Neftin qiymətini bu dəfə siyasi şərtlər artırır?
Azərbaycanın
yüngül neftinin qiyməti sentyabrın 12-də 1,21 dollar bahalaşaraq, 81,5
dollar/barel təşkil edib. Xatırladaq ki,
Azərbaycan neftinin bir barrelinin qiyməti sonuncu dəfə mayın 23-də 81,31
dollar olub.
Amma son
günlərdə neftin qiymətlərində yenidən artımlar qeydə alınmağa başlayıb. Təbii,
belə məqamda neftin artımını şərtləndirən səbəblərlə bağlı suallar yaranır. Qiymət
artımına təsir edən amillər hansılardır? Ümumiyyətlə, artım tendensiyası davam
edəcək, yoxsa azalma müşahidə olunacaq? Bu kimi suallara cavab almaq üçün
mütəxəssislərə müraciət etdik.
İqtisadçı-alim Vüqar Bayramovdeyir ki, qiymət artımı, ilk növbədə İrana tətbiq edilən sanksiyalardan sonra
İranın neft bazarına çıxardığı neft həcmlərinin azalması ilə bağlıdır: "İran
tərəfindən qlobal neft bazarına çıxarılan məhsulun həcmində 1,1 milyon
barelədək azalma olub. Bu da nəticə etibarı ilə neftin təkliflərinə təsir
göstərdi. Hal-hazırda təkliflərdə azalmalar müşahidə edilir. Yəni bazarda tələb
tam olaraq ödənilmir. Bu proseslərin fonunda isə qiymətlərdə yenidən artımlar
qeydə alınır. OPEC-ə üzv olan və olmayan ölkələr hasilatın əlavə olaraq bir
milyon barel artırılması ilə bağlı qərar qəbul edib. Amma hələlik qeyri-OPEC
ölkələri bu qədər qısa zaman ərzində bir milyon barel əlavə neft həcmlərini
bazara çıxarmaq iqtidarında deyil. İlin sonunadək OPEC-in neft hasilatını
artırması ilə bağlı öhdəliyinə əməl edəcəyinə inam var. Bütün bunlar ümumilikdə
neftin dünya bazarındakı qiymətinə təsir edən faktorlardır. İndiki məqamda
güman olunur ki, 70-80 dollar intervalındakı qiymət bir müddət davam edəcək.
Növbəti dövrlərdə qiymətlərə müxtəlif faktorlar təsir edəcək. Qeyd edim ki, ABŞ
noyabr ayınadək qarşısına, İranın neft idxalının tam dayandırılması ilə bağlı
şərt qoyub. Digər ölkələr də bu sanksiyalara qoşularsa, bu amil qiymətlərin
indiki səviyyədə qalmasına və hətta artmasına səbəb ola bilər. Amma əgər OPEC
hasilatı bir milyon barelədək artırarsa,
qiymətlərin 70 dollar ətrafında stabilləşəcəyi gözlənilir. Ümumilikdə götürsək,
bütün hallarda ilin sonunadək neftin qiymətinin yüksək olacağı
proqnozlaşdırılır”.
İqtisadçı-ekspert Pərviz Heydərov qeyd
etdi ki, neft elə bir məhsul növüdür
ki, təkcə iqtisadi deyil, siyasi səbəblər üzündən də qiymət dəyişikliyinə
uğraya bilir: "Son dövrlərdə neftin qiymətinə bir sıra amillər təsir edir. Belə
ki, qiymətlərin bahalaşmasının özlüyündə
həm iqtisadi, həm də siyasi səbəbləri var. Ümumiyyətlə, bu tendensiya bir
müddətdir ki, müşahidə edilir. Bununla bağlı verdiyim açıqlamada qeyd etmişdim
ki, neftin bahalaşması üçün bir sıra ciddi əsaslar var. Məlum olduğu kimi,
artıq, xeyli müddətdir vəziyyət onsuz da stabil xarakter daşıyırdı. Hazırkı
qiymət bütün hasilatçı ölkələr üçün məqsədəuyğun idi. Amma ümumilikdə götürsək, təsirlər
arasında siyasi faktorlar üstünlük təşkil edir. Yəni qiymətlərdəki dəyişmələr
sırf iqtisadi amillərlə bağlı deyil. Siyasi sferada baş verən hadisələr, xüsusən
də ABŞ-la İran arasında münasibətlərin gərginləşməsi fonunda tətbiq olunan
sanksiyalar, qiymətləri yenidən artırır. İranın bazardan çıxarılması psixoloji
olaraq bazarda uzun müddətdir ki, hiss olunmaqdadır. Bundan əlavə ABŞ-ın neft
ehtiyatlarına dair son açıqlamaları bazara müsbət təsir göstərdi. Belə ki, ABŞ-ın
neft ehtiyatlarında azalmalar qeydə alınıb. Bu amil də qiymətlərə təsir edən
əsas faktorlardandır. Qiymətlərə təsir edən iqtisadi amillər gəlincə, hazırda
AB, Asiya ölkələri, Çin və ətraf ölkələrdə iqtisadi artım müşahidə
olunmaqdadır. Bu isə dünya iqtisadiyyatında ümumi artım deməkdir. İqtisadi
artım neftə olan tələbatı artıran şərtlərdən, amillərdəndir. Hesab edirəm ki,
neftin qiymətinin artmasının həm siyasi, həm də iqtisadi səbəbləri var. Hazırkı
proseslər isə ilin sonunadək qiymətlərin 80 dollar psixoloji həddini keçəcəyinə
zəmin yaradır”.
Şəbnəm Mehdizadə