Otellərin qiymət siyasəti necə formalaşır?
Turizm iqtisadi inkişafın əsas təməl sütunlarından
biridir desək, yanılmarıq. Son bir neçə ilə nəzər salsaq, turizmin necə inkişaf
etdiyini aydın görmək mümkündür. İnkişaf var, bunu dana bilmərik, amma etiraf
etmək lazımdır ki, bəzi çatışmazlıqlar da müşahidə olunur. Xüsusilə də otel
qiymətləri ilə bağlı müəyyən problemlərin yaşandığı hər kəsə bəllidir. Media
olaraq turizmin inkişafı ilə bağlı mövzuları işləyərkən ekspertlərimizin hər
dəfə problemli sahə kimi toxunduğu məsələlərdən biri də otellərin qiymət
siyasəti olur. Mütəxəssislər hələ ki bu sahədə müəyyən boşluqlar olduğunu
düşünürlər. Biz də bu yazımızda otellərin qiymət siyasətindən bəhs edəcəyik.
Keyfiyyətlə
düz mütənasib xidmət göstərilməlidir
Azərbaycan
Turizm Assosiasiyasının icraçı direktoruƏhməd
Qurbanov qeyd
edir ki, hazırda turizm sahəsi inkişaf etməkdə davam edir, müasir və yeni
infrastruktur qurulur: "İnkişaf dedikdə təbii ki, yeni otellərin tikintisini
gözardı etmək olmaz. Otellərin sayı artdıqca rəqabət də təbii olaraq artır, bu
da birbaşa olaraq qiymət siyasətinə təsir edir. Ölkəmizdə beynəlxalq otel
zəncirləri ilə yanaşı, yerli otel brendləri də fəaliyyət göstərir. Bildiyimiz
kimi beynəlxalq otellərin öz qiymət siyasəti var. Yerli otellərdə də bu
tendensiya müşahidə olunur. Bizdə
beşulduzlu otellərin sayı kifayət qədər çoxdur. Mən buna çox sevinirəm. Bəli,
bu, prestijdir. Yəni, ölkədə gedən proseslərin təzahürüdür. Lakin digər tərəfdən də qiymət siyasəti
dedikdə keyfiyyətlə düz mütənasib xidmət göstərilməlidir ki, müştəri də ödədiyi
pulun qarşılığını tam ala bilsin. Təəssüflər olsun ki, ölkəmizdə heç də bütün
otellər qiymətlərinə uyğun keyfiyyətli xidmət göstərmirlər. Otellərimizin bir
çoxu açılışdan sonra maksimum qiymət siyasəti ilə fəaliyyətə başlayırlar ki, bu
da turizmin inkişafına mənfi təsir göstərir”.
Turist üçün cəlbedici
qiymət
İcraçı direktor deyir ki, hazırda otellərdə olan
qiymət siyasəti günün tələblərinə uyğun deyil: "Azərbaycanın otel qiymətləri
ilə qonşu ölkələrdəki vəziyyəti müqayisə etsək, görərik ki, ölkəmizdə olan otel
qiymətləri Gürcüstanla müqayisədə 30-50 faiz, İranla müqayisədə 100% -
dən çox, Türkiyə ilə müqayisə etdikdə 20 - 40% daha bahadır. Əgər biz inkişaf istəyiriksə, şişirdilmiş
qiymət yox, turistə cəlbedici olan qiymət təklif etməliyik. Azərbaycan turizmi
yeni inkişaf mərhələsindədir. Ölkəmizdə müxtəlif beynəlxalq idman yarışları,
musiqi festivalları və s. geniş təşkil olunur və turistlər ölkəmizə gəlməyə
təşviq edilir. Lakin otellərimizdə olan neqativ hallar, qeyri-sağlam qiymət,
yəni keyfiyyət tənasübü turistləri qaçıra bilər. Bunun üçün dövlət qurumlarının
üzərinə böyük iş düşür. Qiymət siyasətinin tənzimlənməsinə nəzarət olunmalıdır.
Bu, bilavasitə turist axının genişlənməsinə kömək edəcəkdir”.
Hər təbəqədən
olan turistlərə xitab edəcək otel
Ə.Qurban bildirir ki, rəqabətin daha da artması
üçün 4-5 ulduzlu otellərlə yanaşı 2 və 3 ulduzlu otellərin də sayını
artırmalıyıq: "Bununla da hər təbəqədən olan turistlərə xitab edəcək otellərə
sahib ola bilərik. Eyni zamandaŞ otellərin sayı artdıqca tələb və təklif
mütənasibliyinə uyğun qiymətlərdə də tənzimləmə daha asan olacaq.
