Nazarbayevdən yeni “inqilab” anonsu
Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev ölkəsini dünyanın iqtisadi
cəhətdən inkişaf etmiş ölkələri sırasına daxil etmək üçün böyük layihələr həyat
keçirmək niyyətindədir. Bu dəfə qazax lideri dördüncü sənaye inqilabı ilə bağlı
xalqa müraciət edib. Təxminən 10 əsas məsələni özündə əks etdirən sənəd,
2018-ci ildə qarşıda duran məsələlərə həsr olunub. Ekspertlər hesab edirlər ki,
prezidentin müraciəti bundan əvvəl elan edilən proqramları təkrar edir. Birinci
plan "100 konkret addım” adlandırılmışdı və ölkənin sənaye-innovatik inkişafını
nəzərdə tuturdusa, ikincisi, "Rəqəmsal Qazaxıstan” adını almışdı. Nursultan
Nazarbayev müraciəti tam oxumayaraq, sadəcə, 10 əsas istiqamətləri xalqın diqqətinə
çatdırıb: "Biz bu gün dördüncü sənaye inqilabı dövrünə, dərin və sürətli -
texnoloji, iqtisadi və sosial dəyişikliklər dövrünə qədəm qoyuruq. Yeni
texnoloji bölgü bizim işimizi köklü sürətdə dəyişəcək. Qlobal dəyişikliklər və
çağırışlar bizi "Qazaxıstan-2050”
strategiyasını qəbul etməyə sövq etdi. Biz dünyanın inkişaf etmiş 30 ölkəsinin
sırasına daxil olmağı qarşıya məqsəd qoymuşuq”. N.Nazarbayev xatırladıb ki, neft erası sona
çatıb və yeni, keyfiyyətli inkişaf modeli tələb olunur. Dövlət başçısı maliyyə
sektorunun həddən artıq yükləndiyini elan edərək "pis” kreditlərdən yaxa
qurtarmağın zəruriliyini bəyan edib. Təhsilin yeni keyfiyyəti barədə danışan
prezident vurğulayıb ki, qazaxıstanlıların gələcəyi rus, ingilis, qazax
dillərini yüksək səviyyədə mənimsəməkdən keçir. Əlavə edib ki, latın əlifbasına
keçid isə bu məsələlərin həllinə gətirib çıxara bilər. O ki qaldı Avrasiya İqtisadi
İttifaqına, qazax lideri bəyan edib ki, bunun SSRİ-nin yenidən yaradılması ilə
əlaqəsi yoxdur. Onun sözlərinə görə, Avrasiya İqtisadi İttifaqı tam olaraq
iqtisadi layihədir: "İrrasional qorxuların əsiri olanlara gəlincə isə mən
onlara 2011-ci ilin oktyabrında cavab vermişəm. SSRİ bərpa olunmayacaq. Bu,
sadəcə, spekulyasiyalardır”. O, yanvarın 16-da ABŞ-a edəcəyi səfərə də toxunub.
Səfər yanvarın 18-nə qədər davam edəcək. Nazarbayev Vaşinqtonda ABŞ prezidenti
Donald Tramp, eləcə digər amerikalı rəsmilərlə görüşəcək. O, həmçinin BMT
Təhlükəsizlik Şurasının iclasında iştirak edəcək.
Beləliklə, Qazaxıstan
liderinin ölkəsinin postneft dövrünə qədəm qoyması və yeni sənaye inqilabından
bəhs etməsi, dünyanın 30 inkişaf etmiş ölkəsi sırasına daxil olmaq istəyi nədən
xəbər verir? Ekspertlər bununla bağlı fərqli fikirdədirlər. Məsələn, Primakov
adına Dünya İqtisadiyyatı və Beynəlxalq Münasibətlər Milli İnstitutunun
postsovet tədqiqatları Mərkəzinin sektor müdiri Yelena Kuzmina hesab edir ki,
prezidentin müraciəti Qazaxıstanda son 10-15 ildə aparılan islahatların məntiqi
davamıdır. "Ən uğurlu sahələr - kənd təsərrüfatı və nəqliyyat-loqistikadır.
