Naxçıvanın ilk ali təhsilli inşaat mühəndisi
"Çayda üzüb gedən gəminin
sərnişinləriyik.
Baxırıq və elə düşünürük
ki, sahildəki
Qarğı-qamış harasa
gedir. Amma heç
fərqində deyilik,
amma heç düşünmürük,
gedən bizik,
qarğı-qamış kökündən yerə
bağlanıb”.
Mövlana
İnsan
ömrü coşqun çay kimi kükrədikcə, yaşanmış illərin mənalı anları heç vaxt yaddan
çıxıb unudulmur. İllər bir-birini əvəz edir, nəsillər dəyişir, mənalı ömür
yaşayan insanların həyatı isə həmişə özünün silinməz izləri ilə yaddaşlara həkk
olunur.
Yaradıcı
əmək insan fəaliyyətinin bütün dövrlərində cəmiyyətin saflaşmasına, onun tərəqqisinə
və müasirləşməsinə xidmət etmişdir. Başqa sözlə desək, yaradıcılıq bütün dövrlərdə
cəmiyyəti irəli aparan amil olmuşdur və bu indi də belədir.
Bir əsrə
yaxın yaşanmış ömürün sahibi Kərimzadə Kərim Hacıələsgər oğlunun keçib gəldiyi
yollara xəyali qayıdışı ilə dilə gələn xatirələr də onun əbədiyaşarlılığını təsdiqləyir.
1905-ci
ilin iyulunda Naxçıvan şəhərinin Sarvanlar məhəlləsində tacir ailəsində anadan
olan Kərim Hacıələsgər oğlu yetkinlik yaşlarından dülgərlik sənətinə yiyələnmiş,
atasının tövsiyəsi ilə 1920-ci ildə Bakı şəhərinə təhsil almağa getmiş və
1926-ci ildə Azərbaycan Politexnik İnstitutunun inşaat mühəndisliyi fakültəsini
müvəffəqiyyətlə bititrərək Naxçıvana qayıtmışdır. Həmin dövrdə Kərim Kərimzadə
eyni zamanda öz üzərində müstəqil şəkildə çalışaraq bir neçə xarici dili - rus,
ərəb, fars və türk dillərini mükəmməl öyrənmişdir. Təsadüfi deyildir ki, o,
Naxçıvanda ilk ibtidai və orta təhsilini Azərbaycan dilində alsa da, Bakıda ali
təhsilini rus dilində almış, "Qurani-Kərim”i isə ərəb dilində orijinaldan sərbəst
oxumuşdur. Kərim Hacıələsgər oğlu mütaliəyə geniş marağı olduğuna görə evində şəxsi
kitabxanasına dünya klassiklərinin kitablarını toplayar və yeri gəldikcə bir
ziyalı kimi təbliğat yolu ilə oxucu kütləsinin sayının artırılmasına çalışardı.
Məlumdur
ki, XX əsrin 30-40-cı illərinin ağır siyasi repressiyaları dövründə insanlara "əgər
sən şərq xalqlarından birinin dilini bilirsənsə panislamist, Avropa dilini
bilirsənsə vətənsiz, kosmopolit, hətta rus türkoloqlarının birinin kitabını
evində saxlayırsansa pantürkistsən” və siyasi əqidənə görə "böyük cəza”ya
layiqsən, deyə yanaşırdılar. Bu kimi "qanun”ların hökm sürdüyü dövrdə Kərim Kərimzadə
kimilərin dövrünə görə vətəndaş mövqeyinin aydınlaşdırılmasına ehtiyac
duyulmurdu...
Kərim
Hacıələsgər oğlu 1924-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası yarandıqdan sonra
respublikanın ilk inşaat mühəndisi kimi uzun müddət Naxçıvanın İnşaat Trestində,
Naxçıvan Arxitektura İdarəsində, Naxçıvan Şosse Yolları İdarəsində, Naxçıvan Su
İdarəsində məsul vəzifələrdə işləmiş, bir müddət Naxçıvan Politexnik
Texnikumunda dərs demiş və öz torpağına qayğıkeşliklə xidmət etmişdir.
