Olimpiadaya necə hazırlaşmalı? - Fotolar
Olimpiada
rəqabət növü kimi ta qədim zamanlardan məşhurdur. Bu sahədə yalnız idman
istiqaməti deyil, zehni rəqabət də çox mühümdür. Belə zehni "döyüşlərin” nəticəsinə
təsir edən intellektual bacarıqların inkişafı, müsabiqələrdə iştirak kimi
effektiv üsulları var. Şagirdlərimiz respublika fənn olimpiadalarında, beynəlxalq
olimpiadalarda iştirak etməklə təkcə ölkəmizi təmsil etmirlər, həmçinin
uğurlara imza atırlar. Ancaq uğurların sayını çoxaltmaq, onların nəticəsini ölkənin
inkişafına yönəltmək üçün qarşıda "olimpiadaya necə hazırlaşmalı?” "qalibiyyət
üçün hansı universal üsullar tətbiq etməli?” və s. kimi vacib suallar durur.
Azərbaycan
məktəblilərinin hər il 15-ə yaxın müxtəlif beynəlxalq olimpiada və müsabiqədə
iştirak etdiyini, keçən tədris ilində beynəlxalq fənn olimpiadalarında 1 qızıl,
8 gümüş və 20 bürünc medal olmaqla, ümumilikdə 29 medal və 7 həvəsləndirici
sertifikat qazandıqlarını nəzərə alsaq, onda ölkəmizdə olimpiada hərəkatının
get-gedə inkişafda olmasını qeyd etməliyik.
Məlumat
üçün xatırladaq ki, təhsil nazirinin müvafiq əmrinə əsasən, ölkə üzrə istedadlı
şagirdlərə işin genişləndirilməsi məqsədi ilə pilot layihə kimi 15 rayonun 48 məktəbində
60 xüsusi sinif yaradılıb. Bu siniflərin yaradılmasında əsas məqsəd istedadlı
şagirdlərlə məqsədyönlü işlər görməkdən ibarətdir.
Elə
ötən həftə sonu Fizika, Riyaziyyat və
İnformatika Təmayüllü Respublika Liseyində təşkil edilən beynəlxalq
olimpiadalara hazırlıq mərkəzinə millət vəkilləri, təhsil ekspertləri, media
qurumlarının rəhbərlərindən ibarət mediatur zamanı da ölkədə bu istiqamətdə
aparılan işlər, əldə olunan nailiyyətlər, qarşıda duran vəzifələrə bir daha
aydınlıq gətirildi.
İstedadlı şagirdlərin aşkar edilməsi
Təhsil
Nazirliyinin müvafiq əmrinə əsasən, Bakı şəhəri fizika, riyaziyyat və
informatika təmayüllü və kimya, biologiya təmayüllü respublika liseyləri, eləcə
də Sumqayıt şəhəri təbiət elmləri təmayüllü gimnaziyanın nəzdində beynəlxalq
olimpiadalara hazırlıq mərkəzləri yaradılıb. Artıq 4-cü ildir fəaliyyət göstərən
həmin mərkəzlərə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən və paytaxt məktəblərindən
300-dən çox şagird cəlb edilib. Hazırlıq mərkəzlərinin yaradılmasında məqsəd
istedadlı şagirdlərin aşkar edilməsi, Azərbaycan məktəblilərinin iştirak etdikləri
beynəlxalq fənn olimpiadalarında nailiyyətlərin artırılmasıdır. Mərkəzlərə
yerli orta və ali məktəblərin, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının tanınmış
alimləri və qabaqcıl müəllimlər cəlb olunub. İnformatika fənni üzrə beynəlxalq
olimpiadalara hazırlıq prosesi «Azercell Telecom» şirkətinin nəzdində olan
Barama İnnovasiya və Sahibkarlıq Mərkəzi ilə sıx əməkdaşlıq qurulmaqla həyata
keçirilir. "Vaxtilə olimpiada qalibi olmuş məzun olimpiadaçılardan ali təhsillərini
Bakıda davam etdirənlər ilboyu, kənarda oxuyanlar isə qış və yay tətillərində
yeni nəsil olimpiadaçıların yetişdirilməsində yaxından iştirak edirlər. Bu ildən
etibarən Amerika Birləşmiş Ştatlarının Stenford Universitetinin məzunu Cəfər Cəfərov
şagirdlərimizə həftədə 2 dəfə onlayn dərs keçir”- deyə Təhsil İnstitutunun şöbə müdiri Fuad Qarayev məlumat verdi: "Həmin
siniflərdə dərs alan uşaqlar ölkənin müxtəlif regionlarındandır. Onlar məktəbdə
gündə 3 dəfə yeməklə təmin olunur, liseyin yataqxanasında gecələyə bilir, məktəb
proqramı ilə dərslərdə iştirak edirlər”. F.Qarayev qeyd etdi ki, ölkədə
olimpiada modelinin tətbiqi üçün Gürcüstan, Rusiya və digər ölkələrin təcrübəsi
öyrənilir. "Dünya ölkələrində tətbiq olunan olimpiada modeli burada da tətbiq
olunur. Beynəlxalq olimpiadalara hazırlıq mərkəzlərində şagirdlərə fizika,
riyaziyyat, kimya, biologiya və informatika fənləri olmaqla, ümumilikdə 5 fənn
üzrə hazırlıq aparılır. Aşağı və yuxarı yaş qruplarında hazırlıq dərsləri əsasən
şənbə-bazar günləri və ya həftə ərzində dərsdən sonra təşkil edilir”.
