Neftin dalğalanan qiyməti
Son günlər
neftin qiymətində yenə də artım tempi müşahidə olunur. Belə ki, Brent markalı neft 1% bahalaşma
ilə67,10 dollar olub. ABŞ xam nefti isə 1,4%
bahalaşaraq57,28dollara qalxıb. ABŞ-ın qabaqcıl investisiya
banklarından "Goldman Sachs” 2019-2020-ci illərdə "Brent” markalı xam neftin
bir barrelinin qiymətinin 60-65 dollar arasında dəyişəcəyi qənaətindədir. Banka
görə, cari ilin ortalarında neft məhsulları ehtiyatlarının azalması fonunda
"Brent”in qiymətinin 67,50 dollar/barrel səviyyəsinə çatacağı gözlənilir.
Bəs
görəsən bazardakı qiymət artımlarının səbəbi nədir? Uzun müddət davam edən
dalğalanmadan sonra qiymətdə sabitləşmə özlənilirmi?
İqtisadçı-alim Vüqar Bayramovdeyir ki, neftin qiymətindəki artımlar əsasən iki faktorla bağlıdır: "Əsas
səbəb ABŞ-la Çin arasında ticarət müharibəsinin dayandırılması ilə bağlı
yayılan müsbət məlumatlardır. Güman olunur ki, tərəflər növbəti ay razılıq əldə
edə biləcəklər. Bu da nəticə etibarı ilə bazara təsir göstərir və qiymətlərin artmasına gətirib çıxarır. Ticarət
müharibəsi ilə bağlı məlumatlar birbaşa neft bazarına təsir göstərdi və
nəticədə qiymət artımları ilə müşahidə olunmağa başladı. Digər səbəb Venesuelaya
tətbiq edilən sanksiyalardır. OPEC-in
hasilatın azaldılması ilə bağlı qərarı
da öz növbəsində qiymətləri artıran faktorlardandır. Adətən, tərəflərin hasilatın azaldılması ilə
bağlı öhdəliyə nə dərəcədə əməl edib-etməyəcəyi fevralın sonunda bəlli olur. Bu
mənada ötən həftə yayılan açıqlamalara əsasən, öhdəliyə tam olaraq əməl
olunduğu bildirilir. Bu da təbii olaraq bazarda qiymət artımına səbəb oldu.
Yaxın müddət ərzində kəskin qiymət artımı proqnoz edilmir. BP şirkəti də
qiymətlərin 65 dollar ətrafında dəyişəcəyi ilə bağlı proqnozları məqbul qiymətləndirir. Güman
olunur ki, qiymətlər mövcud intervallar arasında stabilləşəcək. Yaxın müddət
ərzində xüsusi fors-major halları müşahidə edilməzsə, 2019-cu il ərzində qiymətin
65 dollar ətrafında stabilləşəcəyini düşünürəm”.
"Neft Araşdırmaları Mərkəzi”nin rəhbəri İlham Şabanqeyd etdi ki, qiymətlər hal-hazırda 67 dollar həddini keçməkdədir və bunun əsas
səbəblərindən biri OPEC-in açıqladığı hesabatla bağlıdır: "Fevral ayının 12-də
açıqlanan hesabatlardan sonra qiymətlər yüksəlməyə başladı. Qiymətləri artıran
başqa bir səbəb isə ABŞ administrasiyasının həftəlik hesabatı ilə bağlıdır.
Hesabata görə, ABŞ-ın həftəlik neft ehtiyatları azalan istiqamətdədir və bunun
nəticəsində bazarda neftin qiymət artımı müşahidə olunur. Əslində qiymət
dəyişmələrinə təsir edən müxtəlif səbəblər var. Amma hələlik bazarda izafi neft
həcmləri aradan götürülməkdədir. Bununla bağlı müsbət fikirlər səsləndirilir.
OPEC-in mart ayındakı hesabatında da bu, öz əksini taparsa, qiymətlər 65-70
dollar həddinə çata bilər. İlin birinci yarısında qiymətlər 60-65 həddi
arasında bərqərar olacaq. Cari ilin ikinci yarısında isə qiymətlər müəyyən
faktorlardan asılı olaraq dəyişə bilər. Hasilat artımı, qoyulan kvotalara əməl
edilməməsi kimi amillər qiymətləri aşağı
sala bilər”.
Enerji məsələləri üzrə ekspert Zəfər Vəliyev də
qiymət artımlarının bir neçə səbəbi olduğunu söylədi: "Qlobal neft bazarlarında
"qara qızıl”ın bahalaşmasının əsas səbəbi İran və Venesuelaya tətbiq edilən
sanksiyalarla bağlıdır. Digər bir səbəb isə hasilatçı ölkələrin Vyana sazişinin
şərtlərinə əməl etməsidir. Hazırda Venesuelaya tətbiq olunan sanksiya onun
ixrac imkanlarını tam olaraq məhdudlaşdırıb. İrana tətbiq olunan sanksiyalar
çərçivəsində də bazara lazımi həcmdə neft tədarük edilmir. Bu iki amil yüngül
və ağır neft balansını pozmaqdadır. İndi həm Asiya, həm də Avropa bazarlarında
neftə olan tələbat artmaqdadır. Buna görə də, qiymətlərdə sıçrayış müşahidə
olunur. Artım dinamikasının başqa bir səbəbi isə ABŞ-la Çin arasında ticarət
müqaviləsi haqda səsləndirilən müsbət
informasiyalardır. Əgər bu, baş verərsə, ticarət dövriyyəsində artım
tendensiyası müşahidə ediləcək. Bütün bu amillər ümumilikdə qiymətləri
bahalaşdırır. Amma qiymətlərdəki bu sıçrayış uzun müddət davam edə bilməz.
Çünki gələn ay ABŞ sutkalıq neft hasilatını artıracaq. Açıqlanan son
statistikaya əsasən, ABŞ-ın sutkalıq
neft hasilatı 12 milyon barrel həddindədir. Mart ayında yenidən sutkalıq neft
hasilatı 84 min barrel artacaq. Bu da öz növbəsində bazarı təhdid altına alır.
Neftin qiymətinin 60-65 dollar arasında dəyişməsi bütün tərəflər üçün məqbul
hesab edilir. Çünki bu aralıq, hasilatçı dövlətlərinin və neft şirkətlərinin maraqlarına
xidmət edir. Həm OPEC, həm də OPEC-dən kənar ölkələr qiymət dalğalanmasının
qarşısının alınmasında maraqlıdırlar. Çünki qeyri-stabil qiymətlər həm
hasilata, həm də alğı-satqı məsələlərinə ciddi zərbə vurur. Potensial neft
ölkələri bazarda tarazlığın bərqərar olunmasına çalışır. Bunun üçün isə ilk növbədə
tələb-təklif strukturunda sabitlik formalaşmalıdır. Əgər buna nail olunmazsa,
qiymətlər kəskin olaraq arta, yaxud azala bilər. Ona görə də, bazarlar düzgün
formada tənzimlənməlidir. Neft və neft məhsulları bazarında tələbatdan artıq
neft həcmlərinin qarşısı alınmalıdır. Yalnız bu halda qiymətlər stabilləşə
bilər”.
Şəbnəm