“Mən səni sevirəm, qadın!”
Əbülfət Mədətoğlunun yeni kitabı işıq üzü görüb. "Bir
qadına” şeirlər kitabı başdan-ayağa sevgi
mövzusundadı. Dünya ədəbiyyatında şairlərin öz sevgililərinə həsr etdikləri şeir
kitabları ilə çox rastlaşmışam.
Dilim-dilim olsun dilim
Əzabdı hər ayım, ilim…
Yuxuda gördüm ki, gülüm,
Sən ruhumun Tanrısısan.
Kəssə də lap əyri düzü,
Hər istəyin iki üzü…
Sən olmaz hər qızın yüzü,
Sən ruhumun Tanrısısan!
Qeyd edim ki, Əbülfətin bir çox şeirlərində qadına olan bu yüksək, mən deyərdim, intellekt səviyyəli bu münasibət dərin sevgidən irəli gəlir. Təbii ki, bu tipli şeirlər onun qəmli şeirlərindən kəmiyyətcə azlıq təşkil edir. Amma bizi inandırır ki: "O mənim həyatımda, Günümdə, anımdadı. Atdığım hər addımda, Damarda qanımdadı. Nəşəmdi, ahımdı o, Sevgim günahımdı O. Yerdə Allahımdı O, Ölüncə yanımdadı.
Əllərimin oduna
Sən əllərini yandır…
Ehtiyac yox andına –
Yandır! – məni inandır…
3. Onun sevgi şeirlərində ayrı-ayrı obrazlar da diqqətdən yayınmır. Məncə, bu da təbiidir- Axşam, Yuxu, Gecə, Şəkil, Səs, Sükut, Məktub onun sevgi şeirlərində ovqat, hal-vəziyyət mənalarına yardımçı olur. Məncə, bu obrazlardan məqsədə müvafiq istifadə edəndə sevən insanın mənəvi aləminə yol tapırıq, onun əzablarını duyuruq. Məsələn, "Yuxu” silsiləli şeirlərdə şairin metaforik düşüncə tərzi ilə qarşılaşırıq. Ümumiyyətlə, Əbülfət bədii təsvir vasitələrindən məharətlə istifadə edir.
Bu gün sənə yazmadım,..
susdum ki, qayğısız ol.
Nə ürəyin yüklənsin,
Nə gözün dolsun bir yol!..
Bilmirəm ki, nə yazsam
qəlbinə bir xal salır.
Yazdıqlarımdan sənə –
Ancaq sıxıntı qalır…
4. Əbülfət Mədətoğlu "ürək dililə danışan şairdir”. Vaxtilə bu ifadə unudulmaz şairimiz Bəxtiyar Vahabzadə Nəriman Həsənzadə haqqında söyləmişdi. Mən də ifadəni Əbülfət barədə deyə bilərəm. Yuxarıda sadaladığım və Əbülfətin şeirlərinə səpələn ayrı-ayrı obrazlar, əslində, maddi, fiziki, coğrafi mahiyyət daşıyır. Amma ürək obrazı, mən deyərdim, Əbülfətin bütün şeirlərinin mənəvi qəhrəmanına çevrilir. Deyərdim ki, onun bütün sevgi şeirlərində Əbülfətin özü yox, onun ürəyi danışır. O deyir ki: "Ürəyimin şəklini Özümlə gəzdirirəm”. O, həmin şəklə ürək kimi baxır. Bəzən ürəyi onu incidir: "Ağrıyan ürəyimi Bükmüşəm mən dəsmala… Ürəyimlə bərabər-hopubdu qəm dəsmala”. Amma bu ürək bəzən məktuba da dönür: "Məktub tək ürəyimi Açıb sənə oxudum. Düşündüm ürəyimi – Ürəyinə toxudum”. O, başqa bir şeirində sevdiyi qadına üz tutub deyir ki:
Atdığın daşlar dəyir
birbaşa ürəyimə.
Daşlama, bu evi sən –
gir, yaşa ürəyimə.
Ahdan aşma, qovurma
xəlbirləmə, sovurma.
Sən sevməkdən yorulma –
köç yaşa ürəyimə.
Bu əzabı, bu qəmi
Verdin, seçdim qibləmi!
Köçürdüm sən Kəbəmi –
birbaşa ürəyimə!..
