Nazarbayev Atambayevin üzrxahlığını qəbul edəcəkmi?
Qırğızıstanda prezident seçkilərindən sonra qonşu Qazaxıstanla
gərginlik bir qədər səngiməyə doğru start götürüb. Ötən gün Qırğızıstanın
xarici işlər naziri Sapar İsakov bu ölkəyə səfər edib. Qırğız prezidenti
Almazbek Atambayev isə qazax həmkarı Nursultan Nazarbayevə qarşı düzgün mövqedə
olmadığını etiraf edib. Atambayev tələbələr qarşısında özünü təmizə çıxarmağa
çalışıb. "Nazarbayev barəsində emosional danışanda ola bilsin düz mövqedə
olmamışam. O da mənim kimi hər şeyə tez inanan biridir və problemləri də məndən
çoxdur”, - deyə əlavə edib. Bəs görəsən prezidentin bu bəyanatından sonra qazax
həmkarı onu bağışlayacaqmı? Bunu söyləmək bir qədər çətindir.
"Nezavisimaya qazeta” yazır ki, iki ölkə arasında münasibət mürəkkəb
olaraq qalır. Astana əvvəlki kimi qırğız yüklərinə problem yaradır, onları
sərhəddə saxlayır. Müşahidəçilər hesab edirlər ki, əgər Atambayevin üzrxahlığı
Astananı qane etməsə və sərhəddə yüklərlə bağlı vəziyyət dəyişməsə, onda rəsmi
Bişkek Kirov su anbarındakı suyu axıdacağı ilə bağlı xəbərdarlığını reallaşdıra
bilər. Belə olan halda, iki ölkənin sərhədindəki ərazilər su qıtlığı ilə üzləşə
bilər. İki ölkənin sərhədində vəziyyətə gəldikdə, sərhəd-buraxılış
məntəqələrində yüzlərlə km-lərlə uzanan insan və maşın növbələri yaranıb.
Qırğız tərəfi qonşusunu sərhəddə problem yaratmaqda ittiham edir. Qarşı tərəf
isə bunu sərhəddə planlaşdırılan əməliyyatla izah edib. Qırğız sahibkarlar iki
ölkənin prezidentlərinə müraciət edərək siyasəti iqtisadiyyatla qarışdırmamağa
çağırıblar. Astanada xüsusi vurğulayırlar ki, sərhəd rejiminin sərtləşdirilməsi
Atambayevin Nazarbayevə və Qazaxıstana qarşı səsləndirdiyi ittihamlarla bağlı
deyil. Onlar baş verənləri sadəcə, qırğız ixracı ilə əlaqələndirirlər. Başqa
bir arqument kimi isə qırğız məhsullarının Avrasiya İqtisadi İttifaqının
parametrləri ilə uyğun gəlməməsi göstərilir. Məhz bu səbəbdən Astana qonşu
ölkədən süd məhsullarını qəbul etmir. Bişkek də cavabında bildirib ki,
iqtisadiyyatla siyasəti qarışdırmaq niyyətində deyil, Kirov su anbarında
təmir-bərpa işləri suyun axıdılmasını zəruri edir. Təbii ki, formal olaraq
sərhəddə növbələr və su anbarının təmiri bir-biri ilə əlaqəli deyil. Lakin
qırğız tərəfi qazaxları nəzərdə tutulan işlər barədə məlumatlandırıb. 550
mln.kub metrlik anbar Qırğızıstanın Talas vilayətində, Qazaxıstanla sərhəddə
yerləşib. Onun əsas funksiyası quraqlıq zamanı hər iki respublikanın
torpaqlarının suvarılmasıdır. Əgər suyu indi buraxsalar, onda yaza kimi anbar
dolmayacaq və təbii ki, bu da Qazaxıstan torpaqlarının susuz qalmasına gətirib
çıxaracaq. Bunun da çox ağır nəticələri ola bilər. "Qazaxıstanın növbətçi
xidmətləri gücləndirilmiş iş rejiminə keçiblər”, - deyə Qazaxıstan FHN-nin
nümayəndəsi Ruslan İmankulov bildirib. Onun sözlərinə görə, texniki
nöqteyi-nəzərindən suyun buraxılması heç bir təhlükə törətmir. Belə ki, su
saniyədə 100 kub metr sürətlə gedir, qazax ərazisi isə saniyədə 200 kub metr
suyu qəbul etmək iqtidarındadır. "Hələ ki, ciddi heç nə gözlənilmir. İstənilən
halda, bütün dövlət orqanları məlumatlandırılıb”,- deyə o bildirib.