İqtisadiyyatın bütün sahələrində olduğu kimi, turizm sahəsində də həm yerli,
həm də xarici investorların cəlb olunması başlıca amillərdəndir. Lakin bunun
üçün ilk növbədə münbit şərait yaratmaq lazımdır. Azərbaycan hökuməti qeyri-neft,
o cümlədən, turizm sahəsində sahibkarlığın inkişafına xüsusi önəm verir,
imtiyazlar tətbiq edir. Bütün bu tədbirlərin davamı olaraq, sahibkarları turizm
sahəsində fəaliyyətini genişləndirilməsi məqsədi ilə stimul və motivasiya etmək
lazımdır ki, maddi maraq yaransın. Təbii ki, burada turizmin inkişafına yönəlmiş
tədbirlər görülməlidir, məsələn, turizm ehtiyacları üçün torpaq sahələrinin
güzəştli şərtlərlə təqdim olunması, xüsusi vergi güzəştləri və s. yeni
otellərin tikilməsinə şərait yaradacaqdır”.
Otağın maya
dəyərinə nələr daxildir?
Maraqlıdır,
otellər öz qiymət siyasətlərini necə qururlar? Məsələn, oteldə bir günlük
qalmağın qiyməti necə formalaşır, qiymətin formalaşmasında hansı amillər və
xidmətlər rol oynayır?
"Ramada Plaza Gəncə” otelinin
baş meneceri Emin Həsənov deyir ki, otelin əsas gəlir mənbəyi otaq
satışıdır və otaq qiymətlərinin formalaşması üçün bir neçə üsul var: "İlk
olaraq otağın maya dəyərini hesablamaq lazımdır. Maya dəyərinə otaqda
gördüyümüz hər bir ləvazimat, yəni ki, pulsuz istifadə üçün qoyulan su, çay,
kofe, qab-qaşıq, həmçinin yataq dəstləri, hamam ləvazimatları, dəsmallar,
tərliklər və digər əşyalar daxildir. Əlavə olaraq sərf olunan kommunal xərclər,
personalın əmək haqqı xərcləri, otel ərazisində qonağa göstərilən ödənişsiz
xidmətlər (sağlamlıq mərkəzi, hovuz, sauna, ailəvi əyləncə sahələri və s.) və
əlbəttə ki, otaqdan sonra qonağa təqdim olunan xidmətlərin içində ən
vaciblərindən biri səhər yeməyinin təqdim olunması nəzərdə tutulub. Nisbi hesabat
ilə bir otağın maya dəyərini 100% ilə nəzərə alsaq, bu dəyərin 30-40%-ni otaqda
olan ləvazimatlar və xidmətlər, digər 30%-ni səhər yeməyi, sağlamlıq klubu
(əgər varsa) və digər sahələrin dəyərləri, 20-30 faizini isə otel personalının
əmək haqqı xərcləri, kommunal ödənişlər və digər amortizasiya xərcləri təşkil
edir. Qeyd etdiyim qiymət hesabatı oteldə yataq və səhər yeməyi prinsipi ilə
hesablama qaydasını izah edir. Beynəlxalq otelçilik dilində desək, bu, BB (Bed
& Breakfast) adlanır. Həmçinin yarı pansionat (HB – Half Board) və tam
qidalanma (FB – Full Board) prinsipləri ilə çalışan otellər də az deyil. Burda
isə əlavə olaraq günorta və axşam yeməyinin dəyərləri hesablanıb otağın maya
dəyərinin üzərinə gəlindikdən sonra satış qiyməti formalaşdırılmağa başlayır”.
Satış qiyməti
sabit qalmır
E.Həsənov satış qiymətinə otelin göstərdiyi
xidmətlərin, ulduz sayının, yerləşdiyi ərazinin və ya destinasiyanın da təsir
göstərdiyini söyləyir: "Bununla yanaşı, ətrafda olan digər otellərin
fəaliyyəti, qiymət siyasəti də öyrənilir və nəticə etibarı ilə rəqabətə davamlı
satış qiyməti formalaşır. Satış qiymətləri bütün dünyada olduğu kimi,
Azərbaycanda da sabit qalmır. Buna turist axınının intensiv olması və yaxud
zəifləməsi təsir edir. Təbii ki, otellər turizmin pik mövsümündə qiymətlərini
daha yüksək formalaşdırmağa çalışırlar və əksinə turist axını azaldıqda
müştərilərə və tərəfdaşlara daha aşağı qiymət təklif etməklə otelin doluluğunu
artırmaq istəyirlər”.
Rəqabət apardığın otelləri də
nəzərə alırsan
"Qalaaltı hotel&
spa”nın marketinq meneceri Fəxri Qafarlı otellərdə qiymətin
formalaşmasında bir neçə faktorun əsas olduğunu, xüsusilə də maya dəyərinin
böyük rol oynadığını qeyd edir: "Otel otağının mayası həmin otaqda bir gecə
qalmaq üçün çəkilən xərclərdən ibarətdir. Orada iki cür, yəni dəyişkən və
stabil qalan xərclər daxildir. Stabil xərc dedikdə işçilərin əmək haqqı və əgər
otel icarəyə götürülübsə, icarə pulu nəzərdə tutulur. Dəyişən xərclərə isə ən
başlıcası yemək və içmək daxildir. Yəni, qonaq çox olduqca aydın məsələdir ki,
bu istiqamətdə xərclənən vəsait də çox olur. Maliyyə şöbələri adətən bura
amartizasiya xərclərini də daxil edirlər. Məsələn, otelin binasının 1 milyonluq
dəyəri varsa, həmin dəyər hər il azalır. Bir binanın 10 və ya 20 illik dəyəri
varsa, 1 milyonu 20-yə bölürsünüz, düşür 50 min. Həmin 50 mini 12 aya
bölürsünüz. Beləcə, otelin bir aylıq amartizasiya xərclərini hesablamış oluruq.
