Milli heykəltəraşlığımızın lideri - Fotolar
Çoxəsrlik tarixə və zəngin bədii ənənələrə
malik olan Azərbaycan heykəltəraşlığının son iki qərinəlik səhifəsinin
yeni-yeni bədii-estetik keyfiyyətlərlə zənginləşməsində Xalq rəssamı, akademik
Ömər Eldarovun yaradıcı xidmətləri ölçüyəgəlməzdir, desək, həqiqəti söyləmiş
olarıq.
Bu gün 90 yaşın zirvəsindən geriyə - keçdiyi
yaradıcılıq yoluna nəzər salanda, yaratdığı müxtəlif janrlı əsərlərin
timsalında, öz peşəsinin bənzərsiz ustadı olduğunu görə bilərik. Onun heykəllərinin yaranma manerasında,
forma-biçim, mütənasiblik meyarında da diqqətçəkən - ovsunlayıcı bir məntiq var.
O, bu böyük sənət ölçüsünü, bütün ömrü boyu ləyaqətlə qoruyub. Nəticədə,
Azərbaycan heykəltəraşlıq sənəti müxtəlif materiallara hopmuş böyük sənətkar
təxəyyülünün yüzlərlə bənzərsiz ifadəsini qazanıb. Bütün bu uğurların davamlı
şəkil alması, onun Azərbaycan tişə ustalarının lideri olmasını şərtləndirib.
Yaradıcılığı boyu ölkənin müxtəlif yüksək mükafatlarına layiq görülməsi də,
onun sənətkarlığının rəsmi təsdiqi
sayıla bilər.
Görkəmli sənətkarın altmış ili ötən
yaradıcılığı mövzu və faktura etibarilə nə qədər zəngin olsa da, Ömər Eldarovun
adı çəkiləndə, ilk növbədə X.Natəvan abidəsi yada düşür.Sonralar milli
heykəltəraşlığımızda psixoloji yaşantıların gözəl ifadəçisi kimi tanınacaq
Ö.Eldarov, məhz bu əsərində özünün fərdi duyumunu insan psixologiyasının
açımına tam yönəldə bilmişdi.Heykəltəraşlıqda psixoloji məqamları ifadə
etmək nə qədər çətin olsa da, görkəmli tişə ustası yaradıcılığının ilk
mərhələlərindən başlayaraq müraciət etdiyi ən müxtəlif xarakterli obrazları
ömürlərinin ən önəmli an və məqamlarında tamaşaçıya təqdim etməyə qərar vermiş,
ictimailəşən şəxsiyyətləri daha yaddaqalan forma-biçimdə göstərməyə
çalışmışdır.Bakıda X.Natəvanın şərəfinə ucaldılmış heykəldə, (1960)
həyatı çox təzadlı hadisələrlə zəngin olan şairənin obrazının (oturuşundan
tutmuş, özündə fiqurun ifadəli siluetini şərtləndirən ritm və geyim
plastikasına qədər) bədii şərhinə görə,
tamamilə müəllif məqsədinə xidmət etdiyini görmək mümkündür.
Ömər Eldarovun xalq rəssamı Toqay Məmmədovla
birlikdə yaratdığı Məhəmməd Füzulinin abidəsi (1962) də bu gün paytaxtın ən
baxımlı sənət nümunələrindən sayılır.Güclü emosional təsir qüvvəsinə
malik abidənin uğurunu, şairin ifadəli tunc obrazı ilə onun nakam məhəbbət
dastanının qəhrəmanları olan Leyli və Məcnunun qayanı andıran qranitdən
hazırlanmış qorelyefləri şərtləndirib. Üç fiqurun düşüncələrə qərq olmuş və
yaşantılara bələnmiş görkəmilə - məhəbbətləri rəmzə çevrilmiş poema
qəhrəmanlarının və onların taleyinə çarə qıla bilməyən dərd şairinin iç
dünyasına köklənmiş fikirli baxışlarında ətrafı duyğulandıracaq bədii-estetik
dəyər kifayət qədərdir.O vaxtlar gənc heykəltəraşların bu əsərinin SSRİ
Rəssamlıq Akademiyasının gümüş medalına layiq görülməsi də, onun tələbkar sənət
xiridarlarının sınağından uğurla çıxmasından xəbər verirdi. Ümumiyyətlə, Ömər
Eldarov obrazlarının daha səciyyəvi cəhətlərini lirik-romantik ruhda təqdim
etməklə, tamaşaçısını duyğulandıra bilən heykəltəraşlardandır.Sənətkarın
yaradıcılığının bu başlıca məziyyətini onun incəliyi ilə seçilən xoşbəxt ana
mövzusunu özündə ifadə edən «Sevinc» (1956), eləcə də daha güclü xarakterlərin
təcəssümü olan «Analıq» (1964) və «Həyəcan» (1977) kompozisiyalarında müşahidə
etmək mümkündür.
