Moskvada unudulmayan on gün
Üzeyir Hacıbəyli Azərbaycan
bəstəkarlıq məktəbinin bünövrəsini qoyduğu kimi, bu məktəbin yetirmələrinin
tanınmasında da böyük rol oynamışdır. Belə ki, gənclərin yaradıcılığının
respublika daxilində, eləcə də xaricdə təbliği məhz bu böyük ustadın adı ilə
bağlıdır.
1938-ci ildə Moskvada
keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti və incəsənəti ongünlüyünü xatırlayaq. Bu sənət
bayramında Azərbaycanın 700-ə qədər mədəniyyət və incəsənət xadimi öz əsərlərini
və ifalarını o zamankı paytaxt tamaşaçılarına təqdim etmişlər. Həmyerlilərimiz
geniş tamaşaçı auditoriyası qarşısında bir növ hesabat vermişlər. Həmin əlamətdar
hadisədən artıq 80 il keçir. Moskvadakı dekada günlərinin Azərbaycanda təşkilatçısı,
bədii rəhbəri Üzeyir bəy Hacıbəyli olmuşdur. O, mahnı və rəqs ansamblının təşkili
işlərinə rəhbərlik edən komissiyanın sədri idi. Üzeyir bəy həm də rəqqaslar, rəqqasələr, artistlər üçün tikilən
milli paltarların forma, biçim, naxış və bəzəyinə də çox diqqət yetirirdi. O,
Azərbaycan milli geyimlərinin gözəlliyinin Moskva tamaşaçılarına daha yaxşı təqdim
olunmasına çalışırdı.
Ongünlükdə Azərbaycanın
ən istedadlı solistləri və ifaçı kollektivləri = başda Üzeyir Hacıbəyli olmaqla
Bülbül, Şövkət Məmmədova, Hüseynqulu Sarabski, Həqiqət Rzayeva, Cabbar
Qaryağdıoğlu, Qara Qarayev, Niyazi, Hacı Xanməmmədov, Mirzə İbrahimov, Qurban
Pirimov, İsmayıl Hidayətzadə, Əşrəf Həsənov, Ağabacı Rzayeva, Qəmər Almaszadə,
Hüseynağa Hacıbababəyov, Gülağa Məmmədov və başqaları, eləcə də Səid Rüstəmovun
rəhbərliyi ilə Xalq çalğı alətləri orkestri, Dövlət xoru, qədim Şəki şəhərində
yaradılmış nəfəsli alətlər ansamblı, xalq aşıqları, görkəmli rəqs ustası Qəmər
Almaszadənin rəhbərliyi ilə Milli rəqs ansamblı çıxış edirdilər.
1938-ci il aprel
ayının 5-də, on gün davam edən, əks-sədası isə illərlə yaddaşlardan silinməyən
musiqi bayramının başlanğıcı oldu.
Azərbaycan nümayəndələrini
Kursk vağzalında Moskva teatrlarının artistləri, ictimai təşkilatların nümayəndələri
böyük hərarətlə, gül-çiçək dəstələri ilə qarşıladılar. O dövrdə paytaxt mətbuatı
- «Pravda», «Komsomolskaya pravda», «Sovetskoye iskusstvo» və başqa qəzet və
jurnallar bu dekadaya hazırlıq işlərinə həsr edilmiş xüsusi yazılar dərc
edirdilər.
Məsələn, Moskvanın
«Muzqiz» nəşriyyatı dərc etdiyi iki toplusunda «Koroğlu» operasından parçalar -
iki aşıq mahnısı, Nigarın ariyası, «Leyli və Məcnun» operasından iki xor,
«Arşın mal alan» operettasından fraqmentlər dərc etmişdi.
SSRİ xalq artisti,
Böyük Teatrın bədii rəhbəri Samosud bu ongünlük haqqında belə yazırdı: «Azərbaycanın
incəsənət nümayəndələrinin Moskvaya gəlişi sovet incəsənətinin həyatında böyük
hadisə və ümumxalq bayramıdır». Samosud Azərbaycan musiqisinə layiqincə qiymət
verərək deyirdi: «Azərbaycanın xalq mahnı və rəqsləri bəstəkarlar və
baletmeysterlər üçün tükənməz mənbədir».
Aprelin 9-da Üzeyir
Hacıbəylinin «Arşın mal alan» operettası Moskvada səhnəyə qoyuldu. Əvvəlindən sonuna
qədər hədsiz incə lirizmlə zəngin operettanın professionallıqla ifa olunan
ariyaları, ariozaları tamaşaçılar tərəfindən sürəkli alqışlarla qarşılandı.
