Bakı 23°C
Mərkəzi Asiya İŞİD üçün bazaya çevrilir
İstanbul, Sankt-Peterburq və Stokholmda yaşanan son terror aktları,
daha dəqiq desək, onların təşkilatçılarının milliyyəti ciddi müzakirə mövzusudur.
Son terror aktlarında terrorçuların Mərkəzi Asiya mənşəli olması ortaya
çoxsaylı suallar çıxarır. Niyə məhz Mərkəzi Asiya? Necə oldu ki, uzun illər
öncə Qərbi Avropa ölkələrində məskunlaşan Mərkəzi Asiya mənşəli insanlar mobilləşib
İŞİD uğrunda döyüşür, terror aktları törədirlər? İsveçin "Aftonbladet” qəzeti yazır ki, İŞİD adı
altında fəaliyyət göstərən terror qruplaşmasının ötən il və bu ilin ilk
günlərində terror hücumlarını genişləndirməsi və öz sıralarına daha çox Mərkəzi
Asiya ölkələrindən insanları cəlb etməsi ilə diqqət mərkəzindədir. Özbəkistan,
Qırğızıstan və Tacikistanın terrorçu hərəkatları prioritet kimi islam dövləti
qurmağı qarşıya məqsəd qoyublar. Sovet sistemi dağıldıqdan sonra onların
əksəriyyəti ölkələrindəki sərt repressiyalara qarşı çıxıblar. Bu ölkələr üçün
həddən artıq yoxsulluq, işsizlik, gənclər üçün perspektivsiz həyat xarakterikdir.
Bir çoxları iş axtarmaq və yaxşı gələcək arzusu ilə xaricə köçür. Nadir hallarda
isə Rusiyanı seçirlər. Rusiya və digər ölkələrdə adətən ən aşağı əmək haqqı ilə
təmin olunurlar. Konkret olaraq Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində metroda
terror törədən 22 yaşlı özbək də belə tale yaşayıb. Qırğızıstandan Rusiyaya
köçən bu şəxs 2014-cü ildə İŞİD tərkibində döyüşmək üçün Suriyada olub. Yeni
ildə İstanbulda terroru həyata keçirən 34 yaşlı özbək isə Əfqanıstanda təlim
keçib. Əvvəlcə Taksimdə terror törətmək istəyən bu şəxs sonradan planını
dəyişərək "Reina” gecə klubunda 39 nəfərin həyatına son qoyub. Planını isə
həddən artıq sərt təhlükəsizlik tədbirlərinə görə dəyişib. O, Türkiyə ərazisinə
gizli şəkildə Suriyadan keçib. Bundan əlavə, ötən ilin iyun ayında İstanbulda
Atatürk hava limanında törədilən terror aktını da Mərkəzi Asiya kökənli vətəndaşlar
törətmişdilər. Onlardan biri qırğız, digəri özbək, sonuncu isə Çeçenistanla
əlaqələri olan rus olub.
