Obrazlar qalereyası və ya “İki aktyorun teatrı”
Milli kino sənətimiz inkişaf mərhələsindədir
və "buzun qırılması”nın bariz nümunəsi təkcə ardıcıl olaraq ekrana yol tapan
filmlərdə və teleseriallarda deyil, həm də yeni aktyor nəslinin yetişməsindədir.
Bu baxımdan, "ekran-səhnə etibarlı əllərdədir” desək, oxucu (tamaşaçı) bunu
illərdir işlədilən şablon ifadə kimi qəbul etməməlidir.
"Teatr məbəddir” frazası da yeni deyil. Bu
məbədin işıqları da möcüzəvi və cəlbedicidir, pərdələri və hətta qarderob
deyilən texniki xidmət göstərilən hissəsi də.
1980-ci illərdə o zaman yeganə telekanal olan
Azərbaycan Dövlət Televiziyasında gənclik mövzusu ilə bağlı müxtəlif
verilişlərinin aparıcısı olan uzun saçlı gənc bir qız, yazıçı Anarın ssenarisi
əsasında səhnələşdirilmiş məşhur "Evləri köndələn yar” tamaşasında savadlı və
bir neçə xarici dil bilən vəkil qız obrazını canlandırdı və bu rolla da
məşhurlaşdı. Yeri düşmüşkən, yeni il ərəfəsində ekranlara çıxarılan bu, son
dərəcə aktual və "duzlu” televiziya tamaşasında gözəl aktyor ansamblı
oynayırdı. Tamaşada Kamilin (Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti, mərhum
Telman Adıgözəlov) nişanlısını oynayan aktrisa Hicran Qəşəmova (hazırda
Nəsirova -S.R.) maraqlı və təbii bir obraz yaratmağa nail olmuşdu.
Hicran Nəsirova bu gün Azərbaycan Dövlət
Akademik Milli Dram Teatrının səhnəsində müxtəlif obrazlar yaratsa da, tamaşaçılar
onun R.İsax və V.Əmirovun ssenarisi əsasında çəkilən və hər həftə növbəti
seriyası səbirsizliklə gözlənilən "Vicdan haqqı” teleserialında yaratdığı Minayə
adlı qayınana obrazı ilə də sevdi. Kimin düz, kimin səhv "yol”da olduğu barədə
müzakirə açmaq fikrindən uzaq olaraq Hicran Nəsirovanın ustalıqla yaratdığı
qayınana barədə danışmaq istərdim. Qayınana deyəndə Azərbaycan tamaşaçısının - bizlərin
gözü önünə həmişə unudulmaz gülüş ustası Nəsibə xanım Zeynalova gəlir. Hicran
Nəsirovanı isə bu gün inamla "Səhnəmizin (ekranın) dramatik qayınanası”
adlandırmaq olar. Adı çəkilən "Vicdan haqqı” teleserialında XX1 əsrin şəhər
həyatının qayınana obrazı onun ifasında o qədər ustalıqla "açılır” ki,
heyrətlənməyə bilmirsən. Əvvəlcə tamaşaçıya onun maddi ehtiyac içində yaşayan
oğlunun ailəsi ilə uzun illər bir evdə yaşaması və gəlininə əsil ana münasibəti
bəsləməsi çatdırılır. Amma ailənin həyatında müəyyən dəyişikliklərin baş
verməsi - yəni oğlu Kamilin (Elxan Yunus) Rusiyada varidat qazanması və ikinci
dəfə ailə qurması bu qayınananın iç üzünü "açır”, onun meşşan təbiəti və
hadisəyə qeyri-obyektiv münasibəti də üzə çıxır. Bu "açıqlama” Hicran
Nəsirovanın ifasında-baxışlarında, yerişində və hətta bəzən etik normaları
kobudcasına pozmasında da məharətlə əks olunur. Nəvəsinin keçmiş nişanlısı ilə
görüşməsini telefonla onlara çatdıran Şəfiqə - yəni oğlanın anası narazılığını
bildirir. Minayə xala (H.Nəsirova) "Şəfiqə kimdir ki, bura zəng vurur?”
sözlərini işlədir və qıcıq dolu jestləri ilə göstərir ki, gözlənilmədən
qazanılan varidat onu – həyatın çətinliklərini görmüş bir qadını əməlli başlı
"çaşdırıb”, adi insanlara yuxarıdan aşağı baxmağına "əsas verib”.