Heykəltəraşın 1963-cü ildə ağacdan
hazırladığı çoxfiqurlu «Neftçilər» kompozisiyası portret janrında həll olunsa
da, bir-birinə sıxılaraq, onları üstələməyə çalışan Xəzriyə sinə gərən müxtəlif
yaşlı «qara qızıl» ustalarının mərdlik yağan çöhrələri böyük ustalıqla
canlandırılıb.
Ömər Eldarov yaradıcılığının şah əsərləri
onun tanınmış fırça ustası Səttar Bəhlulzadəyə həsr etdiyi iki portretdir (1965
və 1968-ci illər) desək, səhv etmərik.Ağacdan hazırlanmış hər iki əsər
bənzərsiz sənəti və şəxsiyyəti ilə çox məşhur olan rəssamın çılğınlığını və
özünəməxsusluğunu özündə gözəl əks etdirir. Biri incə xırdalıqları, digəri isə
ümumiləşdirmələri ilə fərqlənən əsərlərdə rəssamın qeyri-adiliyini ifadə edən
siluet, duruş müəllifin çox orijinal tapıntısı kimi qəbul edilir. Ö.Eldarovun
sənət dostunun Əmircandakı məzarı üzərində ucalan abidəsi də (1974) forma-biçiminə
və bədii-estetik tutumuna görə, memorial heykəltəraşlığın ən yaxşı nümunələri
sırasına daxil olmağa layiqdir.
Düşənbədə ucaldılmış Sədrəddin Ayninin
abidəsinin (1978) məhz Ö.Eldarovun tişəsindən çıxması da tacik sənət
xiridarlarının azərbaycanlı heykəltəraşın sənətinə böyük inamının ifadəsidir.
Görkəmli tişə ustası bu əsərinə xas olan monumental duyumunu sonrakı illərdə
Əbu Əli ibn Sinanın (Düşənbə, 1980), məşhur dramaturq Hüseyn Cavidin (Bakı,
1993), rəssam Əzim Əzimzadənin (Bakı, 2001), bəstəkar Müslüm Maqomayevin (Bakı,
1987), İhsan Doğramacının (Ankara, 2001), ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin
(Qars, 2001) və dirijor Niyazinin (Bakı, 2017) abidələrində də nümayiş etdirə
bilmişdir.
Bu yerdə deyək ki, ulu öndərin obrazı
heykəltəraşın yaradıcılığında xüsusi yer tutur.O, Heydər Əliyevin
Naxçıvanda, Bakıda və digər şəhərlərdə ucaldılmış neçə-neçə abidəsinin
müəllifidir. Ömər Eldarov çox yaxından tanıdığı və uzun illər ərzində dostluq
etdiyi görkəmli siyasi xadimin şəxsiyyətinə xas olan yaddaqalan keyfiyyətləri
müxtəlif materiallarda böyük sənətkarlıqla əbədiləşdirməyə nail olmuşdur. Ulu
öndərin Fəxri Xiyabandakı və yeni istifadəyə verilmiş Ali Məhkəmə binasındakı
abidəsi özündə yüksək bədii-estetik məziyyətləri yaşadan sənət nümunələridir.
Ö.Eldarovun ümummilli liderin vaxtilə yaşadığı binanı bəzəyən xatirə lövhəsi də
özünəməxsus forma-biçim və plastika mədəniyyəti ilə seçilir.Elə bu
lövhənin qonşuluğundakı, məşhur oftalmoloq Zərifə xanım Əliyevanın xatirə
lövhəsi də böyük sənətkarlıqla işlənilmiş plastika nümunəsidir. Əlavə edək ki,
Ö.Eldarov Zərifə xanımın Fəxri Xiyabandakı məşhur məzarüstü abidəsinin də
müəllifidir.Bu əsərin mərmər variantı ("Elegiya”) hazırda Azərbaycan
Dövlət İncəsənət Muzeyində nümayiş etdirilməkdə, çağdaş milli
heykəltəraşlığımızın uğuru kimi qəbul olunmaqdadır.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Ömər Eldarov
məşhur şəxsiyyətlərlə bağlı digər memorial abidələrin də
müəllifidir.Etiraf etmək lazımdır ki, görkəmli heykəltəraşın davamlı
səyləri nəticəsində milli incəsənətimizin bu sahəsi son illər çox maraqlı və
təsirli nümunələrlə zənginləşmişdir. Üzeyir Hacıbəyov, Vaqif Mustafazadə,
Fikrət Əmirov, Hüseyn Ərəblinski, SüleymanRəhimov, Şıxəli Qurbanov, Rəşid
Behbudov, Ziya Bünyadov, Həsən Əliyev, Süleyman Rüstəm, Yusif Səmədoğlu və
Tofiq Quliyev, Tamerlan Əliyev, Aida İmanquliyevanın məzarüstü abidələri bu
qəbildəndir.