15-20 il bundan əvvəl alınan
biliklə...
Beynəlxalq olimpiadaların və "İstedadlı şagird üçün istedadlı müəllim”
müsabiqəsinin qalibləri ilə görüş zamanı Azərbaycan
Dövlət İqtisad Universitetinin professoru Saleh Məmmədov ölkədə olimpiada
hərəkatının genişlənməsi üçün çalışdığı təhsil ocağında hazırladıqları
konsepsiyadan çıxış etdi: "Olimpiadaya hazırlıq dövlət səviyyəsində və kifayət
qədər ciddi təşkil olunmalıdır. Elm və təhsil gələcəyimizdir. Həm ölkənin
müdafiə qüdrətini gücləndirmək, həm də iqtisadi inkişaf üçün bizə elmin, təhsilin
inkişafı lazımdır. Fikrimcə, bu iş müxtəlif istiqamətlərdə aparılmalıdır. Belə
ki, olimpiadanın təşkili xarici universitetlərə hazırlıq üçün birləşdirilməli,
dövlət səviyyəsində maliyyələşməsi təmin olunmalıdır. Həmçinin də böyük şirkətlər,
xeyriyyə təşkilatları bu hazırlığa dəstək göstərməlidir. Şagirdləri olimpiadaya
hazırlaşdıran müəllimlərə yüksək maaş verilməlidir”.
Professor
hesab edir ki, olimpiadaya hazırlığın ikinci mərhələsində xarici universitetlərə
hazırlıq təmin olunmalıdır: "Bunun üçün dünya ölkələrinin çox sayda təqaüd
proqramları var. "Xaricdə proqram”ı yenidən bərpa etmək vacib deyil. Olimpiada
mərkəzində hazırlıq keçən şagirdlərin həmin universitetlərə qəbul olunmasını təmin
etmək lazımdır. Keçən il iki tələbəmiz Stanford Universitetinə daxil oldu. ABŞ
dövləti bu tələbələrin hər birinə öz büdcəsindən 500 min dollar pul ayırıb.
Ancaq biz burda 10 min dollar vəsait ayırıb müəllimlərə versək və həmin tələbələr
proqramları udsalar, bu, Azərbaycan büdcəsinə xeyirli olacaq. Birinci onluğa
düşən məktəblərdə olimpiada qalibləri dövlət hesabına pulsuz, ikinci onluğa düşən
ali məktəblərdə kredit hesabına və s. oxuya bilərlər. Bu cür yollarla xarici
ölkələrdə oxuyan tələbələrin təhsilini təmin etmək olar”. S.Məmmədovun fikrincə,
hazırda 5-6 nəfəri olimpiada hazırlığı istiqamətinə yönəltməklə ciddi nəticə əldə
etmək mümkün deyil. Belə ki, bu dərsləri proqramlaşdırıb nəinki ölkəyə, bütün
dünyaya onlayn yaymaq lazımdır: "Bu gün informasiya texnologiyaları buna imkan
verir. Tutaq ki, professorun dərsində oturanlardan 10 nəfər yararlana bilir.
Ancaq bu dərsi efir vasitəsilə yaya bilsək, nə qədər insan yararlana bilər. Hətta
bölgələrdən yeni-yeni istedadlar ortaya çıxar”.