Moskvalılar Müslüm Maqomayevin «Nərgiz», Reynqold Qliyerin «Şahsənəm» operasını
da böyük hərarətlə alqışladılar. Əlbəttə ki, ən böyük uğuru «Koroğlu» operası
qazandı. Gözəl səsinə görə Bülbül adını qazanmış, Koroğlu rolunun mahir ifaçısı
Murtuza Məmmədovun ifa etdiyi «Koroğlunun ariyası» isə paytaxt tamaşaçılarının
böyük rəğbətinə səbəb oldu.
Möhtəşəm incəsənət
bayramının yekun nömrəsi isə Azərbaycanın gənc bəstəkarı Qara Qarayevin gənc
şair Rəsul Rzanın sözlərinə yazdığı «Könül nəğməsi» adlı kantatası oldu. Məhz
bu kantatadan sonra həmin dövrdə 20 yaşlı Qara Qarayevin adı bütün ittifaqda məşhurlaşdı.
Aprelin 17-də Üzeyir
Hacıbəyliyə SSRİ Xalq artisti fəxri adı verildi. Bəstəkara bu mükafatı SSRİ Ali
Soveti Rəyasət Heyətinin sədri M.İ.Kalinin şəxsən təqdim etdi. Uğurla başa
çatan ongünlükdən sonra həmçinin, Bülbül, R.Qliyer, ilk qadın vokal ifaçımız
Şövkət Məmmədova da SSRİ xalq artisti adına layiq görüldülər. Bu möhtəşəm
dekada günlərində Azərbaycan xalqının şanlı oğlu Üzeyir Hacıbəyli həmçinin,
Lenin ordeni ilə də təltif edildi.
Dekada günlərinin
birində İ.V.Stalin M.Bağırovu rəsmi görüşə dəvət edərək «Koroğlu» operası
haqqında yüksək fikirlərini və bu operaya yenidən baxmaq arzusunu bildirmişdir.
Ölkə rəhbərinin bu arzusunu nəzərə alaraq, həmin günlərdə Azərbaycanlı artistlər
«Koroğlu» operasını üç dəfə paytaxt səhnəsində nümayiş etdirdilər. Böyük uğurla
başa çatan bu tamaşaları dövlət rəhbəri Stalin ayaq üstə alqışlayırdı. Bütün
bunlar Azərbaycan incəsənətinə, mədəniyyətinə, folkloruna, ədəbiyyatına və
bunların fövqündə dayanan Üzeyir bəyə verilən böyük qiymət idi.
Moskva dekadası
haqqında dirijor, pedaqoq, Azərbaycanın xalq artisti Əşrəf Həsənovun xatirələrində
oxuyuruq: «1938-ci ildə keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti
ongünlüyünə hazırlıqla əlaqədar, Üzeyir Hacıbəyov, o zaman incəsənət işləri
idarəsinin rəisi Ruhulla Axundov və operanın direktoru Müseyib Şahbazov
Moskvaya gəlmişdilər. Mən Moskva Konservatoriyasının son kursunda oxuyurdum.
Moskvada Üzeyir bəylə görüşdük. Görüş zamanı Üzeyir bəy mənə dedi ki, Əşrəf,
ongünlüklə əlaqədar yaxşı olar ki, Bakıya gələsən və «Koroğlu» operasını yenidən
hazırlayasan. Operanın ongünlükdə dirijorluğunu sənə tapşırıram. Mən Bakıya gəldim
və böyük həvəslə məşqlərə başladım. Nəhayət, opera Moskvada, Böyük Teatrın səhnəsində
çox böyük müvəffəqiyyətlə üç dəfə tamaşaya qoyuldu”.
Paytaxt
tamaşaçılarının yaddaşından uzun zaman silinməyən bu dekada günləri istedadlı
rus rəssamı, professor Mixail Aleksiçin çəkdiyi dostluq şarjında da təcəssüm
olundu. İlya Repinin «Burlaklar Volqada» əsərinə nəzirə olaraq çəkilmiş bu rəsmdə
M.Aleksiç arxa fonda Moskvanın məşhur Böyük Teatrını təsvir etmişdir. Binanın
üstündə teatrın bədii rəhbəri və baş dirijoru Samosud əyləşmişdir, qarşıda isə
Sovetlər dövrünün ən məşhur bəstəkarları - Qliyer, Şaporin, Muradeli,
Prokofyev, Dzerjinski və başqaları təsvir olunmuşlar. Professor Aleksiç bu
pleyadanın ən önündə dahi Üzeyir Hacıbəylini təsvir etmişdir. Bununla rus rəssamı
da dövrünün ən öndə gedən bəstəkarının Üzeyir Hacıbəyli olduğunu etiraf
etmişdir.
Gülnarə
Əsgərova
Üzeyir
Hacıbəylinin ev muzeyinin
ekspozisiya
və kütləvi işlər şöbəsinin müdiri