5. Əbülfətin sevgi şeirlərində ürək təbiətlə ünsiyyətdədir. Təbiət və onun atributları bu şeirlərdə sevgi duyğularının çiçəklə, yarpaqla, şehlə, tumurcuqla necə doğmalaşdığını, biri-birini tamamlamasını aşkara çıxarır. Məsələn, onun "Bu mənəm” şeirinə diqqət yetirək:
Kirpikləri tumurcuqlu,
Bəbəyi leysanla dolan...
Mən kədəri göz muncuqlu
Sinəsi də xal-xal olan –
yarpaq!
Başqa bir şeirində:
Tumurcuğu çırtlamış –
təzə dərdim-tər dərdim.
Mən səni şehli-şehli –
Təzə dərdim, tər dərdim!
Bu şeirdəki cinaslı qafiyələrə də diqqət yetirin. Amma şeirin əsas məziyyəti insan ürəyi və istəyi ilə təbiət arasında üzvi bir ünsiyyətin yaranmasıdır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan şeirində İnsan-Təbiət vəhdəti həmişə gözəl şeirlərin yaranmasına səbəb olub. Çünki, insan da təbiətin ayrılmaz bir parçasıdır.
Ruhumun sim-sim kilitdi
Nəfəsin dəydi, dirildi,
Bilsən necə min bir ildi –
Mən səni sevirəm, Qadın!
Məncə, bu şeir Əbülfətin bütün yaşantılarını reallıqla əks etdirir.
"Bir qadına” şeirlər kitabına Xalq yazıçısı Elçin dəyərli bir ön söz yazıb. O, Əbülfətin sevgi şeirlərindəki kədər obrazına da yeni məna verib. Yazır ki: "Şairin lirik qəhrəmanının ifadə etdiyi kədərin bədii-estetik səviyyəsi göstərir ki, həmin qəhrəman obrazlar dünyasının sakinidir, o, özünüifadəsi ilə özünü orijinal bədii surət səviyyəsinə qaldıra bilir və çox təmtəraqlı olmasa da deyərdim ki, oxucunun qəlbinə yol tapır. Ümumiyyətlə, həmin məqalədə Elçin müəllim Əbülfətin şeirlərindəki kədəri kəşf edir. Sonra Elçin müəllim Əbülfətin ayrı-ayrı şeirlərindəki təkrarsız obrazlı ifadələrə diqqət yönəldir.
Vaqif Yusifli
Sevgi ilahi bir
hissdir. Hər bir insanın ürəyində, canında ruhunda bu hiss yaşayır. Leyli və Məcnunu
yada salın. "Eşqdir mehrabı uca göylərin, Eşqsiz ey dünya nədir dəyərin” deyən dahi
Nizamidən tutmuş bu gün Azərbaycanın ən gənc şairinə qədər poeziyada onlarla, yüzlərlə sevgi səhifələri açılıb. Amma Məhəmməd Füzulinin
timsalında eşqin, məhəbbətin ən zirvə nöqiəsi fəth olundu. Onun məhəbbət konsepsiyası
dünyanı eşq vasitəsilə dərkidir və təbii
ki, onun məhəbbət şeirləri təkcə iki insanın
münasibətini əks etdirmir, onun qəzəllərində sevgi dünyəvi bir hissdir. "Candan
çıxarıb həvayi-eşqi, Tərk eyləməzəm bəlayi eşqi” – mənim fikrimcə, bu misralar bütün
Azərbaycan poeziyasının sevgi yolunu işıqlandırır. Çoxlu misallar da gətirə bilərəm.
Amma buna ehtiyac hiss etmirəm. Amma bu fikri nəzərə çarpdırım ki, müasir dövrdə sevgi münasibətləri
nə qədər yeniləşsə də, öz ali məzmununu qoruyur, hifz edir. Əbülfət Mədətoğlunun
sevgi şeirləri də məhz bir insanın sevgi yolunda çəkdiyi əzabları, eşqin qəmini,
vüsal həsrətini, ayrılıqdan doğan hissiyyatları və ümumən, sevginin insan həyatında
necə önəmli bir rol oynadığını, insanı daim müqəddəs hisslərlə yaşamağa, mənəvi
ucalığa səsləməsinə çağırır. Hansı hissləri təlqin edir Əbülfət Mədətoğlu?
1. Sevgi şeirləri iki atribut – iki şəxs – "MƏN və SƏN”
münasibətləri üzərində qurulur. MƏN – aşiqdir, SƏN –sevilən qadın. Biz çoxlu sevgi
şeirləri oxumuşuq ki, orada "MƏN” aparıcıdır. Əbülfət isə "SƏN”i – sevilən qadını
ruhunun Tanrısı hesab edir:
Dilim-dilim olsun dilim
Əzabdı hər ayım, ilim…
Yuxuda gördüm ki, gülüm,
Sən ruhumun Tanrısısan.