Keçən əsrin
30-cu illərində dağılmış şəhər və kəndləri, müəssisələri, yolları, körpüləri bərpa
və inkişaf etdirmək üçün tikinti materialları sənayesinin yaradılmasına böyük
ehtiyac duyulurdu. Bu məqsədlə Muxtar Respublika sənayesinin inkişafında şosse
yollarının böyük əhəmiyyəti olduğu üçün həmin sahəyə diqqət xeyli artırılmışdı.
Təkcə 1933-37-ci illərdə dövlət vəsaiti və zəhmətkeşlərin qüvvəsi səfərbər
olunmaqla 232 km
şosse yolları salınmışdı. Bütövlükdə isə Muxtar Respublikanın şəhər və kəndlərinə
çəkilmiş yolların uzunluğu 430 km-dən çox idi. Bunun nəticəsində Muxtar
Respublikada ictimai nəqliyyat xidmətləri yaxşılaşmış, Naxçıvan şəhəri ilə
rayon mərkəzləri, kənd və qəsəbələr arasında yeni avtobus marşrutları təşkil
edilmişdi. 1935-ci ildə Naxçıvan şəhərinə 12 km uzunluğunda içməli su kəməri çəkilmişdi.
Sözsüz ki, gənc mühəndis Kərimzadənin də bu işlərdə əvəzsiz xidməti olmuşdur.
İkinci
dünya müharibəsinə qədərki dövrdə Muxtar Respublika zəhmətkeşlərinin mənzil-məişət
şəraitini yaxşılaşdırmaq üçün yeni yaşayış binaları, məktəblər, xəstəxanalar,
tibb məntəqələri, mədəniyyət ocaqlarının tikintisinə böyük əhəmiyyət
verilmişdi. Məhz həmin dövrdə Kərim Hacıələsgər oğlu Naxçıvan şəhərində
kanalizasiya xəttinin inşa edilməsində, mehmanxana, çamaşırxana, yanğından
mühafizə binası, Naxçıvançay üzərində körpü salınmasında öz xidməti borcunu
layiqincə yerinə yetirmişdi. Xüsusilə onun 1941-1945-ci illər müharibəsi
dövründə Naxçıvanda "hərbi kazarma”nın yaradılmasındakı əvəzsiz xidməti
unudulmazdır.
Müharibədən
sonrakı ilk illərdə Kərim Hacıələsgər oğlunun rəhbərliyi ilə Naxçıvan Muxtar
Respublikasında qədim tarixi abidələrin özüllərinin möhkəmləndirilməsi və bərpası
işləri ("Mömünə Xatun” məqbərəsi və s.) geniş miqyasda həyata keçirilmiş və
1947-1955-ci illərdə Sədərək-Batabat şosse yolunun çəkilməsində onun böyük əməyi
olmuşdur.
Faşist
Almaniyası üzərində çalınan qələbə Naxçıvan Muxtar Respublikasında da yenidən
dinc quruculuq işlərinə başlamağa rəvac verərkən Kərimzadə 1950-60-cı illərdə
Naxçıvanda mebel fabriki və mərmər zavodunun işə salınmasında, Sirab mineral
suları zavodu, avtomobil təmiri zavodu, elektrotexnika məmulatları zavodu,
mebel və tikiş fabriklərinin inşa edilməsində və Naxçıvan duz mədəninin yenidən
qurulmasının başa çatdırılmasında öz bilik və bacarığını əsirgəməmişdi.
K.Kərimzadə
Naxçıvan Su İdarəsində işləyərkən Muxtar Respublikanın su ilə ən az təmin
olunmuş region olduğunu bildiyinə görə, suya olan tələbatı ödəmək üçün bir sıra
su anbarlarının tikilib istifadəyə verilməsində yaxından iştirak etmişdir.
Ağıl
sahibləri yazırlar ki, həyat o vaxt maraqlı olur ki, insan bütün qüvvəsini
qarşısına qoyduğu məqsədin reallaşmasına yönəldir. İnsan o vaxt zirvəyə qalxır
ki, xalqı yolunda qarşısına qoyduğu məqsədə çatır. Kərim Hacıələsgər oğlu
kimi.
