Moşu Göyəzənlidən min dəfə istedadlıyam
Müsahibimiz gənc yazar Pərvindir. Pərvin xanım Gənclər və İdman Nazirliyinin "İlin gənci”,
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin "Qızıl kəlmə”, Ədəbiyyat fondunun Rəsul
Rza adına Beynəlxalq mükafatına layiq görülüb. Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin və Avrasiya Yazarlar Birliyinin üzvüdür. əsərləri rus, türk, latış
və Litva dillərinə tərcümə olunub. 2014-cü ildə ölkə prezidentinin sərəncamı
ilə Gənclər üçün Prezident mükafatına layiq görülüb.
Söhbətləşdi: Rəvan Cavid
– Pərvin xanım, müsahibəyə bir qədər fərqli sualla başlamaq istəyirəm.
Ədəbiyyatda, kinoda, musiqidə və bu kimi sənət sahələrində peşəkar qadın
imzalar az olur. Uğurlu, tanınan yazıçılar da azdır, istər bizim ədəbiyyatda,
istər dünya ədəbiyyatında. Sizcə, qadınlar özlərini ifadə etmək istəmirlər,
yoxsa edə bilmirlər?
– Doğrusu, bu sual fərqli şəkillərdə o qədər soruşulur, ümumiyyətlə, bu
mövzu o qədər müzakirə olunur ki, daha da dərinə getməyə çalışıram. Özüm də
anlamaq istəyirəm... Səbəbləri ən azı özüm üçün müəyyənləşdirməyə çalışıram.
Bəlkə, qadının ilkin başlanğıcdan başqa missiya ilə göndərilməsidi səbəb,
bilmirəm. Bəlkə də, yaradıcılığın zərif çiyinlər üçün ağır olmasında. Özünü
ifadə etməkdə deyil məncə məsələ, sadəcə o düşüncələri daşımağa və yaradıcılıq
çətinliklərini yaşamağa gücü çatmaqdadı. Bu mənada Otto Veyninqerin "Cins və
xarakter” əsərindən bir çox suallarıma cavab tapmışdım. Hətta yadınızdadırsa,
o, kişi və qadın başlanğıcından danışanda yaradıcı qadınlarda kişi başlanğıcının
üstünlük təşkil etdiyini deyirdi. Yəni bir qayda olaraq yaradıcılıq kişi işi
sayılırmış... Amma yenə də istisnalar haqqında saatlarla danışmaq olar... – "Qadın olmaq” kitabında dünyaya səs salmış dahilərin həyatını dəyişən
zərif cinsləri araşdırmısınız. O kitabdakı hansı obrazınızın yerində olmaq
istərdiniz?
– Əgər haqlarında yazmışamsa, ən azı yazdığım müddətdə özümü onların
yerinə qoymuşam. Amma açıq söyləsəm, xeyr. Hələ heç bir qadının həyatına,
yaşantılarına həsəd çəkməyim olmayıb. Nə keçmişdə yaşayanların, nə də
müasirlərimin... Məncə, hər kəs öz rolunu oynamalı və öz olduğu yerdə, məqamda,
məkanda lazımlı olmağı bacarmalıdı... Öz həyatımda buna nə dərəcədə nail ola
bilmişəm, demək çətindi. Ancaq hər halda əsrlər ya illər öncə yaşayan güclü
qadınların həyatını təkrar etməyə, ya da onlara bənzəməyə çalışmıram. Onlardan
sadəcə öyrənmək olar. Səmimi söyləyirəm ki, məni ən çox qadın fədakarlığı
təsirləndirir. – Bir nümunə deyə bilərsinizmi?
– Yadımdadı, Mirzə Cəlilin xanımı Həmidə xanım Cavanşir haqqında oxuyanda,
sonra da esse yazanda özümə qəzəbli idim. Çünki o çətinliklərdən keçən böyük
qadınların, fədakar, təəssübkeş qadınların yaşadıqları ilə müqayisədə
əndişələrim, narahatlıqlarım çox mənasız görünmüşdü mənə. İndi bunu yadıma
saldım və başa düşdüm ki, bəlkə əslində o fərqli qadınların taleyini araşdırmaq
onlardan öyrənmək üçün, özünü tərbiyə üçün faydalı olub...– Qadının əks cinsdən daha qüvvətli sənət yaradacağına inanırsınız,
ümumiyyətlə?
