Mənşəyi bilinməyən ət yemədiyimizə necə əmin olaq?
At və
eşşək kimi heyvanların əti indiyə qədər bizdə yeyilməyib. Buna görə də bu
heyvanların ətini alıb evinə aparan, çətin ki tapılsın. Amma belə məhsulun
alıcıya digər heyvanların əti kimi satılması halları çoxalır. Demək olar ki,
son günlər tez-tez at, eşşək ətinin əhaliyə qanunsuz şəkildə satılmasının
qarşısının alındığı barədə məlumatlar mətbuatda yer alır. Acınacaqlı vəziyyət
odur ki, mənşəyi bilinməyən əti satan adama dəfələrlə xəbərdarlıq edilsə də, o
yenə də bu işindən əl çəkmir və yenidən yaxalanır. Bu kimi hallar niyə artır?
Belə hallarla bağlı qanunvericilik nə deyir? Mübarizə tədbirləri necədir?
Biznes üçün azad şəraitin olmasından sui-istifadə
edənlər də var
Mövzu ilə
bağlı "Kaspi”yə açıqlama verən Azad
İstehlakçılar Birliyinin (AİB) sədri Eyyub Hüseynov bildirdi ki, 20 ilə
yaxındır ki, AİB leş mafiyasını ifşa etmək üçün iş aparır: "Ən uğurlu iş ötən
ilin aprel-may aylarında oldu. Nəhayət dövlət orqanları və Daxili İşlər
Nazirliyi uğurlu əməliyyatlar apardı, leş yığanları ifşa etdi. Amma qeyd
etdiyiniz kimi, proses ləngimir”. E.Hüseynov deyir ki, problemin azalmamağının
birinci səbəbi qanunlarla bağlıdır: "Cəmiyyətdə belə problemlər olanda onun
kökünü qanunlarda axtarmaq lazımdır. Çünki cəmiyyəti insanlar yox, qanunlar
idarə edir. Ölkədə qidanın təhlükəsizliyinə dair qanun yoxdur. İkincisi, mövcud
qanunları icra edən dövlət orqanları zəif işləyirlər. Bu məsələnin problemli olmasına
görə də, cənab Prezident bu ilin fevral ayında Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin
yaradılması ilə bağlı ayrıca fərman imzaladı. 2018-ci ilin əvvəlindən agentlik
işə başlayacaq. Biz AİB olaraq agentlikdə təmsil olunmaq istəyirik, təkliflərimizi
vermişik”.
E.Hüseynov
deyir ki, problemin digər səbəbi azad bazar mühitindən sui-istifadə edən
işbazların olmasıdır: "İkinci səbəb buna tələbatın olmasından yaranır. Azərbaycanda
hələ sovet vaxtı ciddi qida çatışmazlığı olub. 1982-ci ildə siyasi büro qərar qəbul
etdi ki, SSRİ-də qida çatışmazlığını həll etmək üçün heyvanlar kəsilməsin. Hətta
toylarda heyvanların kəsilməsinə icazə verilmirdi. Onda Azərbaycanda at, eşşək ətinin
heç adı çəkilmirdi, elə bir tələbat yox idi. Lakin Azərbaycanın ən varlı, müstəqil
dövründə at, eşşək ətini insanlara satmaq üçün təşəbbüslər var. Çünki biznes
üçün azad şərait yaradılıb. Kim hansı bizneslə məşğul olmaq istəsə, şərait var.
Bu azadlıqdan pul qazanmaq üçün sui-istifadə edənlər də var. Hətta Türkiyədən
Azərbaycana yeni təhlükəli tendensiya transfer olunur. Eşşək ətinin, südünün xeyirli
olması ilə bağlı əhali arasında iş
aparırlar. Təəssüflər olsun ki, bəzi dövlət orqanları, o cümlədən, Kənd Təsərrüfatı
Nazirliyinin rəsmiləri qeyd edirlər ki, at, eşşək ətini yemək olar, bu şərtlə
ki, istehlakçını aldatmayasan. Bu absuddur. Qanunun qadağan etmədiyi hər şeyi
yemək olmaz. At, eşşək əti Azərbaycan üçün ənənəvi yemək deyil. Bizim bədənimizdə
onları həzm edən hormonlar yoxdur. Bu təhlükəli tendensiyadır”.
AİB sədri
onu da bildirdi ki, problemin bir səbəbi də cəza mexanizmlərinin zəif
olmasıdır: "Mövcud qanunvericiliyə görə, istehlakçını 100 manata qədər aldada
bilərsən. Buna görə heç bir cəza yoxdur.
Yəni, eşşək ətini qoyun əti adı altında sat. Əgər bir nəfərə 100 manatdan artıq
ət satmayıbsansa, lap 1000 nəfərə satsan da cəza məsuliyyəti yoxdur. Bu,
qanundakı bir boşluqdur. Təhlükəli xəstəlikdən ölmüş heyvanların ətlərini satanları
isə maksimum 400 manat cərimə gözləyir.
Bu vəziyyət dəyişməlidir”.
