Neftin qiyməti 50 dollar ətrafında dəyişəcək
Son günlər ərəb ölkələri arasında yaşanan siyasi gərginlik
birjalara da təsirsiz ötüşməyib. Belə ki, bir neçə gündür ki, qiymətlərdə müəyyən
azalmalar müşahidə olunur. Rəsmi Doha ilə diplomatik əlaqələri kəsdiyini elan
edən ərəb ölkələri arasında müşahidə edilən ikili mövqe OPEC daxilində də münaqişələrə
yol açıb. Bəs görəsən bu gərginlik Vyana sammitində əldə olunan razılaşmaya necə
təsir göstərəcək? Tərəflər arasındakı hazırkı vəziyyət hasilatın azaldılmasına
dair yekdil qərara və neftin bazar qiymətinə necə təsir göstərəcək?
"Neft
Araşdırmaları Mərkəzi”nin rəhbəri İlham Şaban deyir ki, ərəb ölkələri arasındakı siyasi gərginlik
hələlik neftin qiymətinə bir o qədər də ciddi təsir göstərməyib: "Dünən qiymətlərdə 49 dollaradək aşağı enmə
tendensiyası müşahidə edilsə də, sonradan korektə edildi. İyunun 7-dən başlayaraq,
qiymətlər yenidən 50 dollardan yuxarıdır. Bu günlərdə neftin qiymətinə təsir edəcək
olan əsas amil Amerikada neft ehtiyatlarının həcminin açıqlanması olacaq. Yəni
Amerikadakı neft ehtiyatlarının bazara təsiri digər siyasi səbəblərdən
daha üstündür. Siyasi münaqişələr və bu əsasda
olan digər faktların da təbii ki, birjalara təsiri var. Amma bu təsirlər
keçici, yəni qısamüddətli hesab olunur. Yəni siyasi gərginliyin qiymətlərə müəyyən
müddətlik təsiri sonradan korrektə nəticəsində əvvəlki mövqelərinə qaytarılır. Son
günlər OPEC ölkələrinin iki yerə ayrılması fikri ilə razı deyiləm. Çünki hələlik
OPEC ölkələrinin sırf neft məsələsi ilə bağlı Qətərə yönəlik və yaxud da onun
neft gəlirlərindən beynəlxalq terrorizmdən istifadə məsələsi ilə bağlı kəskin mövqe nümayiş etdirməyiblər. Ona görə
də hesab etmirəm ki, tərəflər arasında ikiyə bölünmə var. Sadəcə olaraq burada
məsələ ondan ibarətdir ki, ərəb dünyasında söz sahibi olan Səudiyyə Ərəbistanı
və onun ətrafında olan ölkələr uzun müddətdir ki, neftin qiymətinin yüksəlməsindən
sonra öz vəsaitini xarici kapitala yönəldib. Tərəflərin əsas məqsədi və məsələnin məğzi hər şeyi əvvəlki məcrasına
qaytarmaq cəhdidir. Lakin Qətər Səudiyyə Ərəbistanının liderliyini və onun təsiri
altında olan ərəb ölkələrini qəbul etmək istəmir. Qiymətlərin əvvəlki
intervalda olduğu kimi yəni təqribən 50-52 dollar arasında dəyişəcəyi proqnoz
edilir. Hətta 50 dollardan aşağı düşmək ehtimalı da istisna edilmir. Çünki
London birjasında neftin bir barreli 50 dollardan aşağı qiymətə satılır ki, bu
da mövsümü xarakter daşıyır. Ola bilsin ki, payızda qiymətlərdə yenidən artım
müşahidə olunsun. Ümumilikdə götürdükdə yaxın gələcəkdə qiymətlər 50 dollar ətrafında
var-gəl edəcək”.
İqtisadçı
alim Vüqar Bayramovda hesab edir ki, ölkələr arasında yaşanan gərginlik təşkilat üzvləri arasında
ikili mövqe yaradıb: "Brent markalı neftin qiyməti 50 dollardan aşağı düşüb.