– Hansı əks cinsdən? Məsələn, mən Vaqif Səmədoğlunun məşhur personajı
şair Moşu Göyəzənlidən min dəfə istedadlıyam. Amma Marsel Prust qabağıma çıxsa,
"gizlənməyə bir yer göstər”sələr də, həyəcanımdan çaşıb qalaram... (gülür). Nə demək istədiyimi anladız... Məncə
sənəti bu cür cinslərə bölmək, hansı daha güclüdü, "qadın döyər, yoxsa kişi”
prinsipləri ilə dəyərləndirmək doğru deyil. Görürsüz, mövzu o qədər qəlizdir
ki, Otto Veyninqerlə polemikaya girirəm artıq... (gülür) Axı, dünya tarixində
sənəti ilə kişiləri heyran qoyan qadınlar da, yaxud qrafoman kişilər də az
deyil. Misal üçün elə daha öncə dediyiniz "Qadın olmaq” kitabımdakı esselərdən
birini Lu Salomeyə həsr etmişəm. Qadın bütün varlığı ilə, yazdıqları, ağlı,
düşüncəsi ilə üç dahini – Rilke, Nitşe və Freydi heyran qoyub... Yaxud rus
ədəbiyyatından Axmatova, Svetaeva kimi şairələr heç də öz kişi dostlarından
geri qalmırdılar sənətdə. Frida Kalonun rəsm əsərləri qarşısında əri, dünya
şöhrətli rəssam Dieqo Rivyera söz tapmırdı bəzən deməyə... Viktor Hüqo Jorj Sandın vəfatını eşidəndə yazmışdı: "Ölən
üçün yas saxlayıram, ölməzi salamlayıram”. Bu cür
nümunələri çox gətirmək olar... – Hekayələriniz nə qədər realist təsir bağışlasa da, magik detalları
sezmək olur. Mətnlərinizin saf tərəfləri daha çoxdur, yoxsa düşüncəli?
– Orxan Pamukun məşhur kitabındakı izahlar – saf, ya düşüncəli –
sualları məni də zaman-zaman məşğul edir. Bir ara həyatdan yaxud kitabdan gəlmə
ideyaları müzakirə olunurdu. Oxuduğum, sevdiyim yazıçıların mətnlərində bəzən
bunları ayırd etməyə, sərhədlərini seçməyə çalışıram. Amma, düzü, öz
yazılarımda hansının payı nə qədərdir, deyə bilmərəm. Bəlkə, ona görə ki, məhz
hekayələrdə daha AZAD oluram... Bəzən gülməli yazmaq istədiyim mövzu tamam
fərqli formada üzə çıxır... Yaxud öncədən düşündüyüm sonluq, yazdıqca sıradan
çıxır, dəyişir və nəticə özümü də təəccübləndirir... Ona görə sualınızın cavabı
mənim özümə müəmmadı. Hər halda bir etirafı edim ki, mətni yazdıqca həm də
"oxuyuram”... Yəni oxucu kimi yanaşıram mətnə və çalışıram səmimi olum, özümlə
də, digər oxucularla da... – Yazı mətbəxinizdən danışardınız bir az...
– Təkcə yazı yox, bütün "mətbəxlərim” ovqatımdan asılıdır. Yəni ovqatım
yerindədirsə, yemək də dadlı alınır, yaxud sadə bir qara paltarda özümü ən
baxımlı hiss edirəm. Yerində deyilsə, saatlarla soba qarşısında durmağın da,
gözəllik salonunun bütün ustalarını yormağın da mənası yoxdur. Və mən illərlə
bu xasiyyətimi yaradıcılığın xeyrinə işlətməyi öyrənməyə çalışıram. Bəzən
deyirlər beynini problem məşğul edirsə, yaza bilməzsən... Yaxud xoşbəxtlikdən
sənət yaranmaz deyirlər. Məncə, zamanla, peşəkarlıq artıqca idarə etmək
mümkündü bunları. Yəni hər ovqatda, hər halında yazmaq çox vacibdir. Amma
yazdığın da sənət olacaq, ya yox, bu sonrakı məsələdir. Oxucuların, zamanın,
tarixin hökmünə bağlıdır. Əsas hər halını, hər fikrini yazıya çevirmək
bacarığını itiləməkdi... Ona görə demək
olar hər gün yazıram və təbii bir yaradıcı adam məsuliyyətsizliyini yaxına
buraxmıram. – Müsahibələrinizdə ən çox yaradıcılığın zəhmətlə uğurlu olduğunu
vurğulamısınız. Çağdaş ədəbiyyatda, xüsusən romançılıq və hekayəçilikdə
istedad, zəhmət, müşahidə necə bölünür, sizcə?
– Çağdaş nəslin zəhmətdən qaçdığını hiss edirəm. Daha asan yolla
getməyə, daha az işləyib tez məşhurlaşmağa can atırlar. Doğrusu, indiki zamanın
da tələblərini və dünyanın gəlib çatdığı məqamı düşünəndə nəyin doğru, nəyin
yalnış olduğunu demək çətindir. Amma bütün hallarda məncə bu sadaladıqlarınızın
payı bərabər olmalıdır. Bunu hər zaman tələbələrimə də söyləyirəm ki, başını
kitabların səhifələrindən qaldırmadan, real həyat sevinclərini, hisslərini
yaşamadan hər hansı bir işdə uğur qazanmaq mümkünsüzdü. Yəni insan hər şeydən
öncə YAŞAMAĞı bacarmalıdır... Elə yaradıcı adam üçün də belədir. Sadəcə siz
dediyiniz kimi bütün yaşananları müşahidə edib, düşünüb, dərinliklərinə enib
yadda saxlasan da, yenə də yazmaq məqamı çatır... Onda da Allahın verdiyi istedad,
özünün zəhmətkeşliyin... Bir sözlə, hamısı bir-biri ilə bağlıdır. – O klassik sualı sizə vermək istəyirəm – necə yazmaq, yoxsa nəyi
yazmaq?