Qanunvericilikdə sərt cəzalar nəzərdə tutulub
Vəkillər Kollegiyasının üzvü,
hüquqşünas Xəyal Bəşirov deyir ki, son dövrlərdə mənşəyi bilinməyən ət məhsullarının
satışı ilə bağlı hallar tez-tez baş verir: "Müvafiq dövlət qurumlarının, hüquq
mühafizə orqanlarının bu cür xoşagəlməz və qanunsuz hallarla ciddi şəkildə
mübarizə aparmalarına baxmayaraq, bir çox insanlar mənşəyi bilinməyən ət məhsullarını
qanunsuz yolla satıb pul qazanmaqdan çəkinmirlər. Təbii ki, insan orqanizmi
üçün potensial təhlükə mənbəyi olan bu cür məhsulların bazara daxil olması səbəbindən
heç birimiz, o cümlədən azyaşlı uşaqlarımız bu məhsulların istehlakçısı
olmaqdan və onların zərərli təsirlərindən sığortalanmayıb”.
X.Bəşirov
bildirdi ki, müvafiq dövlət qurumları tərəfindən bu cür qanunsuzluqlarla
mübarizə ilə yanaşı, qanunvericiliyimizdə də bu məsələ ilə bağlı müvafiq
sanksiyalaşdırmalar həyata keçirilib və ciddi məsuliyyət tədbirləri nəzərdə
tutulub: "İlk olaraq onu qeyd edim ki, qeyd olunan bu məsələ ilə bağlı
insanlarımızın hüquqlarının pozulması halları, bu cür pozuntularla
qarşılaşanların hansı hüquqlara malik olması və bununla bağlı digər məsələlərin
əks olunduğu "İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında” qanun 1995-ci
ildə qəbul olunub və hazırda da qüvvədədir. Həmin qanuna əsasən, hər bir satıcı
(icraçı) istehlakçını maraqlandıran malın (işin, xidmətin) qiyməti, istehlak
xassələri (ərzaq malları barəsində isə; həm də tərkibi, yararlılıq müddəti,
kaloriliyi, sağlamlıq üçün zərərli maddələrin normativ sənədlərin tələbləri ilə
müqayisəli miqdarı), əldə edilməsi şərtləri, təminat öhdəlikləri və iddiaların
irəli sürülməsi, malın işlədilməsi, saxlanılması və təhlükəsiz istifadəsi
üsulları və qaydaları barəsində istehlakçıya zəruri və düzgün məlumat verməlidir.
Eyni zamanda, satıcı (icraçı) istehlakçıya müəssisənin satdığı malların ticarət
qaydaları və xidmət növləri barəsində də dolğun və düzgün məlumat verməlidir.
Bundan
başqa, qeyd etdiyimiz qanunun tələblərinə görə, malın (işin, xidmətin)
konstruksiya, istehsal, resept və başqa qüsurları nəticəsində istehlakçının həyatına,
sağlamlığına və ya əmlakına dəymiş zərər, qanunvericilikdə daha yüksək məsuliyyət
nəzərdə tutulmayıbsa, günahkar tərəfindən istehlakçıya tam ödənilməlidir. Hətta adı çəkilən qanuna əsasən,
istehlakçıların bu qanunla nəzərdə tutulmuş hüquqları istehsalçı (icraçı,
satıcı) tərəfindən pozularsa, istehlakçıya dəyən mənəvi ziyan pozuntuya səbəb
olmuş şəxs tərəfindən ödənilməlidir. Ödənilən ziyanın dəyəri, qanunla başqa hal
nəzərdə tutulmayıbsa, məhkəmə tərəfindən müəyyən edilir”.
Hüquqşünas
qeyd etdi ki, bu cür qanun pozuntuları ilə bağlı qanunvericiliyimizdə mülki məsuliyyətlə
yanaşı, inzibati və cinayət məsuliyyətləri də nəzərdə tutulub: "Bu da belə
qanunsuzluqlara yol verən şəxslərin islah olunmasına və həm onlar tərəfindən, həm
də digər şəxslər tərəfindən gələcəkdə belə hallara yol verilməsinin qarşısının
alınması məqsədlərinə xidmət edir. Belə ki, əgər qeyd etdiyimiz pozuntular
zamanı istehlakçılara 100 (yüz) manatadək miqdarda zərər vurulubsa, bu zaman bu
əməl inzibati xəta hesab olunur və Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar
Məcəlləsi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada fiziki şəxslər üç yüz əlli manatdan beş
yüz manatadək məbləğdə, vəzifəli şəxslər min beş yüz manatdan iki min manatadək
məbləğdə, hüquqi şəxslər dörd min manatdan altı min manatadək məbləğdə cərimə
edilir.
Yox əgər
müvafiq qanun pozuntusu zamanı istehlakçılara 100 (yüz) manatdan artıq zərər
vurulubsa və ya bu zaman artıq cinayət məsuliyyəti yaranır ki, bu cür şəxslər
Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsində nəzərdə tutulduğu kimi, beş min
manatdan yeddi min manatadək miqdarda cərimə və ya üç ilədək müddətə müəyyən vəzifə
tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməklə, altı
ayadək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır. Lakin bu cinayət nəticəsində
ehtiyatsızlıqdan zərərçəkmiş şəxsin sağlamlığına az ağır və ya ağır zərər
vurulduqda, yeddi min manatdan doqquz min manatadək miqdarda cərimə və ya üç ilədək
müddətə azadlıqdan məhrumetmə, ehtiyatsızlıqdan zərərçəkmiş şəxsin ölümünə və
ya digər ağır nəticələrə səbəb olduqda isə üç ildən yeddi
ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır”.
Aygün