Mərkəzi Asiya yeni dəmir yolu layihəsini müzakirə edir
Mərkəzi Asiya uğrunda Rusiya və Çinin, Avropa, Birləşmiş Ştatların
mübarizəsi səngimək bilmir. Hər dəfə yeni-yeni layihələr, nəqliyyat
dəhlizlərinin reallaşdırılması istiqamətində işlərə start verilsə də, ortada
konkret nəticə yoxdur. Hələ ki, bu istiqamətdə ən çox səy göstərən Çindir.
Rəsmi Pekin region uğrunda Rusiya ilə mübarizədə hələ ki, qalib qismində görünür.
Elə dünən də bu istiqamətdə Daşkənddə növbəti danışıqlar baş tutub. Özbəkistan
paytaxtı Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolunun inşası ilə bağlı üç ölkənin
nazirlər səviyyəsində keçən danışıqlara ev sahibliyi edib. Əldə olunan
razılaşmaya görə, layihənin reallaşması ilə bağlı hökumətlərarası razılaşma
sənədinə 2018-ci ilin ortalarında imza atılacaq. Bu yol ilk növbədə öz
mallarını Fars körfəzinin limanlarına çıxarmağa tələbat duyan Çin və
Özbəkistana, sonra isə Qırğızıstana gərəkdir. Danışıqlar ərəfəsində Qırğızıstan
prezidenti Sooronbay Jeenbekov nəqliyyat və yollar naziri Jamşitbek Kalilova
layihə ilə bağlı ekspert qrupu hazırlamağı tapşırıb.
Onun sözlərinə görə, bu
dəmir yolu layihəsi Qırğızıstan üçün xarici bazarlara çıxmaq baxımından çox
vacibdir. Jeenbekov vurğulayıb ki, inşa işlərinin tez bir zamanda başlaması
Mərkəzi Asiyanın regionda effektiv və mənfəətli nəqliyyat dəhlizinə
çevrilməsinə kömək edəcək. Bişkekdə hesab edirlər ki, bu yol ölkənin şimal və
cənub regionlarını birləşdirməklə yanaşı, Qırğızıstanı Çin, Ön Asiya və Cənubi
Avropa üçün tranzit ölkəyə çevirməyə imkan verəcək. Lakin bu layihənin
tərəfdarları ilə yanaşı, əleyhdarları da var. Bir çoxları hesab edirlər ki,
Qırğızıstanın bu dəmir yoluna elə də ehtiyacı yoxdur. İqtisadçı Qubar Rəhimov
da bu qənaətdədir. "Nezavisimaya qazeta”ya açıqlamasında ekspert bildirib ki, "qırğızların
dəniz limanlarına, konkret olaraq Çin vasitəsilə okeana çıxışı var.
Qırğızıstanın bu dəmir yoluna həddən artıq ehtiyacının olması manipulyasiyadır”.
Ekspertin sözlərinə görə, müzakirəsi gedən yeni dəmir yolunun inşası üçün Bişkekə
yenidən Pekindən kredit almaq gərək olacaq. Layihənin ümumi dəyərinin minimum
6-7 mlrd. dollar təşkil edəcəyi gözlənilir. Nəzərə alınmalıdır ki, Qırğızıstan
ərazisi çətin keçilən yerlərdir, ona görə də bu yol çox xərc tələb edəcək. Bu
həm də təkcə yüksək dağlıq ərazilərə magistral yolun tikintisi demək deyil,
kənd təsərrüfatı üçün əhəmiyyətli yerlər, otlaq sahələri mövcuddur. Bu işlər
isə həmin evlərin, sahələrin, hətta yaşayış yerlərinin dağıdılması demək
olacaq. Qırğızıstanın cənubunda isə əkin və otlaq sahələri çox incə məsələdir
və əhali arasında narazılıqlara yol aça bilər. Bu həcmdə və miqyasda
transkontinental yol inşa etmək o zaman əhəmiyyət kəsb edə bilər ki, həmin yol
üçün yük bazası olsun. Qırğızıstanın isə belə bir imkanı yoxdur”, - deyə
iqtisadçı vurğulayıb. Bu səbəbdən də ekspertin sözlərinə görə, alternativ
avtomobil yolları daha cəlbedici görünür.
O ki qaldı Özbəkistana, yeni bazarlar axtarışında olan bu ölkə
alternativ nəqliyyat marşrutlarına ehtiyac duyur. Lakin bu ölkədə də layihənin
əleyhdarları var. "Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu mövcud olan
layihələrdən elə də əlverişli deyil. Bu yol reallaşarsa, onun üzərindən Çin və
Avropa arasında gedən yük daşınmasının 15-20 faizi həyata keçəcək”, - deyə Orta
və Mərkəzi Asiya ənənəvi mədəniyyətlər üzrə Mərkəzinin geomədəniyyət və
geoiqtisadiyyat üzrə direktor müavini Bəxtiyar Erqaşev bildirib. Onun sözlərinə
görə, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin bir hissəsi açılıb, Türkmənistanda
Amudərya üzərindən dəmiryolu və avtomobil körpüsü fəaliyyət göstərir.
Türkmənbaşı limanının modernləşdirilməsi istiqamətində iş aparılır. Özbəkistan yüksək
dağlıq ərazidə - Kamçik üzərindən dəmir yolu inşa edib. Qalıb bir
Kaşkar-Oş-Əndican hissəsi. Çindən Mərkəzi Asiyaya, Xəzər üzərindən Cənubi
Qafqaza, oradan Türkiyə, eləcə də Cənubi Avropa və Şimali Afrikaya gedəcək
cənub dəhlizinin bir hissəsi hazırdır”, - deyə Erqaşev bildirib. O əlavə edir
ki, nəqliyyat dəhlizi həm də onun ətrafında "inkişaf nöqtələri” deməkdir. "Əgər
məsələyə kompleks yanaşılsa, tam şəkildə sənaye cəhətdən azad iqtisadi zona
yaratmaq mümkündür. Belə bir yer isə Oş ola bilər. Özbəkistan təcrübəsi
göstərir ki, bu mexanizm bu və digər regionların sənaye cəhətdən inkişafına
təkan verə bilər”, - deyə ekspert bildirib.
Azər