Qiymətlərin aşağı düşməsinə əsas səbəb ərəb ölkələri arasında olan gərginliyin
OPEC-in hasilatın azaldılmasına dair qərarın yerinə yetirilib-yetirilməsi ilə
bağlı risklər yaratmasıdır. Çünki OPEC-ə üzv olan ölkələr Qətərlə diplomatik əlaqələri
kəsib və belə demək olarsa təşkilat daxilində bir növ ikitirəlik formalaşıb. Bu
isə hasilatın azaldılması ilə bağlı öhdəliklərə əməl edilməsi və eləcə də bu
öhdəliklərin nə dərəcədə yerinə yetirilməsi ilə bağlı aparılan monitorinqin
imkanlarını xeyli məhdudlaşdırır. Çünki diplomatik olaraq bir-birini tanımayan
ölkələrin hansısa qurum daxilində hansısa öhdəliyi yerinə yetirməsi praktik
olaraq mümkün hesab edilmir. Ona görə də hasilatın azaldılması ilə bağlı öhdəliklərin
yerinə yetirilməsi riski qiymətlərə təsir göstərir və azalmalar müşahidə
edilir. Ölkələr arasındakı gərginlik həmçinin gələcəkdə OPEC-in daha böyük
hasilat azaltmalarına getməsinə də imkan verməyəcək. Çünki praktik olaraq bu
ölkələr bir araya gələrək hansısa müzakirə aparmalarında çətinlik çəkəcəklər.
Düzdür, əvvəllər də OPEC ölkələri arasında belə gərginliklər olub. Amma bu dəfə
nəzərə almaq lazımdır ki, kifayət qədər aparıcı ölkələr arasındakı gərginlikdən
söhbət gedir. Qətər adambaşına düşən ümumdaxili məhsulun həcminə görə dünyada
birincidir. Eyni zamanda, digər aparıcı fiqurlardan biri olan İran və ən böyük
hasilatçı olan Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı münasibətlərin Qətər məsələsindən
sonra daha da gərginləşəcəyi gözlənilir. Bu münasibətlərin gərginləşməsi isə öz
fonunda bazara mənfi təsir göstərəcək. İndi qiymətlərdə azalmalar müşahidə
edilir. Əgər gələcəkdə diplomatik əlaqələr bu səviyyədə qalarsa, o zaman neftin
dünya bazarı qiymətində yaxın vaxtlar üçün artım gözlənilmir. Əksinə, güman
olunur ki, qiymətlərdə müəyyən azalmalar baş versin”.
İqtisadçı öhdəliklərin hansı səviyyədə yerinə
yetirilməsinin qiymətlərin intervalında mühüm rol oynayacağını vurğuladı: "Əgər
siyasi gərginlik Yaxın Şərqdə və körfəzdə hər hansı bir qarşıdurmaya və müharibəyə
gətirib çıxararsa, bu zaman qiymətlərdə artım ola bilər. Lakin belə olan təqdirdə
neftin bazara çıxarılmasında müəyyən çətinliklər ola bilər. Amma bu hal çox az
ehtimal olunan versiyadır. Daha çox siyasi gərginliyin qalacağı və bu gərginliyin
fonunda qiymətlərin müəyyən intervalda dəyişəcəyi ehtimal olunur. Bu hadisələr
həm də neft ölkələri üçün mesaj kimi qiymətləndirilə bilər ki, yəni yaxın müddət
ərzində qiymətlərdə ciddi artım gözlənilmir.
Düşünürəm ki, OPEC-in siyasi baxımdan parçalanması gələcəkdə üzv ölkələrin
yekdilliklə daha böyük hasilat azalmalarına getməsinə imkan verməyəcək. Belə
olan təqdirdə isə qiymətlərin azalma ehtimalı da artır. İndiki vəziyyətdə qiymətlərin
hansı səviyyədə düşməsini proqnozlaşdırmaq çox çətindir. Bu, bazara çıxarılan
neftin həcmindən asılı olacaq. Təşkilata üzv ölkələr qəbul edilən ümumi qərara əməl
edərlərsə, qiymətlər indiki intervalda qalacaq. Əgər bu qərara əməl edilməzsə və
tərəflər öhdəlikdən imtina edərlərsə, qiymətlərin 40 dollaradək aşağı düşməsi gözlənilir”.
Şəbnəm
Mehdizadə