Müasir yolun köhnə prinsipləri
Turist kimi İspaniyada səfərdə olarkən diqqətimi ən çox çəkən məqam
ölkənin ictimai nəqliyyat sistemi oldu. Qatar, metro, tramvay, trolleybus və
avtobuslar təkcə saat dəqiqliyi ilə işləməsi ilə deyil, həm də təmizliyi və rahatlığı
ilə sözün həqiqi mənasında məndə heyranlıq yaratdı. Məsələn, Madrid-Toledo
avtobusunun terminalda saniyəbəsaniyə dəqiq dayanması, komfortu, sürücünün
nəzakətli davranışı ilə bərabər, salonun ideal təmizliyi, sərnişinlərin
mədəniyyətini sakitcə seyr etdim. İstər-istəməz ölkəmizin şəhər nəqliyyatı,
bölgələrə sərnişin daşınması mənzərələri gözümün qabağından gəlib keçdi.
90-cı illərdən – tələbəlik vaxtlarımdan yollarda olduğumdan bu
müqayisəni aparmaq əslində mənimçün o qədər də çətin deyil. Universitetdə oxuduğum illərdən Bakı-Lənkəran
avtobusunun az qala daimi sərnişini olmuşam. Bu marşrut xətti ilə hərəkət
edərkən bərbad yolları da görmüşəm, 272 km-lik məsafədəki 2 saat yarımlıq yolu
6 saata başa vuran narahat, yararsız avtobusları da. Pərdələri və
oturacaqlarının üstü çirkdən az qala şaqqıldağa dönmüş, döşəməsi zibilli
avtobusların boğuq havasını uda-uda, hətta bəzən ürəyimdə "bir də bu
avtobuslara minmərəm” desəm belə, bu yolları qət etmişəm. Təkcə mən yox, digər sərnişinlər də taleləri ilə barışıbmış
kimi səslərini çıxarmadan mənzil başına tez çatmaq arzusu ilə belə mənzərəyə kirimişcə
dözüb, səbir ediblər.
Əslində müəyyən fasilədən sonra Bakı Beynəlxalq Avtovağzal
Kompleksində dəfələrlə edilən "yaxşılığa” doğru cəhdlərdən sonra hər hansı
dəyişikliyin olacağına ümidim vardı. Desəm ki, heç bir dəyişikliklə
qarşılaşmadım, yalan olar. Müəyyən dəyişikliklər var. Məsələn, Tarif Şurasının
qərarından sonra Bakı-Lənkəran avtobus reysinin qiyməti 6.50 qəpiyədək qalxıb (əvvəllər
bu xidmət üçün kassadan bilet alacağın təqdirdə 4.50 qəpik ödəməli olurdun).
İkinci dəyişiklik biletlərin yalnız kassadan satılmasıdır. Yəni əvvəllər olduğu
kimi avtobusun qarşısında pul yığan vasitəçilərə və ya sürücülərə rast gəlmirsən.
Artıq onlayn aldığın biletlə avtobusa yaxın düşməmək kimi qorxular da aradan
qalxıb. Uzun illərdən sonra bu yenilik sərnişinlər üçün az qala kosmosa uçmaq
kimi bir şeydir. Dəyişməyən şey isə xidmət səviyyəsi və 90-cı illərin
sürülməkdən nimdaş vəziyyətə düşən avtobuslarıdır. Belələrinə isə dünyanın çox yerində
rast gəlməzsən. Bu avtobuslar müxtəlif istiqamətlərə gün ərzində bir neçə dəfə
sərnişin daşıyır. Əksəriyyəti də eyni vəziyyətdə - köhnə, səliqəsiz, çirkli...