Daha sonra bütün dəyişkən və stabil xərclərin cəmi otaqların və günləri sayına
bölünür. Yəni, oteldəki 100 otağı 30 günə vuruq, bu edir 3000. Deməli, əlimizdə
3000 potensial satış gecəsi var. Və bütün xərclər həmin 3000 gecəyə bölünür. Bu
zaman hər otağa orta hesabla 30-40 manat düşür. Otel yüz faiz dolu olan halda
bir otağı bu qiymətə sata bilərsən. Amma adətən otellər tam dolmur. Təxmini
hesablayırsan ki, ən azı hər gün 100 otaqdan 50-si satılacaq. Bu da maya
xərcini çıxartmağa imkan verir. Maya xərcini çıxartdıqdan sonra da qiymət
formalaşdırmağa başlayırsan. Qiyməti formalaşdırarkən də rəqabət apardığın
şirkətləri də nəzərə alırsan. Yəni, həmin ərazidə sənin kimi fəaliyyət göstərən
neçə otel olduğunu, onların hansı qiymətləri təklif etdiyini öyrənirsən. Bu
zaman düşünürsən ki, mənim mayam 40 manatdır, rəqiblərin müştəriyə təklifi 90
azn-dir. Bazara yeni daxil olduğunu nəzərə alıb ilk 3 ayı 90 azn-lə yox, 80
manatla satış edirsən. Digər tərəfdən, qiyməti müəyyən edərkən mütləq şəkildə
internetdə otellərin təklif etdiyi qiymətləri də nəzərdən keçirmək və qərar
qəbul edərkən onları da göz önündə saxlamaq lazımdır”.
Qlobal rezervasiya
kanalları izlənməlidir
"New Baku Hotel” in
meneceri Tahir Məmmədov qiymət qoyuluşunda bazar araşdırması etməyin vacib
olduğunu deyir: "Hər otelin öz qiymət siyasəti var. Məsələn, 5 ulduzlu, yəni şəbəkə
şəklində fəaliyyət göstərən otellərdə mərkəzləşmiş marketinq satış
departamentləri var ki, bunlar xaricdən idarə olunur. Bazarın tələb, təklifini
və otellərinin xidmətini, keyfiyyətini nəzərə alaraq qiymət siyasəti
yeridirlər. 3-4 ulduzlu otellərin qiymət siyasətinə gəlincə isə, bunlar əsas
olaraq bazarı nəzərə alırlar. Qiymət qoyuluşunda bazar araşdırması etmək
vacibdir. Xüsusilə, booking.com və digər məşhur, qlobal rezervasiya kanalları
var ki, onları izləmək lazımdır. Həmin saytları izləməklə bazardakı qiymət
aralığını təxmin edə bilirik”.
3 gün qalana bir gecə
hədiyyə
T.Məmmədov otelin doluluq səviyyəsinin də qiymətə
təsir etdiyini bildirir: "Tutaq ki, müəyyən dövrlərdə oteldə boşluq varsa, bəzi
maketinq təklifləri etmək lazımdır ki, müştəri cəlb edə biləsən. Ola bilər ki,
3 gün qalana bir gecə hədiyyə olsun. Bunu həm onlayn platformada, həm də
şirkətlərə tətbiq etmək olar. Yaxud da əgər bu otelin gəlirinə ziyan vurmursa,
spa və fitnesdən istifadəni pulsuz edirlər. Yəni, bu sadalananları otelin
boşluq olduğu zamanlarda kompaniya kimi etmək mümkündür. Amma oteldə
doluluqdursa, bayram ərəfəsidirsə, bu tarixlərdə həmin kampaniyanı ehtiyac
yoxdur. Bu xidmətləri məhsul kimi sata bilirik. Yəni müəyyənləşmiş ümumi
qiymətə bu xidmətlərin də haqqı əlavə olunur”.
Qiymətlərlə daim oynamaq
lazımdır
"Stabil qiymətlə işləmək mümkün deyil” deyən otel
meneceri bunun rəqabətdə uduzmaqla nəticələnə biləcəyini deyir: "Doluluğa və
boşluğa görə qiymətlərlə daim oynamaq lazımdır. Əvvəllər otellərin sayı az idi
deyə, müştərinin seçim etmək şansı olmurdu. Ona görə də otellər istəklərinə
uyğun qiymət təklif edirdilər. İndi isə bazarda otellərin sayı artıb və rəqabət
genişlənib. Bu da otellərin həm düzgün qiymət siyasətinə, həm də keyfiyyətli
xidmət təklifinə gətirib çıxardır”.
Günel Azadə