Naxçıvanda onu belə xatırlayırlar; səliqə-səhmanlı, mədəniyyətli,
savadlı, işgüzar, səriştəli, nəcib, xeyirxah, haqqı-ədaləti qoruyan, el-obaya
yanan, halal zəhmətə qatlaşmağı bacaran, gözəl ailə başçısı və bir də "ilk çətir
gəzdirən” kişi kimi. Onu Xorasana dini ziyarətə getdiyi üçün Məşə Kərim (Məşədi
Kərim) və el-obada, qohum-əqrəba, dost-tanış içərisində "injiner Kərim” kimi
tanıyanlar da az deyil.
Maraqlıdır ki, K.Kərimzadənin övladları və iyirmiyə yaxın nəvə-nəticəsinin
çoxu onun yolunu davam etdirərək mühəndislik ixtisasına yiyələnmişlər. Böyük
oğlu Sənan 50 ildən artıq atasının təhsil aldığı ali məktəbdə dosent işləməklə,
informatika, proqramlaşdırma, avtomatika, elektrik ölçmələri və s. fənlərdən dərs
demiş, mühəndis kadrların hazırlanması ilə məşğul olmuşdur. Kiçik oğlu Elxan
Leninqrad Politexnik İnstitutunda hidrotexniki qurğular üzrə alimlik dərəcəsi
almaq üçün dissertasiya müdafiə etmiş, uzun müddət Muxtar Respublikada müxtəlif
vəzifələrdə (Naxçıvan MR su melorasiya naziri və s.) çalışmışdır. Qızları Səidə
və Rəfiqə Texniki Universiteti bitirmiş və Naxçıvanda yaşayıb işləmişlər.
Hazırda təqaüddədirlər.
K.Kərimzadənin
ən böyük arzusu hər bir insanda inam azadlığının olmasını görməsi idi və deyərdi
ki, azadlıq o zaman tam sayıla bilər ki, heç kim başqalarının inam sərbəstliyinə
mane olmasın. Bunun üçün isə sənin məxsus olduğun xalqın,
millətin azad, müstəqil, suveren dövləti olmalıdır. Bir neçə il bundan öncə bir
el ağsaqqalının dilindən eşitdiyim sözləri olduğu kimi yazıram: "Hələ keçən əsrin
70-ci illərində "injiner Məşə Kərim” deyərdi ki, vaxt gələcək, Azərbaycan
dünyanın tanınmış dövlətlərindən birinə çevriləcək. Bunun üçün dövlətimizin və
xalqımızın hər cür imkanı vardır. Çünki Azərbaycan Heydər Əliyev kimi dünya
miqyaslı dövlət xadiminə malikdir. Dünya tarixən nəhənglərin çiynində
dayandığına görə, Azərbaycan da Heydər Əliyevin çiynində dayanacaqdır”. Bu
müdrik ifadələr onun həm də nə qədər uzaqgörən olduğunu sübut edir.
1974-cü
ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının yaradılmasının 50 illiyi təntənə ilə qeyd olunmuşdu.
Bu münasibətlə keçirilən təntənəli yığıncaqda Azərbaycan SSR-nin rəhbəri, Azərbaycan
KP MK-nın birinci katibi H.Əliyev də iştirak etmişdi. O, öz çıxışında demişdi:
"Naxçıvan indi dinamik tərəqqi edən çoxsahəli iqtisadiyyata, yüksək səviyyəli təhsilə,
səhiyyə, mədəniyyətə söykənən inkişaf etmiş sosial struktura malik olan muxtar
respublikadır”. Sözsüz ki, bütün bu nailiyyətlərin əldə edilməsində Naxçıvanın
ilk ali təhsilli inşaat mühəndisi kimi Kərim Kərimzadənin də payı vardır.
Hər bir
insan xalqına xidmət etmək üçün, yaşamaq və yaratmaq üçün bir sənət, bir ömür
yolu seçir. Seçilən bu yola sadiq olanlar, onu həyatının mənasına çevirənlər
sevilir, hörmət-izzət sahibi olur və əbədiyaşarlıq qazanırlar.
1985-ci
ildə Naxçıvan şəhərində dünyasını dəyişən və bu gün yad etdiyimiz Kərim Hacıələsgər
oğlu Kərimzadə də belə insanlardandır. Qoy bu kiçik yazı Sizi unudulması mümkün
olmayan insanların kəşf olunmamış dünyasına aparsın.
Fizuli İbrahimzadə,
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent