O gün həm Azərbaycan, həm Türkiyə idim

17.01.17 11:07 1515

Bu gün sabahdan bəri neçənci dəfədir oxuduğum Azərbaycan prezidenti cənab İlham Əliyevin imzasını daşıyan təbrik məktubu məni 25 il əvvələ apardı. Keçən 25 ildə hər mərhələsində içində olduğum illər gözümün önündə canlandı. Ankarada "Altın El Oteli”ndə rəhmətlik Özalın böyük bir komanda ilə Azərbaycanın müstəqillik gecəsinə təşrif etməsi, turizm və mədəniyyət naziri İlhan Aküzümün gözündəki sevinc yaşlarının almaz kimi parıldamasını dünənki kimi xatırlayıram.

Həyatlarını Türkiyədə Sovet işğalı səbəbi ilə varlığına son verilən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin başçısı Məmməd Əmin Rəsulzadə tərəfindən Ankarada yaradılan Milli Mərkəzdə Əsir Türklər məsələsinə həsr edən, soydaşlarının həyatını jurnal, konfrans, çətin şəraitdə dərnək fəaliyyəti ilə daim gündəmdə tutan Mədəniyyət və Həmrəylik Dərnəyinin əzabkeş üzvləri rəhmətlik Dr. Mehmet Kengerli, rəhmətlik Ahmet Karaca, Cemil Ünal, əvvəlki nazirlərdən Abdulkerim Doğru, Prof. Dr Ahmet Bican Ercilasun və sevincini Azərbaycan rəqsi ilə bölüşən yoldaşı Prof. Dr. Bilge Ercilasunun, turançıların sevincini, "Azərbaycan müstəqil oldu, şükürlər olsun!” deyib bir-birini qucaqlayan dost, qardaş insanları dünənki kimi xatırlayıram. Hökumətin tam heyətlə iştirak etdiyi və Özalın möhtəşəm mesajları ilə Can Azərbaycana Türkiyənin sevgisini və işbirliyi mövzusunda fikirlərini bildirdiyi nitqi tam dəqiqliyi ilə yaddaşımdadır.

Azərbaycanla Türkiyə arasında diplomatik münasibətlərin 25 illik bir keçmişi olduğu qədər, qardaşlıq münasibətlərinin daha keçmişə aid tarixi və dərin əlaqələrin mövcudluğu, "bir millət iki dövlət” olduğu da bir həqiqətdir. Azərbaycanın 1991-ci il 18 oktyabr tarixində elan etdiyi müstəqilliyini ilk tanıyan ölkənin Türkiyə olması, Türkiyədə baş verən hər hadisəyə ilk Azərbaycanın reaksiya verməsi kortəbii bir hadisə deyil, başqa cür desək, sadəcə, eyni millət olduğumuzdan deyil, qarşılıqlı şəkildə görülən işlərin nəticəsidir. Azərbaycan Türkiyəni, Türkiyə isə Azərbaycanı bu qədər sevirsə, bunu hər iki dövlətin ortaq tarixinə əmək sərf etmiş insanlarına, bu sevgini yüksək səviyyədə saxlamış əziz və mübarək türk millətinə borcludur. Çanaqqalada Anadolunun gələcəyi üçün döyüşən, Balkanlarda, çətin günlərdə könüllü əsgərlərdən ibarət birlik yaradan azərbaycanlılara, Bakını işğaldan azad etmək üçün canından keçən, qardaşının torpağını qanı ilə erməni və rus qəsbkarlarından təmizləyən Nuri Paşaların, Halil Paşaların dastanlaşdırdığı Qafqaz İslam Ordusuna borcludur. Milli Mübarizə illərində nişan üzüklərini sataraq Anadoluya kömək göndərən Bakıya, qardaş qardaşa geri qaytarılması şərti ilə kömək etməz deyən Azərbaycanın o zamankı hökumət başçısı Nəriman Nərimanova, Milli Məclislərində bolşeviklərin Azərbaycanda 10 ayda minlərlə soydaşımızın edamına qərar verdikləri, zülm və işgəncə etdiklərinə dair hesabat oxunduğunda vəkillərin əksəriyyətinin Bakı üçün səsli-səsli ağladığı Ankaraya, "Azərbaycanın kədəri kədərimiz, sevinci sevincimizdir” deyən Mustafa Kamal Atatürkə borcludur. Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin 25-ci ilinə qardaşlıq, dostluq, strateji müttəfiqlik pəncərəsindən baxdığımızda birbaşa içində olduğumuz tarixi dövr haqqında bəzi məsələlərə toxunmaq istərdim.