Müəllimlərin
hazırlanmasına gəlincə, professor onların əməyindən səmərəli istifadə olunmasının
tərəfdarıdır: "Müəllimlərin ixtisasının artırılması məsələsi çox ağır vəziyyətdədir.
Onlar heç olmasa ildə bir dəfə xarici ölkələrdə ixtisasartırma kursu keçməlidir.
15-20 il bundan əvvəl alınan biliklə bugünkü elmi-texniki inkişafın arxasınca
getmək mümkün deyil. İslahatlar, təkmilləşmə hər gün davam etməlidir. Əgər işlər
bu istiqamətdə aparılarsa, hesab edirəm ki, 1-2 ilə ciddi nailiyyətlər əldə etmək
olar. Elm sürətlə inkişaf edir. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinə çatmaq üçün
ilk növbədə təhsili o səviyyəyə çatdırmaq lazımdır. Təhsil hər şeyi öz
arxasınca aparacaq”.
Bütün güc istedadlı uşaqlara sərf
edilsə...
Olimpiadaya
hazırlıqda müəllimin şəxsiyyəti, onun tələbə ilə əlaqəsi mühüm rol oynayır.
Geniş dünyagörüş, mövzuya həvəs və yüksək keyfiyyətli iş istəyi ilə yanaşı, müəllimin
uşağa fərdi yanaşması üçün psixoloji bacarığı da vacib amildir.
236 nömrəli məktəbin biologiya müəllimi
Elnur Məmmədov deyir ki, olimpiadaya hazırlıqda müəllimlərin təcrübəsi
böyük rol oynayır: "Yəni olimpiadaya hazırlıq bir günün işi deyil. Müəllimin
uzun illik tədris təcrübəsi olmalıdır. Müəllim dərs vəsaitlərində, elmi
kitablarda, xarici ədəbiyyatda olan materiallarla tanış olmasa, təkcə orta məktəb
proqramı ilə şagirdi hazırlaşdıra bilməz. Əgər bir müəllim «mən orta məktəb
kitablarını əzbər bilirəm» desə, olimpiada sahəsində o qədər də uğur qazana
bilməz. Bunun üçün mütləq xarici ədəbiyyata baxmaq lazımdır. Bizim orta məktəb dərsliklərini bilən
müəllim universitetə çox yaxşı uşaq hazırlaya bilir. Ancaq olimpiada hazırlığı
xüsusi hazırlıq tələb edir”.
E.Məmmədov
hesab edir ki, artıq ölkədə təhsil sahəsində olimpiada hərəkatı vüsət
aldığından müəllimlər də bu işə məsuliyyətlə yanaşacaqlar: «Müəllimlər üçün
keçirilən müsabiqə artıq onları hərəkətə gətirəcək. Onlar öz üzərilərində işləyəcəklər.
Hesab edirəm ki, bununla müəllim peşəsinə maraq bir qədər də artacaq. Müəllim
biləcək ki, öz üzərində işləməklə həm şagirdlər, həm də Təhsil Nazirliyi tərəfindən
seçilmək baxımından bu zəhmətin nəticəsini görəcək və bu onun üçün əlavə stimul
olacaq”. Şagirdlərə gəlincə, E.Məmmədov hesab edir ki, onlar xüsusi istedada
malik olmalıdırlar: "Müəllim bütün enerjisini bu şagirlərə sərf edir. O siniflərə
seçilən şagird də ən azı min uşağın içərisindən seçilir”.
«İstedadlı şagird üçün istedadlı
müəllim» müsabiqəsinin qalibi, 96 saylı məktəbin riyaziyyat muellimi Sevda Əsgərli "hesab edirəm
ki, bundan sonra bizim də əməyimiz bu istiqamətdə qiymətləndiriləcək” - deyə
fikirlərini bölüşdü: "Uşaqlar olimpiadalarda yer tutur, bu, bizim üçün böyük
sevinc və mükafatdır. Ancaq bizim də maddi dolanışığımız üçün müəyyən stimul
olmalıdır. Repetitorluq bizə mane olur. Biz ailəni dolandırmaq üçün bütün
gücümüzü repetitorluğa veririk. Başqa yolumuz yoxdur. Mən uşaq hazırlamağa məcburam,
bu isə mənim enerjimi alır. Ancaq mən bütün gücümü istedadlı uşaqlara sərf etsəm,
daha yaxşı nəticə əldə etmiş olarıq».
