Moldova Dnestryanı bölgəni blokadaya alır
Moldovanın rusiyapərəst prezidenti İqor Dodon Dnestryanı bölgənin
reinteqrasiyası məqsədilə irimiqyaslı proqram işləyib hazırladıqlarını bəyan
edib. Bu proqram seçki sistemində islahatların aparılmasını nəzərdə tutur. İslahat
tanınmamış respublikanın nümayəndələrinin parlamentdə təmsil olunmalarına imkan
verə bilər. Prezident hesab edir ki, Dnestryanı bölgənin reinteqrasiyası
Moldovanın seçki sistemində islahatların aparılmasından keçir. Bu təklifə görə
51 deputat siyahı üzrə seçiləcək, 50 deputat isə birmandatlı dairələr üzrə
seçilməlidir. 25 birmandatlı dairələrdə başqa ölkələrdə çalışan əmək
miqrantları və Dnestyanı bölgənin sakinləri deputat seçəcəklər. Dodonun
sözlərinə görə, Rusiyada 140 seçici məntəqəsi açılacaq, İtaliyada isə 40. "Əgər
bizim bu sistem tətbiq olunarsa, onda Dnestryanı bölgə 5-6 deputat mandatı əldə
edəcək. Onların parlamentdə öz fraksiyası olacaq. Yalnız bu yolla ölkəni
birləşdirə bilərik”, - deyə prezident vurğulayıb. O, əlavə edib ki, "tanınmamış
respublikada 350 minə yaxın Moldova vətəndaşı yaşayır: "Mən əminəm ki, biz
müəyyən mərhələdə onları ölkəyə inteqrasiya edə bilərik. Bu proses 2019-2020-cu
illərdə baş verə bilər. Lakin bunun üçün 2018-ci ildə onlara ölkənin siyasi
həyatında iştirak etməyə imkan vermək gərəkdir”.
Mətbuat və analitik mərkəzlər rəsmi Kişinyovun tanınmamış qurumla
bağlı bu planının nə qədər real olub-olmadığı barədə müxtəlif fikirlər
səsləndirirlər. Ekspertlər hesab edirlər ki, prezidentin fikirləri üzərində
fikirləşməyə dəyər. Moldova parlamentində təmsil olunmaqla separatçı qurum bir
sıra ikitərəfli qanun layihələrinin qəbuluna nail ola bilər. Digər tərəfdən, bu,
separatçıların ümumi siyasi sistemə qoşulmaları üçün ilk addımdır. Dnestryanı
bölgədə hələ ki, mütəmadi olaraq vurğulanır ki, Kişinyovla hər hansı birləşmə
barədə fikirləşmirlər. Separatçılar bildirirlər ki, 2006-cı ildə referendum keçiriblər və əhalinin böyük bir
qismi müstəqilliyə və sonrakı illərdə Rusiyaya birləşməyə səs verib. Lakin
məsələ ondadır ki, Dnestryanı bölgədə iqtisadi vəziyyət ağır olaraq qalır. Bəlli
olduğu kimi, separatçı qurum bu tərəfdən Moldova, digər tərəfdən isə Ukrayna
ilə sərhəddir. 2014-cü ildə Kiyevdə baş verən hakimiyyət dəyişikliyindən sonra
Tiraspola qarşı münasibət tam dəyişib. Bu da Dnestryanı bölgənin tam şəkildə blokada
vəziyyətinə salıb. Yaxın günlərdə isə Ukrayna ilə sərhəddə Moldova-Ukrayna
sərhədçiləri və gömrükçülərinin birgə fəaliyyətinə start verilməsi xəbəri
separatçılar üçün şok effekti yaradıb. Onlar ehtiyat edirlər ki, bunun ardınca
ərzaq kollapsı, fərdi sahibkarlığın məhvi və total mühasirə vəziyyəti yarana
bilər. Faktiki olaraq ölkə hər tərəfdən moldov güc strukturları ilə mühasirə
olunmuş vəziyyətə salına bilər. Separatçılar bununla tək iqtisadiyyat deyil,
həm də təhlükəsizlikləri üçün problem yaranacağından ehtiyat edirlər.