"Vicdan
haqqı” serialı nə qədər həyati və real olsa da, tamaşaçı burada müəyyən
istisnalara rast gəlir: məsələn, adətən Azərbaycan anası oğlunun Rusiyadan rus
qızı və ya qadını gətirməsinin əleyhinə olur, imkanları və nüfuzu çərçivəsində belə
nikahın pozulmasına nail olmaqla "qələbə” uğrunda "sona kimi” mübarizə aparır. Söhbət
subay oğlanın ailə qurmaq məqsədilə özü ilə gətirdiyi qızdan gedir. Bu əsərdə
isə artıq uzun illər ailəli olan iki uşaq atası Kamil ağlasığmaz bir cəsarətlə
ikinci dəfə (özü dərk etdiyi tərzdə) evlənmək fikrinə düşüb, amma birinci həyat
yoldaşından qanuni şəkildə boşanmaq fikrini yaxın buraxmır. Bu, hər kəsdə
çaşqınlıq yaradır. Belə vəziyyətdə ana - Minayə xala gəlini Dilarənin (Kəmalə
Müzəffər) vəziyyətinə acısa da, onun müəyyən həqiqətlərin üzə çıxmasından sonra
"üzünün dönməsinə” sərt reaksiya verir, qızı Afaq (Təzəgül Hidayət ) ilə birgə hər
tərəfdən zərbələr alan gəlininə əsil "müharibə” elan edir. Təbii ki, Dilarə
rolunun ifaçısı, Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktrisası, əməkdar artist Kəmalə
Müzəffərin son dərəcə canlı və təbii ifasını qeyd etməmək olmaz.
Tam
fərqli bir Azərbaycan kişisinin obrazını yaradan - yeri gəldikdə dialektik
üslubda olan nitqi və daha çox məişətdə "istifadə edilən” davranış və
hərəkətləri ilə filmi demək olar ki, "idarə edən” Elxan Yunusun Kamilinə
inanmamaq, bütün baş verənlərin səbəbkarı olmaqla doğmalarına iztirab və əzablı
günlər, aylar yaşadan bu ürəyiyumşaq, humanist və dürüst insana rəğbət
bəsləməmək mümkün deyil. Elxan Yunus "baş verənləri düşünüldüyündən və həyatda
olduğundan daha artıq təbii və canlı yaratmağı bacarır” desək, mübaliğə
sayılmaz.
Romantik pafos, daxili temperamentə malik, milli
ruha son dərəcə yaxın olan, yapışıqlı səsi ilə qarşısındakını (istər tərəf müqabilini,
istərsə də tamaşaçısını) "sehrləyən” Elxan Yunusun kamil ifası ekran əsərinin
növbəti kadrlarının uğurundan xəbər verməklə tamaşaçını ona rəğbət bəsləmək
üçün hazırlayır və "xəbərdaredici” rol oynayır.
"İki
aktyorun teatrı” ifadəsi "Bir aktyorun teatrı” kimi qəbul edilmiş ifadədən
götürülüb. Bu ifadə biri kifayət qədər tanınmış - digəri isə Azərbaycanın Qərb
bölgəsi olan Gəncədə yaşayıb-yaratmaqla respublikanın əməkdar artisti adına
layiq görülmüş, uzun illər Gəncə Dövlət Dram Teatrının səhnəsində müxtəlif
obrazlar yaratmış tanınmamış aktyorun - Hicran Nəsirova və İlham Hüseynov
"paralel”ini yaratmaq istəyindən yaranıb.
Serialda
İlham Hüseynovun ifadə üsulu da mənalıdır. Yenə keçmişə - XX əsrin uzaq - bu
dəfə 70-ci illərinə qayıdırıq. Onun bu gün oynadığı sırf mənfi obraz hesab
olunan İmran davranışını və "məntiq”ini realist boyalarla "əsaslandırmaqla”
pafos və emosiyalardan uzaq olan, əsəbləri "dəmirdən düzəldilmiş” bir yaramazdır.