Ümumiyyətlə, Mərkəzi Asiyada terrorizmin tarixi SSRİ-nin dağıldığı
illərə gedib çıxır. Əfqanıstanda xaos və qarışıqlıq başlayanda bu ərazilərdə terror
qruplaşmaları fəallaşdılar. Sovet İttifaqında müsəlmanlar açıq şəkildə öz
dinlərinə sitayiş edə bilmirdilər. Əfqanıstanda əldə olunan müstəqillik bir
sıra cihadçı qruplaşmaların meydana gəlməsinə gətirib çıxardı. Onlar da
mütəmadi olaraq Taliban qruplaşması ilə əməkdaşlığa başladılar. Bu qruplaşma
1996-cı ildən Əfqanıstanı idarə edib və "Əl-Qaidə” terror qruplaşması ilə sıx
əlaqədə olub. Qruplaşmanın lideri Üsamə bin Laden və tərəfdarları bu ölkəni
özləri üçün təlim məskəninə çevirmişdilər. Həmin təlim mərkəzlərində
Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistandan xeyli gənc terrorun incəliklərini
mənimsəyirdilər. Bundan sonra isə müxtəlif münaqişə ocaqlarında, konkret olaraq
Çeçenistanda, Pakistanda və Suriyada təlim keçirdilər. Özbəkistanda "Özbək
İslam Hərəkatı” ən aktiv qruplaşma kimi fəaliyyət göstərirdi. Rusiyada
fəaliyyəti qadağan edilən qruplaşma Özbəkistanla yanaşı, Tacikistanda da aktiv
fəaliyyət göstərib. Bir vaxtlar "Əl-Qaidə”nin özəkləri kimi fəaliyyət göstərən
bu qruplaşma sonradan İŞİD-ə sədaqət andı içib. Bu qruplaşmanın əsas məqsədi
Mərkəzi Asiyada vahid islam dövləti yaratmaqdır. Suriyada özbəklərin rəhbərlik
etdiyi çoxsaylı qruplar var və onlar "Əl-Qaidə”, İŞİD tərkibində döyüşürlər.
Bir sıra məlumatlara görə, Suriyada Mərkəzi Asiyadan olan təqribən üç minə
yaxın yaraqlı döyüşür. Şübhə yoxdur ki, Mərkəzi Asiya zorakılığı təbliğ edən terror qruplaşmaları
üçün əsas baza rol oynayır. Şübhə yoxdur ki, terrorçu-yaraqlılar bir-biri ilə
sərhədlər vasitəsilə ünsiyyət qurular. Onlar təlim düşərgələrində və döyüş
meydanlarında görüşürlər. Geri dönərkən isə terror ocaqları və şəbəkəsi qurur
və bir-biri ilə əlaqədə olurlar. Problem ondadır ki, polis və təhlükəsizlik
qüvvələrinə bu terror təşkilatlarının sıralarına daxil olmaq və terror baş
verməmişdən əvvəl onun qarşısını almaq çətin olur.
Yeri gəlmişkən, nüfuzlu "The National Interest” nəşrində dərc edilən
məqalədə də bu təhlükə təhlil edilib. Məqalə müəllifi yazır ki, Mərkəzi
Asiyanın hakimiyyət orqanları öz əhalisinin yoxsul vəziyyətinə nə qədər az
diqqət ayırırsa, bir o qədər də onların İŞİD sıralarına qoşulmasına münbit
şərait yaratmış olur. Yayılan xəbərlərə görə, Mərkəzi Asiya ölkələrindən 5 minə
yaxın insan İŞİD-ə qoşulub. Daha maraqlısı odur ki, bu proses indi də davam
edir.
Qeyd edilir ki, Mərkəzi Asiya dövlətlərinin siyasi və iqtisadi
islahatlar aparmaması, eləcə də, islam partiyaları və təşkilatları üzərində
nəzarəti zəiflətmək istəməməsi İŞİD-in regiondakı fəaliyyətinə yol açır.
İstanbulda baş verən son terror aktı da dəqiq sübut etdi ki, İŞİD-in öz
sıralarına cəlb etdiyi vətəndaşlar Mərkəzi Asiyadan Suriyaya və Türkiyəyə
gəlirlər.Nəşrdə daha sonra Mərkəzi Asiya dövlətlərinin İŞİD-ə qarşı ata
biləcəkləri addımlar barədə tövsiyələr verilir. İlk addım kimi regionda dağıdılan
təhsil sistemini yenidən bərpa etmək göstərilib. Keyfiyyətsiz dərslər və
nəticədə savadsız gənclərin yetişməsi terrorçu təşkilatlar üçün göydəndüşmə bir
vasitəyə çevrilib. Bundan əlavə, təklif edilir ki, vəziyyəti dəyişmək üçün
təbii resurslardan əldə olunan gəlirlərin bir qismi təhsil infrastrukturlarının
qurulmasına, müəllimlərin əmək haqqının artırılmasına sərf olunmalıdır.
Azər