Dnestryanı bölgə və Moldova strukturları arasında hər hansı bir təhlükəsizlik
xətti olmadığından problemlərin yarana biləcəyi şəksizdir. Bundan əlavə,
Moldova operatorları Dnestrovsk SES-də istehsal olunan elektrik enerjisini almaqdan
imtina edirlər. Bu da separatçıların büdcəsinə ciddi zərbə vuracaq. Tiraspolda
hesab edirlər ki, Kişinyov münaqişənin həllində "kökə” və "qamçı” siyasətindən
istifadəyə üstünlük verir. Özü də Moldova tərəfi üçün uğurlu xarici siyasət
kursu müəyyən edilib – Ukrayna onun tərəfində çıxış edir.
Bir faktı da qeyd edək ki, Dodon separatçılara münasibətdə
barışdırıcı mövqedən çıxış edir. Hətta prezident bu il separatçılarla iki dəfə
görüş keçirib. İ.Dodon bildirib ki, Dnestyanı bölgə ilə problemlər yaxın aylar,
hətta həftələr ərzində həll oluna bilər.
ATƏT-in sədri Volf Ditrix Haym da bu günlərdə Moldovaya səfərinin
yekununda bildirib ki, Dnestyanı münaqişənin həlli ilə bağlı yaradılan "5+2” (Moldova, Dnestryanı bölgə,
ATƏT, Rusiya, Ukrayna, ABŞ və Avropa İttifaqı) formatı yenidən start götürür.
Diplomat faktiki olaraq Ukrayna ilə sərhəd ərazidə nəzarətlə bağlı Kişinyovun
mövqeyini müdafiə edib.
Ekspertlər hesab edirlər ki, Kişinyov "zorla reinteqrasiya” formulunu
əsas xətt kimi götürməyə başlayıb. MDB ölkələri İnstitutunun Moldova və
Dnestryanı bölgə üzrə şöbəsinin rəhbəri Sergey Lavrenov hesab edir ki,
Dnestryanı probleminin həlli üçün zəmin yoxdur. "Tiraspolun prinsipial mövqeyi
belədir - 2006-cı il referendumunun
nəticələri əsas götürülməlidir. Hələ ki, söhbət sosial-iqtisadi və humanitar
məsələlərdən gedir. Sözsüz ki, Kişinyovun Dnestryanı bölgəyə təzyiq vasitələri
çoxdur. Əminəm ki, Moskva yaxın vaxtlarda Kişinyovun atdığı addımların qanunauyğun
olmadığı barədə müəyyən diplomatik addımlar atacaq. 1997-ci ildə Dnestyanı
bölgəyə azad xarici iqtisadi fəaliyyət səlahiyyətinin verilməsi barədə saziş
var. Mən hesab etmirəm ki, Tiraspolun mövqeyi dəyişəcək - hətta təzyiq olsa
belə”,- deyə politoloq bildirib.
Moldova Effektiv siyasət İnstitutunun direktoru Vitali Andrievski isə
hesab edir ki, Moldovada Tiraspolla danışıqlar aparmaq məsələsində sərt
əhval-ruhiyyə yaranıb. "Moldova Tiraspoldan minimum ölkənin bölünməzliyinin
tanınmasını və Rusiya qoşunlarının oradan çıxarılmasını tələb edəcək. Kişinyovun
Dnestryanı bölgəyə təzyiq göstərmək üçün çoxlu təsir imkanları yaranıb. Bu tək
nəqliyyat vasitələri, ixrac-idxal malları üzərində nəzarət deyil, internet və
telefon rabitəsi, hərbçilərin rotasiyasıdır. Bütün bunlar ölkə rəhbərliyini
qəti addımlar atmağa vadar edir”, - deyə ekspert vurğulayıb.
Beləliklə, bütün bunlardan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, bölgədə
mürəkkəb vəziyyət yaranıb. Moldovada prezident-hökumət-parlament gərginliyini
nəzərə alsaq, vəziyyət qənaətbəxş deyil. Rusiyayönümlü prezident nəyin bahasına
olursa-olsun ölkəni şimala doğru yönəltmək istəyir. Qarşı tərəf isə separatçı
bölgənin fəaliyyətinə son qoymağa çalışır. Rəsmi Kişinyovun separatçı qurumu
blokadaya almaq istiqamətində atdığı son addımlar isə bölgədə vəziyyəti daha da
gərginləşdirə bilər.
Azər