Muzeydə dərs
Xarici ölkələrdə
muzeyləri gəzərkən, diqqətimi çəkən məqam, təkcə, dünyanın hər yerindən gələn
qocalı-cavanlı, hər kəsin dəqiqələrlə nadir eksponatların qarşısında dayanıb
susmaları olmur. Məktəbyaşlı uşaqların maraqdan geniş açılan gözlərindəki
heyrəti seyr etmək qədər zövq aldığım heç nə yoxdur. Məktəblilərin ekspozisiyaları
sonsuz həvəslə ziyarət etmələri məni orijinal, qədim eksponatlar qədər məmnun
edir. Afinada "Akropol” muzeyində, Budapeştdə "Kopernik Elm Mərkəzi”ndə,
Londonun "Britaniya Muzeyi”ndə, "Madam Tüsso” muzeyində, Sankt-Peterburqun
"Ermitaj”ında, Almaniyanın Tarix
Muzeyində, Moskvanın "Tretyakov qalereyası”nda, Edinburq Milli Muzeyində ziyarətçilərin
çoxunun məktəblilər olduğunu müşahidə etmişəm. "Britaniya Muzeyi”ndə daş döşəmənin üzərində oturub əllərindəki
dəftərlərə, dağılmış - başsız, qolsuz
heykəllərin surətini köçürən uşaqların işini xeyli izləmişəm.
Müəllimlərinə yaxınlaşıb
onların qeyri-adi maraqlarının səbəbini öyrənmək istəyəndə, "uşaqlar ölkələrinin
tarixini, incəsənətini öyrənirlər” cavabını eşitmişəm. "Muzeydə dərs bizim
təhsil proqramının əsas hissələrindən biridir” deyirdilər. Sonradan bu cavabı
digər muzeylərdə dərs keçən azyaşlıların müəllimlərindən də eşitdim. Bu, məktəb
nəzəriyyəsinin praktikada ən gözəl tətbiqi idi. İncəsənət, musiqi, tarix, biologiya,
zoologiya, ədəbiyyat və başqa dərslərdə şagirdləri elmi muzeylərə, art-qalereyalara
və ev muzeylərinə aparır, əyani vəsaitlərlə dərs keçirlər. Uşaqlar dərsliklərdə
oxuduqları mövzularla bir növ əyani tanış olur və bu onların yaddaşına ömürlük
yazılır. Onların dünyagörüşü məktəbin hüdudlarından kənarda formalaşır. Uşaqlar
təkcə ölkələrinin deyil, dünyanın böyük alimlərini, şəxsiyyətlərini,
qəhrəmanlarını tanıyırlar. Müəllimlərin kitablar üzərində öyrətdiyini, canlı olaraq seyr etdikləri heykəllər, abidələr,
portretlər onların yaddaşına həmişəlik yazır. Bu, uşaqlarda həmçinin
yaşadıqları ölkəyə, doğulduqları torpağa sevgi hissi aşılayır, ölkələrini,
tarixlərini, mədəniyyətlərini sevməyi öyrədir.
Öz məktəblərimizdə
təhsil alan uşaqlar üçün də belə bir təcrübənin olmasının vacibliyini
düşünürəm. Hərçənd bəzən ayrı-ayrı fənn müəllimləri ilə söhbətdə "uşaqları
muzeylərə aparırıq” fikrini eşidirəm. Ancaq bu, mütəmadi və tədris səviyyəsində
deyil. Məsələn, elə bu günlərdə məktəblilərin payız tətili başa çatdı.
Qohum-əqrəbanın, dost-tanışın məktəb yaşlı uşaqları hər hansı muzeyə aparıb-aparmadıqları
ilə maraqlandıqda, müsbət olmayan cavablar aldım. Nə tətil günlərində, nə də
dərs günlərində uşaqları muzeylərə və ya tarixi məkanlara aparmırlar. Olsa-olsa
şagirdləri aradabir şəhər gəzintisinə çıxarırlar.
Muzeyə ziyarət,
muzeydə dərs və s. valideyn və məktəbin qarşılıqlı işbirliyinin məhsulu
olmalıdır. Müəllim şagirdləri teatra və ya muzeyə aparmaq istəyəndə, valideynlər
"pul yığılır” deyə hay-küy qoparır və ya narahatlıq keçirirlər. Valideynlərin
həvəsləri olsa belə, adətən iş-gücdə olduqlarından bu mövzuda övladlarına vaxt
ayıra bilmirlər. Çox vaxt da bu, ömründə bircə dəfə muzeyi ziyarət etməyən
valideyn üçün əhəmiyyət kəsb etmir. Yəni övladlarını müxtəlif kurslara, fənlər
üzrə repetitor yanına, dil bilgiləri mənimsəməyə göndərən cəmiyyət özü də bu
prosesi dəstəkləməlidir.
Məktəbə gəlincə,
muzeylərə bu tip səfərlər çox nadir hallarda təşkil olunur, nəinki tədris kimi.
Bu baxımdan, uşaqlar muzeylərdən, oradakı eksponatlardan xəbərsizdirlər. "Muzeydə
dərs” bizim tədris proqramlarında yer almır. Məsələn, Səməd Vurğunun, Abdulla
Şaiqin, Niyazinin yaradıcılığından keçilən dərs saatlarını muzeylərdə davam
etdirmək maraqlı olardı. Tutaq ki, Niyazinin ev muzeyində bəstəkarın pianosunu,
şəxsi əşyalarını görmək, onun və ailəsinin, dövrünün məşhur insanlarının portretləri
ilə tanış olmaq şagirdlər üçün əsl təcrübi bilikdir. Bu dərs onlara həmin
dövrün musiqi mühiti haqqında kitabda oxuduqlarından daha çox məlumat verəcək,
müşahidələri onların biliyini zənginləşdirəcək. Və yaxud, tarix dərslərində
Azərbaycan Tarix Muzeyinə və ya İstiqlal Muzeyini ziyarət etmək onların
biliklərini daha da cilalayar. Təcrübələr də bu cür dərslərin daha çox effekt verdiyini göstərir. Beləcə, Teatr Muzeyində görkəmli aktyor və
rejissorlarla, Musiqi Alətləri Muzeyində məşhur bəstəkarlar, milli musiqi
alətləri və musiqi tariximizlə, Xalça Muzeyində xalq sənətimizin nadir
nümunələri ilə tanışlıq, eləcə də Qobustan, Qalaya səyahət şagirdlərin dünyagörüşündə mühüm rol oynaya
bilər. Onlar Azərbaycan tarixinin, mədəniyyət və incəsənətinin müxtəlif
mərhələləri ilə canlı tanış ola bilərlər. Görkəmli şəxsiyyətlərin ev muzeyləri
onlara örnək olar.
Nə qədər "texnologiyalar
əsridir, dünya qloballaşır” desək də, mənəvi dəyərləri kənara ata bilmərik. Çünki
biz robot böyütmürük, insan yetişdiririk. Müasir biliklərə yönələn, yeri
gələndə sosiallaşan, informasiya texnologiyalarını mənimsəyən, rəqabətli əmək
bazarına uyğun, amma mənəvi dünyası ilə bütün trendlərə adekvat olan insan. Qoy
onun bir əli kompüter, robot texnologiyalarının hazırlanması üzrə proqramlarda
olsun, amma ürəkləri milli musiqimizdən, tariximizdən, incəsənətimizdən uzaq
durmasın. Humanist ideyalara söykənən elm daha mütərəqqi olar.
Təranə
Məhərrəmova
Əməkdar
jurnalist