Heykəltəraşın bütün yaradıcılığı boyu
müxtəlif materiallarda yaratdığı portretlər, obrazı dərindən duymaq, onların
səciyyəvi cəhətlərini qabartmaq xüsusiyyəti ilə yaddaqalandır.Onun, oğlu
Müslümə həsr etdiyi portretdə də (1972) düşündürücülüyə bələnmiş gənclik
ehtirasının ifadəsi qabarıqdır. Qızı Lalənin (1970), Maestro Niyazinin (1984),
Sevinc Rzaquliyevanın (1987), Aysel və Aytənin (1988) portretlərində də
zərifliyin və yaradıcılıq ehtirasının bədiiləşmiş təsirli görüntüsü ilə
qarşılaşırıq.
Görkəmli tişə ustası bütün materialları özünə
doğma saysa da, deməliyik ki, onun ağacdan hazırladığı heykəllər ecazkar və
heyrətamizdir.Bu mənada, S.Bəhlulzadəyə həsr etdiyi iki portretlə yanaşı,
dirijor Niyazi ilə bağlı «Elegiya» əsərini, Mahatma Qandi və Rabindranat
Toqorun portretlərini, o cümlədən «Zamanın dörd rəngi» kompozisiyasını xüsusi
qeyd etmək lazımdır. Son əsərində ağacın özünəməxsus ifadə məziyyətini ustalıqla
duyan heykəltəraş, bunu insan ömrünün müxtəlif illərini əyaniləşdirən
obrazların fərdi və fərqli keyfiyyətlərini aşkarlamağa yönəldə bildiyindən,
əsərlər kifayət qədər duyğulandırıcıdır.
Monumental abidələrində özünü lirik-romantik
kimi təsdiqləyən Ömər Eldarov, dəzgah heykəltəraşlığı səpkili əsərlərində daha
bir yeni keyfiyyətini göstərib.Bu da onun həyat hadisələrinin fəlsəfi
duyumu və onların bədii yozumu ilə bağlıdır. Heykəltəraşın «Zehnin yuxusu»
(2003), «XX əsr» (2000), «Ağlayan qadın» (2001), «Uşaqlı qadın» (2001), «Antik
motiv» (2001) və s. əsərləri tamaşaçı düşüncələrini duyğulandırmaq gücü ilə diqqət çəkir. Reallıq və təxəyyül bu
kompozisiyalarda obrazlı görkəm aldığından, yaranan uğurlu bədii sintez
seyrçini dialoqa çəkir, düşündürür...
Ö.Eldarovun bütün ömrü boyu qazandığı sənət
vərdişlərini vaxtaşırı gənc həmkarları ilə bölüşməyə vaxt ayırması, bu gün
respublikamızda onun özünəməxsus dəyərlərə malik heykəltəraşlıq məktəbinin
yaranmasını şərtləndirmişdir.Hələ sovet dönəmində Bakı şəhərində açılan
SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının heykəltəraşlıq üzrə yaradıcılıq emalatxanasının
rəhbəri kimi bu işi görməyə başlayan Ömər müəllim, hazırda bu işi 2000-ci ildə
təsis olunmuş Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının rektoru kimi davam
etdirməkdədir.Hər gün bu ali təhsil ocağına üz tutan 90 yaşlı ustad
sənətkar gündən-günə püxtələşən xələflərindən böyük ehtiram nidaları ilə
eşitdiyi «Salam, Ömər müəllim!» sözlərini də həyatına qatılan yeni mənəvi
enerji kimiqəbul edir.
Daim yaşayıb-yaratmaq həvəsli olan,
etdiklərinin qarşılığında davamlı olaraq dövlətin diqqət və qayğısından kənarda
qalmayan, dəfələrlə fəxri adlara və müxtəlif mükafatlara layiq görülən Ömər
Eldarov bu gün ömrünün müdriklik çağını yaşayır.Hər yeni əsəri ilə əsl
sənətkarlıq atributu olan, heyrətləndirmək bacarığının tükənmədiyini nümayiş
etdirir. Deməli, o, milli heykəltəraşlığımızı sənətə qürur gətirən əsərlərlə
zənginləşmək qüdrətindədir...
Ziyadxan Əliyev,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar
incəsənət xadimi,
sənətşünaslıq
üzrə fəlsəfə doktoru,
"Sənətşünaslığıntəbliği” ictimai birliyinin sədri