"Bir millət-iki dövlət” bir teorem olaraq ulu öndər, rəhmətlik Heydər Əliyev tərəfindən ortaya atılanda iki dövlət arasında rəhmətlik Elçibəy və rəhmətlik Özal dönəmini əhatə edən, gözəl xahişlərin ifadə edildiyi, amma icraata götürülmə fürsəti tapılmayan layihələrin sürət qazandığını deyə bilərik. Rəhmətlik Dəmirəl Heydər Əliyevin uzaqgörənlikləri və dövlət təcrübəsinə güvəndiyini hər fürsətdə ifadə edər, eyni şəkildə rəhmətlik Heydər Əliyev də Dəmirəlin özəlliklə, ən gözlənilməz vəziyyətlər qarşısında illərin təcrübəsinə dayanan ustaca manevrlərini təqdir etdiyini səmimiyyətlə ifadə edərdi.

Bu iki prezidentin iqtidarda olduğu müddət Azərbaycan – Türkiyə əlaqələrində qardaşlıqdan əlavə, hər iki ölkədə xalq nəzdində var olan bir millət amilinin dövlət siyasətində yerini alması və strateji tərəfdaşlığın bu müstəvidə davam etdiyi dövrdür. Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrində bəzi hallarda durğunluğun olduğunu qəbul etmək lazımdır. Lakin heç kəs bunu şişirdərək daha böyük məsələyə çevirməyə və ya qaşınmayan yerdən qan çıxarmağa çalışmamalıdır. Necə ki, bir ölkə daxilində belə, müxtəlif görüşlər, zaman-zaman fərqli düşüncələr ortaya çıxırsa, hər nə qədər dost və qardaş ölkə olsa da, iki ölkə arasında da bu cür problemlərin əvvəllər yaşandığı kimi, gələcəkdə də yaşanması istisna deyil. Əsas olan odur ki, hər iki ölkədə xalq kimi dövləti idarə edənlərin də bir millət qanunu və idealından güzəştə getmədən münasibətləri davam etdirməyi bacara bilməsidir.

Türkiyə Azərbaycan türklərinin göz bəbəyi və bütün əsir türklərin iftixar etdiyi, varlığından güc aldığı ana yurd oldu. Sovetlərin istibdad dönəmindəki bu inanc şükürlər olsun ki, günümüzdə də davam etməkdədir.

Azərbaycan Türkiyə türklərinin gözündə Can, ürəyində şah damardır və Anadolu üzünü Qafqazlardan əsən yellərə tutarak deyirdi ki, "Ben Yakub gibiyem uzun zamandır. Sende Yusufumun hasreti vardır”.

Bu cür bir sevdadır iki ölkə arasındakı sevgi. Bütün sevgilərdə olduğu kimi, eşq dərin olduğundan gözləntisi də olur deyə, kiçik küsüşmə deməyə dilim gəlmir, kiçik incikliklər olur.

Bir ağacın iki qolu, bir ananın iki oğlu olan ölkələrimiz bayraq, sərhəd kimi arzu edilməyən məsələlərdə də sağlamfikirli davranışı əsas alaraq heç bir zaman düşməni sevindirmədilər.

Bu kimi durumlardan birində, Ermənistan sərhədinin açılması məsələsi ilə bağlı yaranmış gərginliyin ortadan qaldırılması məqsədiylə Azərbaycan parlamentində gerçəkləşən səfərdə ölkəmizi təmsil edən siyasi partiyaların millət vəkilləri ilə bir yerdə görüşdə oldum.

Doğulub böyüdüyüm Can Azərbaycana, vətəndaşı olmaqdan qürur duyduğum Türkiyənin elm adamı timsalında türk heyəti ilə getmişdim.

Azərbaycan Milli Məclisindəki dəyirmi masa ətrafında mənim adım yazılan stul iki ölkə nümayəndələrinin tam ortasına qoyulmuşdu.

Milli Məclisin sədri cənab Oqtay Əsədovun ağıllı mesajını hamımız anladıq. Necə ki, mən o gün ortada həm Azərbaycan, həm Türkiyə idimsə, biz də iki ölkə olaraq ətlə dırnaq, can ilə ciyər idik, rahat-rahat qopmazdıq, qopmayacaqdıq.

Əksinə, bir-birinə bağlanaraq, birlikdə bölgəsəl iş birliyi protokolları ilə münasibətlər daha da inkişaf etdi.

İlham Əliyev və Rəcəb Tayyib Ərdoğan Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin qızıl dövrünə möhür vuran dövlət başçıları olaraq tarixə düşdülər.

İki liderin rəhbərliyində ölkələr arasında yalnız bölgənin deyil, dünyanın tarazlığına təsir edəcək önəmli anlaşmalara imzalar atıldı. TANAP kimi geosiyasi əhəmiyyətli layihə reallaşdırıla bildi.

Yüksək səviyyəli toplantılarda çox yönlü (hərbi, iqtisadi, gömrük, təhsil) işbirliklərinə dair protokollar imzalandı. Diplomatik sahədəki ortaq razılaşmanın zirvə etdiyi bu dövrün bir də rəsmi hissələrinin kənarında səmimiyyətin, qardaşlığın, mütəşəkkil olan çox xüsusi bir tərəfi var.