Bunlar iqtisadiyyatın inkişafına və əhalinin məşğulluq səviyyəsinə
multiplikativ effekt göstərir. Məsələn, kənd təsərrüfatı ümumdaxili məhsulun 5
faizini təşkil etsə də, bu sahədə həddən artıq insan çalışır. Bu sahə üzrə
prioritet məsələ taxıl və yaxud unun satışı deyil, həm də kənd təsərrüfatı
məhsullarının köklü emalıdır. Qazaxıstan bunlarla məqsədyönlü şəkildə məşğul
olur”, - deyə Y. Kuzmina bildirib. Ekspertin sözlərinə görə, aqrosənaye
kompleksində əsas problemlərdən biri ət-süd sənayesi sahəsindədir. Belə ki, Qazaxıstan
özünün təbii və coğrafi imkanları ilə ət istehsalını tək yerli bazarı üçün
deyil, həm də dünya bazarına, ilk növbədə Avrasiya İqtisadi İttifaqına daxil
olan ölkələrə çıxarmağı planlaşdırır. O ki qaldı nəqliyyat-loqistik
strukturlara, Y.Kuzminanın qənaətincə, bu, effektiv şəkildə inkişaf edən
sahədir. Məsələn, dünya loqistika reytinqində Qazaxıstan 17 bənd yüksəlib.
"Nəqliyyat və loqistika Qazaxıstan üçün əsas məsələdir və hazırda bu, həll
olunur”, - deyə iqtisadçı-ekspert bildirib. O, hesab edir ki, Astananın
sənayenin inkişafı və modernləşməsi üçün potensialı var. "İstənilən halda bu
proqram Avrasiya İqtisadi İttifaqı çərçivəsində elan edilib və bir çox bəndləri
artıq işlənib hazırlanıb. Qazaxıstana resurs iqtisadiyyatından sənayenin
modernləşməsinə keçid üçün yeni texnologiyalar gərəkdir. Lakin onları yaratmaq
üçün xüsusi imkanlar olmadığından, texnologiyaların transferi gərəkdir. Hələ
ki, Qazaxıstan təbii resursların işlənilməsi istiqamətində ciddi uğurlara malik
deyil. Müasir sənaye dövləti olmaq üçün təbii resursların dərin işlənməsinə
keçmək gərəkdir. İlk növbədə karbohidrogen və əlvan nadir metallardan
başlanılmalıdır”, - deyə o, fikrini tamamlayıb.
Risklərin Qiymətləndirilməsi Qrupunun direktoru Dosım Satpayev isə
əks fikirdədir. O, hesab edir ki, prezidentin indiki müraciəti əvvəllər edilən
müraciətlər ilə üst-üstə düşür. Ekspertin sözlərinə görə, dünyanın 30 inkişaf
etmiş ölkələri sırasına daxil olmağı qarşıya məqsəd qoyan Qazaxıstanın bu strategiyası
kağız üzərində qurulub: "Məsələn, hakimiyyət dairələrində populyar olan
dördüncü sənaye inqilabı gözəl səslənir, lakin ötən illərdə yaşanan benzin
böhranları fonunda sürrealist təsir bağışlayır”. Ekspert qeyd edib ki,
prezidentin müraciətində həm də insan kapitalının yeni keyfiyyətindən bəhs
edilir. "Bu, ölkənin sürətlə can atdığı innovativ həmlə üzərində qurulub. Lakin
bunu təhsildəki böhranlı vəziyyətdə həll etmək müşkül məsələdir. Qazaxıstanda
isə biliklərin deyil, diplomların rəqabəti hökm sürür - peşəkarlıq,
qabiliyyətlər əsas götürülmür. Biz bunları dəf etmədən insan kapitalının
səviyyəsini yüksəldə bilmərik. İndiki təhsil sistemi keçmişin mütəxəssislərini
hazırlayır”, - deyə qazax eksperti vurğulayıb. Ekspertin qənaətincə, ən həyəcan
doğuran məsələ odur ki, ambioz, kreativ, istedadlı gənclər ölkələrində
perspektiv görmədiklərindən, buranı tərk edib gedirlər. Yəni, özlərinin imkan
və qabiliyyətlərini digər siyasi və
iqtisadi sistemlərdə sınamağa
çalışırlar.
Azər NURİYEV