Oturacaqların zəbti mədəniyyətsizliyi
Mərdəkanın Şağan
qəsəbəsində yaşayırdım. Hər gün evə 171 saylı marşrutla gedib çıxmaq üçün sözün
əsil mənasında mücadilə aparmalı olurdum
ki, heç olmasa avtobusun salonuna düşə bilim. Əlbəttə, əgər oturmağa imkan olsaydı
bunu günün sevinci kimi qələmə verirdim. Əslində bütün növbələrimizdə olduğu
kimi katastrofik vəziyyəti insanlar özləri yaradırdı. Sərnişinlərin avtobusa
minməmişdən öncə açıq pəncərələrdən boş oturacaqları "zanit” etmək üçün
basketbol topu kimi atdıqları siqaret qutusu, sumka, telefon "adaptrı” və s. əşyalar
vəziyyəti daha da dözülməz edirdi. Həmin yerlərdə başqa sərnişin otursaydı
dava-dalaşın sorağı kim bilir bəlkə məhkəmələrə qədər gedib çıxardı. Belə bir
salonda kiminsə kiməsə hörmət edib yer verəcəyini düşünmək isə içi mən qarışıq
heç kimin ağlından keçmirdi. İnsanların bu davranışlarını görüb yeri olmasa belə,
bəzən onlara haqq qazandırmağa çalışırdım:
bəlkə yorğundurlar, yol da çox uzundur... Yolların təmir olunmadığı
vaxtları isə heç xatırlamaq istəmirəm...
Düzü, son illər
daha çox metro ilə hərəkət etdiyimdən həmin mənzərələr də gözümün qarşısından çəkilib
getmişdi. Son günlər marşrutlardan daha çox istifadə etməyə başladığımdan eyni
vəziyyəti görüncə, bu istiqamətdə düşüncə və davranışların məzmununun qətiyyən
dəyişməməsinə əlimdən acımaqdan başqa heç nə gəlmir. Oxşar mənzərəni daha çox
"Bakubus” avtobuslarının son dayanacaqlarında müşahidə edirəm. 1, 6 və 125
saylı marşrutlara bəzən elə bilirəm ki, "eyni” qəbildən insanlar minir. Bu
avtobusların pəncərəsi açıq olmasa belə,
"kreativ” düşüncə burada da işə yarayır. Bəzi sərnişinlər bunun da çarəsini
tapıblar. Başqa sərnişinləri əzib keçməyə hazır olanlar (qadınları xüsusi
vurğulayıram) salona minən kimi özlərinə
oturacaqda yer etməmiş, bir-iki yeri onlarla bərabər "yarışdan” qalib çıxmayan dost-tanışları üçün
eyni üsul ilə zəbt edir və heç utanıb çəkinmədən "zanitdir” deyirlər. Gözlədikləri
adam gəlməmiş oturacaqlara qoyduqları sumka və s. əşyaları nəinki götürür, hətta
şikəst, əli uşaqlı və ya ahıl adam gəlsə belə, yaxın buraxmırlar. Əlbəttə, belə
məqamda hər hansı əsəbi bir sərnişinlə hər cür dava və ya mərəkənin baş verə
biləcəyi ehtimalı da az deyil. Ancaq digər sərnişinlər hüquqları pozulsa belə,
ya abırlarına sığınır, ya da bu mənzərəni elə "qayda” kimi qəbul edərək çarəni digər boş
oturacaqlar üçün göz gəzdirməkdə və ya salonda bir küncə çəkilib kirimişcə
durmaqda görürlər.
Bu cür mənzərələrlə
qarşılaşınca gözümün qarşısına Ukraynada sovet dövründən bəri qorunan sərnişin
növbələri gəlir. Aeroportdan şəhərə tərəf hərəkət edərkən bu ölkəyə səyahət edən
hər bir şəxsin diqqətini çəkən ilk mənzərə bu olar: köhnə, yığcam sarı
avtobuslara insanların gözlədiyi növbələr...
Necə ki, bizimkilər "yer tutma” qaydasını pozmurlar, onlar da növbənin
qızıl qaydalarını qoruyub saxlayıblar. Bir-birlərinə hörmət kimi, mədəniyyət,
etik davranış kimi... Mən bu məsələdə ictimai nəqliyyatı saat dəqiqliyi ilə işləyən
və insanlarının nizam gözlədiyi ölkələrdən misal çəkmək istəmirəm, ancaq bizə
yaxın - Rusiya, Gürcüstan, Belarus, Türkiyə təcrübəsinə toxunmaya bilmirəm. Bu
ölkələrin heç birində ictimai nəqliyyatdan istifadə edərkən bu cür "zəbt etmə”
ilə rastlaşmaq mümkün deyil. Düzdür, özündən böyüklərə, qadınlara, əlillərə və
s. yer vermək kimi yazılmamış qaydalara nadir rast gəlinir, ancaq
oturacağı zəbt etmək heç kimin ağlından
belə keçmir. Bizdəki bu "kreativlikdən” yalnız təəssüflə danışmaq olar...
Sərnişin-sürücü
mədəniyyəti, ictimai nəqliyyatda davranış qaydaları haqqında çox yazılıb, çox
deyilib. Səhv etmirəmsə, telekanalların bu mövzuda videoçarxları da nümayiş
olunub. Sosial şəbəkələrdə bu sferada baş verən xoşagəlməz hadisələr də çox
tirajlanıb. Görünən odur ki, yaxşılığa doğru heç bir dəyişiklik yoxdur. Bəlkə
maarifləndirməni dərinləşdirməyə ehtiyac var?
Ürəyimdən keçir
ki, Bakı Nəqliyyat Agentliyi və "Bakubus” rəhbərliyinə deyəm ki, nə olar,
avtobuslarda "hörmətli sərnişinlər...” deyə söylənən qızın lent yazısına "oturacaqları
başqaları üçün əşyalarla zəbt etmək qadağandır” sözlərini də əlavə etsinlər. Mən
özüm o yerdə oturmasam belə, hər şey bir yana - qaydalar da, bir-birinə hörmət
də... sadəcə kənardan çox pis, hətta deyərdim iyrənc görünür...
Təranə Məhərrəmova
Əməkdar
jurnalist