Sual yaranır: bir neçə saatlıq yola çıxan istismara yarasız, havası
boğuq, salonu çirkli avtobuslarla bağlı gileyləri kimə deyək? Sükan arxasında
yol boyu siqaret çəkən, mobil telefonu qulağından ayırmayan, sərnişinlərlə dolu
avtobusu yanacaqdoldurma məntəqəsinə sürən sürücüdən kimə şikayət edək? Avtovağzal
rəhbərliyinəmi? Ya şirkət sahibinəmi? Əlbəttə, belə bir qəliz vəziyyətin sözlə
və ya şikayətlə düzələcəyinə qətiyyən inamım olmasa da, Bakı Avtovağzal
Kompleksinə telefon açdım. Sərnişin kimi hüquqlarımdan danışdım, yolçusu
olduğum avtobusun texniki vəziyyətinə etirazımı bildirdim. Kompleksin mətbuat
xidmətinin rəhbərinin təqsiri müqavilə bağladıqları şirkətdə axtarması
təəccüblü görünmədi. Yəni onların təqdim etdiyi avtobuslar budur. Kərbəlaya,
İrana zəvvarlar aparan bir tanışımın sözləri yadıma düşür: "Ziyarətgaha gedən
yollarda avtobus dəfələrlə xarab olur. Sükan arxasından düşüb avtobusun altında
uzanıb xarab olan hissələri düzəldirəm. Sərnişinlər narahat olsalar da, gileylənsələr
də, bəziləri dalaşsa da sonunda gözləyirlər - başqa yolları yoxdur. Ancaq bu,
şirkət rəhbərini qətiyyən narahat etmir. Onun üçün əsas olan zəvvarlardan yığılacaq
yol puludur”.
Sərnişinlərə münasibət eynidir: istər Kərbəlaya gedən olsun, istər
Lənkərana. Cavab axtarılacaq sual da oxşardır: Nə üçün avtovağzal rəhbərliyi
sərnişinlərin rahatlığını düşünməyərək bərbad xidmət təklif edən şirkətlərlə
müqavilə bağlayır? Nə üçün sərnişindaşımada xarici təcrübəni öyrənmir? İndi iş
elə gətirib ki, ölkədə turizmin inkişafından, bölgə turizmini irəli aparmaqdan
danışdığımız, bunun üçün yollar axtardığımız bir vaxtda sərnişindaşımada geriləmədən,
yığılıb qalaqlanan və həllinə çalışılmayan problemlərdən söhbət açırıq. Yaxşı,
deyək ki, pul qazanmaq hərisliyi şirkətlərin gözlərini tutub və Nuh əyyamından
qalan avtobusları texniki vəziyyəti nəzərə alınmadan xəttə buraxırlar. Bəs
sabah o reyslərdən istifadə edəcək və narazı qalacaq turistlərin və ya
mənim kimi sərnişinlərin şikayətlərini
kim həll edəcək? Belə vəziyyəti görən turistlər və ya sərnişinlər bir də həmin
avtobusların qapısını açarlarmı? Digər tərəfdən, elə yollarda baş verən
qəzaların çoxu da səriştəsiz sürücülərlə yanaşı köhnə avtobuslar ucbatından
yaranır. Buna isə heç bir kommersiya gəliri haqq qazandıra bilməz. Uzaga
getməyək, qonşu Rusiya köhnə avtobuslarla baş verən qəzaları nəzərə alaraq,
məktəblilərin bu cür nəqliyyatda uzaq yollara çıxmasını qadağan edib...
Uzun illərdən sonra Bakı-Astara magistral yolu təmir olunub –bu yolla
mütəmadi hərəkət edən sərnişinlər yenicə rahatlığa qovuşublar. Ancaq müasir
yolun köhnə prinsiplərlə işləməsi həmin sevinci alt-üst edir.
Uzun, rahat yolda təzə, müasir avtobuslarda hərəkət etmək
sərnişinlərin arzusu yox, tələbidir. Ölkənin iqtisadi inkişafı da buna imkan
verir. Bəs sərnişin daşımalarında düşüncəsi elə Nuh əyyamında qalan və kommersiya
maraqları hər cür xidmətə üstün gələnlərdən müasir idarəetməni necə tələb
edək?
Təranə Məhərrəmova
Əməkdar jurnalist