Bizim nəsil ailə böyüklərinin Nuri Paşanın komandanlığı altında döyüşən türk əsgərlərinin qəhrəmanlıqlarına dair duyduqları hekayələrlə üzünü heç görmədiyi Anadolunun o qəhrəman övladlarını müqəddəs görən gənclikdir. Türkiyə ilə bağlı xəyallar quran, onu gözlərimizi bağladığımızda da kurkuya çevirən gənclik idi. O kurkularda ağ atların belində türk qəhrəmanlar musiqi yoldaşlığında gəlib, əsir soydaşlarını qurtarır, Turanın hekayəsi xoşbəxt sonla bitirdi. Fonda isə "Çırpınırdı Qara dəniz, baxıb türkün bayrağına" oxunurdu.

Keçən qış Azərbaycan Dövlət Başçısı İlham Əliyevin Türkiyə ziyarətində Külliye'deki yeməyə qonaq idim və xəyallarımdakı o fantastikanı həqiqətən yaşadım. Ağ atlı igidlər tarixdə qurulmuş türk dövlətlərinin bayraqları ilə sıraya durmuşlardı; qabaqda iki süvari Azərbaycan və Türkiyə bayraqları ilə irəliləyirdi.

Qarabağlı bir ailənin Azərbaycanda doğulmuş övladı olan və doktorluq dissertasiyasını bu mənzərəni görmək üçün həyatları boyunca mübarizə edənlər, həyatlarını Turan məfkurəsinə həsr edənlər üzərində edən mən də orada zaman məfhumunu itirdim. Tərifi qeyri-mümkün görünüşlərlə sonlanan qarşılama mərasimi sonrasında yemək yolu ilə iki dövlət başçısının olduğu masanın tam qarşısında olduğum masada "Çırpınırdı Qara dəniz baxıb Türkün bayrağına" mahnısına yoldaşlıq edərkən sel olan göz yaşlarım da bir tarixə yoldaşlıq edirdi.

Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin bir də belə xüsusi və gözəl tərəfi var ki, hər cür diplomatiyanın çox fövqündədir. İki ölkə əlaqələrinin sement kimi təməli vardır. Ankara da reallaşan alçaq terror hadisəsi sonrasında hörmətli İlham Əliyevin Türkiyəni tək buraxmamaq üçün gəlişi, cənab Ərdoğanla səmimi qucaqlaşması xüsusi, duyğu ağırlıqlı kateqoriyada qiymətləndirilməlidir.

G-20 dövlət zirvəsinə ev sahibi olan Türkiyənin qonaq dövlət dəvət etmə haqqını Can Azərbaycan üçün istifadə etməsi də həmçinin. Azərbaycan ilə Türkiyə arasında yazılmamış qaydalardan biri də yeni hökumət, ölkə başçılarının ilk ziyarətlərinin bu iki qardaş ölkə arasında reallaşmasıdır. Bu yazımda şüurlu olaraq ağırlığı Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin romantik ölçülərinə verdim.

Azərbaycan ilə Türkiyə arasında strateji əməkdaşlığın 21-ci əsrdə bu iki qardaş ölkəni qlobal enerji siyasətinin əhəmiyyətli bir parçası halına gətirəcəyi həqiqəti üzərində də çox dayanmadım. Çünki Azərbaycan dövlət başçısı Əliyev, nəşr etdiyi mesajında bütün bunlara yığcam şəkildə toxunmuşdur. İlham Əliyevin mesajı isə belədir: "14 Yanvar 1992-ci il tarixi, Azərbaycan və Türkiyə arasında diplomatik əlaqələrin qurulduğu gündür. Bu əhəmiyyətli hadisə münasibətilə sizi təbrik edir, dost və qardaş türk xalqına ən xoş və səmimi arzularımı çatdırıram. Müstəqil Azərbaycanın tarixində qardaş Türkiyə, diplomatik əlaqələr qurduğumuz ilk dövlətdir. Xalqlarımız və ölkələrimiz arasında əlaqələr, dərin tarixi keçmişə söykənir. Keçən illər içində "bir millət-iki dövlət" prinsipi dünyada bənzəri olmayan Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin bütün sahələrini əhatə etmişdir. Dostluq və qardaşlıq üzərinə qurulan əlaqələrimiz bu gün birgə səylərimizlə strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəlmişdir. Azərbaycan-Türkiyə ortaqlığı, xalqlarımızın rifahına, ölkələrimizin inkişafına, bölgədə dinclik və sabitliyin yaradılmasına xidmət edir. Türkiyə-Azərbaycan birlik və həmrəyliyinin bundan sonra da xalqlarımızın mənafeyi istiqamətində güclənəcəyinə və genişlənəcəyinə əminəm" Bu birlik və həmrəyliyin daim var olacağından biz də əminik. Daha neçə 25 illərə...

Aygün AttarProf. Dr.,

Dünya Azərbaycanlılarını Əlaqələndirmə Şurasının üzvü