Ekspertlər də Bişkekin suyu buraxmaq xəbərdarlığının Qazaxıstanın
hərəkətlərinə etiraz olduğunu düşünürlər. Lakin baş verənlərin neqativ
nəticələrini Bişkek Astanadan tez hiss edəcək. Qırğız müxalif "Janı muun” (Yeni
nəsil) hərəkatının nümayəndəsi Adil Turdukulov hesab edir ki, Atambayevin
anbardan suyu buraxmaq kimi cavab addımı iki ölkə arasında onsuz da gərgin olan
münasibətləri ağırlaşdıra bilər. "Qarşıdan qış gəlir və ölkədə birinci dərəcəli
məhsulların, ilk növbədə un və yanacaq-sürtgü materiallarının çatışmazlığı
yarana bilər. Bizim Qazaxıstandakı miqrantların da geri dönməsini gözləmək
olar. Aİİ-də ikitərəfli formatda işlərin dayandırılması Qırğızıstanda onsuz da
çətin olan durumu daha da ağırlaşdıra bilər”, - deyə ekspert vurğulayıb.
Bir faktı da qeyd edək ki, ay yarımdan sonra Atambayevi prezident
postunda Sooronbay Jeenbekov əvəz edəcək. Yeni prezident qarşısında da əsas
vəzifə qonşu dövlətlə münasibətləri normalaşdırmaq olacaq. Və bu zaman yaşanan
gərginlikdə konkret günahkarın kim olması diqqətdə olacaq - yerli regional
siyasətin xüsusiyyətləri belədir. Atambayevin toxunulmazlıq təminatı var. Bu
zaman yeganə variant baş nazir Sapar İsakovun istefası ola bilər. Məhz onu
Qazaxıstanla baş verən gərginlikdə günahkar çıxara bilərlər. "Digər tərəfdən
Jerenbekov dividentlər əldə edəcək – Atambayevlə hakim Sosial-Demokrat Partiyası
arasında bağları dağıdaraq bununla da özünün müstəqil və güclü qüvvə olduğunu
büruzə vermiş olacaq. Yalnız belə şəraitdə Astana yeni prezidentlə iş qura bilər”,
- deyə Turdukulov bildirib.
Bir faktı da qeyd edək ki, Nazarbayev Jeembekovu ilk təbrik
edənlərdən olub. Qazaxıstan XİN də onun qələbəsini pozitiv hal adlandırıb.
Böyük ehtimalla məsələ açıq münaqişəyə qədər gedib çıxmayacaq - sərhəd açıq
qalacaq və anbar boşalmayacaq.
Son məlumatlara görə, Qazaxıstan və Qırğızıstan liderləri sərhəddəki
məhdudiyyətlərin yüngülləşdirilməsiylə bağlı razılığa gəliblər. Razılaşma
Qazaxıstanın baş naziriBaqyatxan Saqntayevin qırğız həmkarıSapar İsakovla
danışıqlarında əldə olunub. Medianın yazdığına görə, dünəndən sərhəddən keçməyə
üstünlük piyadalara, avtomobillərində ancaq şəxsi əşyalarıyla səyahət edənlərə,
daimi şəhərlərarası avtobuslara, yüksüz yük maşınlarına veriləcək. Qazax baş
nazir prezident Nursultan Nazarbayevə istinadla deyib ki, iki ölkənin
münasibətləri regionda "səmərəli və qarşılıqlı faydalı” əməkdaşlığa örnək
olmalıdır.
Azər NURİYEV