İlham Hüseynov İmran "tip”ini dərin yumor və təbii ifa üslubu ilə çatdırmaqla yaşlı
nəslə, o cümlədən orta yaşlı Azərbaycan tamaşaçısına vaxtilə "mənfi obrazlar
ustası” kimi sevilən və bir-birinin ardınca yaramaz tiplərini və onların
cəmiyyətdəki davranışı və namuslu insanların yolunda törətdikləri əngəllərin
kökünü göstərməyi bacaran Fuad Poladovu xatırladır. O illərdə hazırda Rus Dram
Teatrının aparıcı aktyorlarından olan Fuad Poladov fenomeni o qədər davamlı
təsir gücünə malik idi ki, tamaşaçı onu müsbət planda sadəcə, görmək istəmirdi.
Bu gün Akademik Milli Dram Teatrının
səhnəsində tarixi obraz kimi mübahisələrə yol açmış Ağa Məhəmməd Şah Qacar
obrazını ustalıqla yaradan Fuad Poladov, təbii ki, aktyor olmaq, səhnədə və
ekranda maraqlı obrazların öhdəsindən gəlmək arzusu ilə yaşayan məktəbli - daha
sonra tələbə olan İlham Hüseynovun da "qəhrəman”ı olub. Amma bir məsələni
xüsusilə qeyd etmək lazımdır; adı çəkilən aktyor heç kimi təkrarlamadığı kimi,
Fuad Poladovun da ifa üslubunu və maneralarını təkrarlamaq və təqlidçilik
ruhundan uzaqdır və bu "uzaqlıq” bacarığı hər aktyora nəsib olmur.
"Vicdan haqqı”nda Minayə xanımın (H.Nəsirova)
sevimli kürəkəni olan İmran (İ.Hüseynov) "Qayınana-gəlin” problemi kimi
,"Qayınana-kürəkən” münasibətlərində baş verən və verə biləcək nüansların da
üstünə "işıq salır”.
İ.Hüseynov Azərbaycan Dövlət Akademik Milli
Dram Teatrının səhnəsində müxtəlif obrazlar yaradıb. Aktyor Gəncə Dövlət Dram
Teatrında çalışarkən Akademik Milli Dram Teatrına N.V.Qoqolun "Evlənmə” əsəri
ilə qastrol səfərinə gəlmiş kollektivin tərkibində baş rolun ifaçısı idi. O,
həmçinin, böyük aktyor və şəxsiyyət kimi tarixdə qalmış Hüseyn Ərəblinskinin
həyatından bəhs edən "Sənətkarın taleyi” (Elçin) tamaşasında oynadığı knyaz
rolunda rus mentalitetinin xüsusiyyətlərindən irəli gələn manera və
hərəkətləri, o cümlədən rus aristokratının psixologiyasını ustalıqla çatdırmağı
bacarmışdı.
İ.Hüseynovun yaradıcılığı barədə danışarkən
hələ "Vicdan haqqı” serialının nümayişindən bir neçə il əvvəl Azərbaycan
tamaşaçısının mühakiməsinə verilmiş "Sonuncu fəsil” (R.İsax) əsəri barədə
danışmamaq olmaz. Həmin ekran əsərində İ.Hüseynov İlyas adlı humanist, vicdanlı
və sözün əsil mənasında sevməyi bacaran bir obrazı yaratmaqla yalnız
yaramazların deyil, səmimi və təmiz insanların psixologiyasına da "hakim
kəsildiyini” sübut edir.
Sovet dövründə, səhv etmirəmsə, "Azərbaycan
gəncləri” qəzetində bir müddət "Alqış, səhnəyə istedad gəlir” adlı rubrika
altında yenicə tanınmağa başlamış gənc aktrisa və aktyorlar barədə "tanıtım”
məqalələri dərc olunurdu. Bu fikirləri bu gün İ.Hüseynov haqqında da yazmaq
olar. Onun İlyas ("Sonuncu fəsil”) və
İmran ("Vicdan haqqı” ) rolları ilə geniş tamaşaçı kütləsinin diqqətini cəlb
etməsi, "dəst-xətt”inin "təqdimat”ı kimi qəbul olunmalıdır.
Sevda
Rəsulova