma uşaqlar onları da kompüter, yaxud telefona baxaraq həll edirlər. Bu da istər-istəməz uşaqları yorur. Səhərdən axşama telefon uşağın əlində olur. Mən uşaqları telefondan uzaq tutmuşam. Karantində telefon verdim, evə internet çəkdirdim”.

Ç.Ağakişiyeva qeyd edir ki, müəllimlər üçün onlayn tədris ağır yükdür: "Uşaqlarımın müəllimləri çox həssasdırlar. Vaxtaşırı maraqlanırlar, uşaqları motivasiya edirlər. Ancaq o fikirdəyəm ki, məcburiyyət qarşısında buna getmək olar. Sinif tədrisi başqadır. İndi heç də bütün şagirdlər dərsə qoşula bilmir. 35 şagirddən 10-15-i qoşulur. Hamının evində internet yoxdur. Bu üsul bütün şagirdlərə təhsil imkanı vermir. Təsəvvür edin ki, 35 uşaq dərsdə iştirak etsə, hərəsi 7-8 tapşırıq şəkli göndərsə, onları yoxlamaq müəllimin bütün gününü alar”.

Təhsil mütəxəssisi Qoşqar Məhərrəmov onlayn tədrisin effektli olması üçün müəllim, şagird və valideynin üzərinə düşən məsələlərə toxundu: "Müəllim dərs prosesində uşağın kompüter arxasında nə işlə məşğul olduğunu tam olaraq görməyə bilər. Bu mənada valideynlər, onlayn dərslərdə xüsusilə kiçik yaşlı övladlarının yanında olmalıdırlar. Övladı böyükdürsə, kənardan da olsa, nəzarət etməli, motivasiya verməlidir.

Müəllim interaktivliyi təmin etməlidir. Dərsi daha fərqli keçməli, videolar göstərməli, izahları praktik etməli, tez-tez şagirdlərə sual verməli, onları prosesə qoşmalıdır. Müəllim şagirdləri görməyə çalışmalıdır. Şagirdlərin görünürlüyünü və mövcudluğunu onlara hiss etdirməlidir.

Şagirdlər isə həvəs göstərməli, dərsdə passiv iştirakçı olmamalı, müəllimin ünvanladığı sualları cavablandırmalı, ona özü sual verməlidir. Dərs zamanı sosial şəbəkə və oyunlardan uzaq durmalıdırlar. Fikir dərsdə olmalıdır.

Q.Məhərrəmov bildirdi ki, hazırda onlayn üsul auditoriyadakı dərsi əvəz edə bilmir: "Onlayn dərs yuxarı yaşlarda daha yaxşı effekt verir. Çünki o siniflərdəki şagirdlərin özləri öyrənmə motivasiyaları yüksək olur. Onlayn tədris qarışdırılmış təhsilin bir hissəsi olaraq daha yaxşıdır. Yəni dərsin bir qisminin, xüsusilə mühazirə hissəsinin onlayn, praktiki hissələrinin isə üz-üzə olması tövsiyə olunur. Hazırkı dövrdə onlayn tədris üz-üzə olanın effektini vermədi. Başqa məkanda, başqa zamanda, başqa nəsil üçün bəlkə də heç fərqi olmayacaq”.

Mütəxəssis deyir ki, onlayn dərslərlə bağlı narazılığının əsas səbəbi işin sistemsizliyidir: "İnternet problemi yaşayanlar olur. Düzdür, müəllimlər bu dərsi keçməyə məcbur deyillər, ancaq keçsələr də, diqqətsiz yanaşanlar oldu, valideynlərlə vaxt cəhətdən uyğunlaşmadılar. Sabit vaxt təyin edilmədi. Könüllü təşəbbüslərə qaldığı üçün problem yarandı. Özəl məktəblər bu işin öhdəsindən daha yaxşı gəldi”.

Q.Məhərrəmov qeyd etdi ki, müəllimlər müasir texnologiyanın imkanlarından istifadə edərək dərsi maraqlı hala gətirə bilərlər: "Onlaydır deyib yola vermək, sadəcə izah etmək yetərli deyil. Onlayn dərsi maraqlı etmək üçün kifayət qədər proqramlar var. Onlayn tapşırıqlar, imtahanlar etmək olar. Müəllim bunları bilmirsə, sadəcə olaraq dərsi izah etməklə kifayətlənəcək, bu da mühazirə tipli olacaq və maraq yaratmayacaq”.