Millət vəkili Fazil Mustafa da olimpiada
hazırlığı çərçivəsində dərs deyəcək müəllimlərin maddi baxımdan
stimullaşdırılmasını vacib hesab edir: «Olimpiadaya
şagird hazırlaşdıran müəllim repetitorluq fəaliyyətindən azad olmalıdır. Onlara
təqaüd verilsə, stimul olar. Olimpiadada qalib gələn idmançıya və onun məşqçisinə
hansı mükafatı veririksə, o mükafatı şagirdə də, onu hazırlaşdıran müəllimə də
verməliyik. Çünki idmançı xaricdən gəlib qalib kimi pulunu alıb gedir və heç
bir ənənə qoymur. Ancaq müəllimin qoyduğu bəhrənin nəticəsini bütün ölkə görəcək.
Bu baxımdan onları stimullaşdırmaq lazımdır”.
Görüşdə
müəllimlərin son imtahanının nəticəsi ilə bağlı cəmiyyətdə yaranan narazılığa
da toxunuldu. F.Qarayev «hər bir imtahan, müsabiqə müəyyən bir məqsədlə
keçirilir» deyə qeyd etdi: «Müəllimlər arasında keçirilən müsabiqə əslində bir
olimpiada idi, sadəcə, biz onu müsabiqə adlandırdıq. Olimpiada kifayət qədər
spesifik və çətin sahədir. Fərqi yoxdur, istər sən orta məktəbin müəllimi ol,
ya da ali məktəbin. Əgər bu sahə ilə məşğul deyilsənsə, oradakı sual və ya
mövzular hər hansı müəllimə kifayət qədər çətinlik törədə bilər. Əslində
keçirilən müsabiqənin nəticəsi bizi kifayət qədər sevindirib. Biz gördük ki, məsələn,
fizika fənni üzrə bizim nəinki 4-5, hətta 10-15 müəllimimiz var və onlarla olimpiada
hazırlığı istiqamətində çox iş görə bilərik. Orada müəllimlərin 90 faiz nəticə
göstərməsi məqsəd deyildi. Biz nəticələrdən narahat olsaydıq, onu heç
açıqlamazdıq”.
«Müəllim
ixtisasına qəbul balını artırmaq lazımdır” – deyən fizika müəllimi Namik Süleymanov MİQ imtahan suallarının səviyyəsinin
artırılması təklifini irəli sürdü: "Zəif müəllimlər sıradan çıxmalıdır. Biz
çalışıb ən güclüləri seçməliyik. Ən yaxşı müəllimlərə yüksək məvacib də vermək
olar. Bunun üçün ilk növbədə qəbul ballarına nəzarət etməliyik. Müəllimlər
fizika-riyaziyyatı bir arada seçilməməlidir. İşə qəbul sualları da bir qədər çətinləşdirilməlidir
ki, müəllimlər öz üzərilərində işləsinlər”.
Təhsil
Nazirliyinin İctimaiyyətlə əlaqələr sektorunun müdiri Cəsarət Valehov şagirdlərin aşağı
balla instituta qəbul olunması ilə bağlı səslənən fikirlərə münasibət bildirdi:
"Ötən ilin qəbul nəticələrinə görə, 2090 nəfər gənc 500-dən artıq bal
toplayaraq pedaqoji ali təhsil müəssisələrinə qəbul olunub. Bu, son illərdə
aparılan islahatların nəticəsidir ki, gənclər yüksək balla müəllim olmaq üçün
institutlara daxil olurlar. 150-200 bal toplayan abituriyentlər müəllimlik
seçimində artıq geridə qalırlar. Düzdür, problemlər kifayət qədər çoxdur, ancaq
bu problemlər təkcə bir qurumun işi deyil, təhsil bütün cəmiyyətin işidir”.
C.Valehov müəllimlərin aşağı göstəricilərinin əməkhaqqı ilə bağlanmasını da
düzgün hesab etmir: "Müəllimlərin əmək haqqında son illər müsbət irəliləyişlər
var. Əlbəttə, bu daha da yüksək ola bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, psixoloji
baxımdan müəllimin statusu pedaqoji işə yaramırsa, onu təkcə maaş xoşbəxt eləmir.
Maraq və həvəs müəllimlik üçün böyük göstəricidir”.
Görüşdə
müəllimlərin inkişafı, olimpiada hazırlığı və s. mövzularda belə dəyirmi
masaların vaxtaşaırı keçirilməsinin vacibliyi vurğulandı.
Mediaturda
iştirak etdi
Təranə
Məhərrəmova