– Əslində, ikisi də... Çünki yaradıcı adam bir az zamanla hesablaşmağı
da bacarmalıdır. Amma necə yazmaq mənim üçün daha ciddi və çoxqatlı
məsələdir...– Pyesləriniz teatrların repertuarına tez-tez düşür və kifayət qədər
uğur qazanıb. Obrazları səhnədə düşünmək asandı, yoxsa oxucunun təxəyyül
dünyasında?
– Hərəsinin öz tələbləri var... Səhnə üçün yazmaq daha çətindir, bəlkə.
Çünki nəsr əsərinin sonrakı taleyində sən varsan, qəhrəmanın, hadisə var və
oxucu var. Səhnə əsəri isə işıqçıdan tutmuş aktyora, rejissora qədər hamının
yaradıcılığına çevrilir. Yəni sən yazdıqca o mətnin üzərində işləyəcək,
tamaşanı quracaq, ifa edəcək digərlərini də düşünməlisən. Bu peşəkarlıqla bağlı
məqamdı və mən Gənc Tamaşaçılar Teatrında işləməyə başlayandan, məşq
prosesslərini izləyəndən sonra bunun nə qədər çətin olduğunu bir daha anladım.
Bəzən hissə qapılıb uzun bir monoloq yazan dramaturq rejissoru da, aktyoru da
necə çətin vəziyyətə saldığını təsəvvür etmir bəlkə... Ona görə dramaturgiya
qızıl ortanı daha çox tələb edir. Çalışıram bu incəlikləri öyrənim... Amma
əlbəttə bu, üç-beş ilin işi deyil! – Azərbaycan oxucusunu qane edə bilirsiniz? Necə düşünürsünüz?
– Mən oxucu qarşısında müttəhim kürsüsündə hiss etmirəm özümü... Yəni
oxucuya haqlı, ya da günahsız olduğumu və yaxud yaxşı yazdığımı sübut etməyə
ehtiyac yoxdur. Sadəcə yazıram, özümü, düşüncələrimi ifadə edirəm,
bildiklərimi, öyrəndiklərimi bölüşürəm. Oxucu bu yazıları oxuyurmu, nə xoşuna
gəlir, nə gəlmir, bunlar onun öz dünyasına, sənət zövqünə, düşüncələrinə, hətta
yazını oxuyandakı ovqatına bağlıdır. Ona görə istənilən fikrə çox sakit və
təmkinlə yanaşıram. Tənqidin də, müsbət fikirlərin də yazıçıya faydası var.
Amma heç şübhəsiz yazılarım haqda müsbət fikir, özü də zövqünə inandığım
insanların xoş sözlərin eşidəndə sevinirəm, gördüyüm işə inamım artır. Bu isə
çox vacibdir. – "Qar yağacaq” kitabındakı hekayələrlə "525”də son çıxan hekayələrinizdə
üslub, təhkiyə fərqi var. Dəyişməyən obrazlarınızın görünüşləridir, həm daxili,
həm xarici?
– Maraqlı müşahidədir. "Qar yağacaq” mənim ilk hekayələrimin toplandığı
birinci kitabımdır. Əlbəttə, ilk
vaxtlarda özünü, üslubunu, təhkiyəni çox axtarırsan. Yəqin hələ də axtarıram.
"Qar yağacaq” kitabımla bu son hekayələri on il ayırır və dediyiniz
dəyişikliklər varsa, buna ancaq sevinə bilərəm. O ki qaldı obrazların daxili və
zahiri görünüşlərinə, burda bir qədər fikrə gedirəm... Çünki əvvəlki yazılarda
daha çox qadınların, hətta gənc qızların ovqatını, düşüncələrini, başına
gələnləri yazırdımsa, son hekayələrdə əfsanəvi qəhrəman Piqmalion, yaxud ölümlə
üz-üzə durmuş yaşlı kişi Çingiz müəllim düşündürüb məni... – Yaradıcılığınızda nə yenilik var? Nə üzərində işləyirsiniz?
– Bu günlərdə "190 yaşlı həmdəmim” adlı esselər kitabım işıq üzü
görəcək. İlin sonuna kimi hekayələr kitabımı da çapa hazırlamaq niyyətim var.
Oktyabrın 6-da Gənc Tamaşaçılar Teatrında uşaqlar üçün Ərəb xalq nağıllarının
motivləri əsasında yazdığım "Sindbad” pyesimin əsasında əməkdar artist Nicat
Kazımovun hazırladığı eyniadlı tamaşanın premyerası olacaq. Yeni yazdığım
"Ürəyə düş” pyesimə Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının rejissor
laboratoriyasında Səbinə Məmmədova quruluş verib. Oktyabr ayında həmin
tamaşanın da premyerası olacaq. – Uğurlar! Çox sağ olun!
– Tamaşalara gözləyəcəm... Söhbətləşdi: Rəvan Cavid