Kəssə də lap əyri düzü,
Hər istəyin iki üzü…
Sən olmaz hər qızın yüzü,
Sən ruhumun Tanrısısan!
Qeyd edim ki, Əbülfətin bir çox şeirlərində qadına olan bu yüksək, mən deyərdim, intellekt səviyyəli bu münasibət dərin sevgidən irəli gəlir. Təbii ki, bu tipli şeirlər onun qəmli şeirlərindən kəmiyyətcə azlıq təşkil edir. Amma bizi inandırır ki: "O mənim həyatımda, Günümdə, anımdadı. Atdığım hər addımda, Damarda qanımdadı. Nəşəmdi, ahımdı o, Sevgim günahımdı O. Yerdə Allahımdı O, Ölüncə yanımdadı.
2. Əbülfət həm də tənhalıq şairidir. Onun hətta kədərin
güc gəldiyi şeirlərində də tənhalıq, təklik motivləri ilə qarşılaşırsan. Elə bil
ki, bu şeirlər otaqdan bayıra çıxmayan, yalnız sevgilisinin xəyalı ilə yaşayan bir
insanın öz içinə məhkumluğu kimi nəzərə çarpır. Amma bu tənhalığın bir elə qorxusu
yoxdur. Bu tənhalıqda lirik qəhrəman "Ürəyimə əkirəm, Bir də göz yaşlarımı» etiraf
ilə sevdiyi qadına üz tutur. Bu tənhalıqda qollar da, çiyinlər də, əllər də əzaba
tuş gedir: "Gecənin ağırlığı Yükdü çiyinlərimə. Bu ağırlıq duman tək Çökdü! – Çiyinlərimə”.
Əllərimin oduna
Sən əllərini yandır…
Ehtiyac yox andına –
Yandır! – məni inandır…
3. Onun sevgi şeirlərində ayrı-ayrı obrazlar da diqqətdən yayınmır. Məncə, bu da təbiidir- Axşam, Yuxu, Gecə, Şəkil, Səs, Sükut, Məktub onun sevgi şeirlərində ovqat, hal-vəziyyət mənalarına yardımçı olur. Məncə, bu obrazlardan məqsədə müvafiq istifadə edəndə sevən insanın mənəvi aləminə yol tapırıq, onun əzablarını duyuruq. Məsələn, "Yuxu” silsiləli şeirlərdə şairin metaforik düşüncə tərzi ilə qarşılaşırıq. Ümumiyyətlə, Əbülfət bədii təsvir vasitələrindən məharətlə istifadə edir.
Bu gün sənə yazmadım,..
susdum ki, qayğısız ol.
Nə ürəyin yüklənsin,
Nə gözün dolsun bir yol!..
Bilmirəm ki, nə yazsam
qəlbinə bir xal salır.
Yazdıqlarımdan sənə –
Ancaq sıxıntı qalır…
4. Əbülfət Mədətoğlu "ürək dililə danışan şairdir”. Vaxtilə bu ifadə unudulmaz şairimiz Bəxtiyar Vahabzadə Nəriman Həsənzadə haqqında söyləmişdi. Mən də ifadəni Əbülfət barədə deyə bilərəm. Yuxarıda sadaladığım və Əbülfətin şeirlərinə səpələn ayrı-ayrı obrazlar, əslində, maddi, fiziki, coğrafi mahiyyət daşıyır. Amma ürək obrazı, mən deyərdim, Əbülfətin bütün şeirlərinin mənəvi qəhrəmanına çevrilir. Deyərdim ki, onun bütün sevgi şeirlərində Əbülfətin özü yox, onun ürəyi danışır. O deyir ki: "Ürəyimin şəklini Özümlə gəzdirirəm”. O, həmin şəklə ürək kimi baxır. Bəzən ürəyi onu incidir: "Ağrıyan ürəyimi Bükmüşəm mən dəsmala… Ürəyimlə bərabər-hopubdu qəm dəsmala”. Amma bu ürək bəzən məktuba da dönür: "Məktub tək ürəyimi Açıb sənə oxudum. Düşündüm ürəyimi – Ürəyinə toxudum”. O, başqa bir şeirində sevdiyi qadına üz tutub deyir ki:
Atdığın daşlar dəyir
birbaşa ürəyimə.
Daşlama, bu evi sən –
gir, yaşa ürəyimə.
Ahdan aşma, qovurma
xəlbirləmə, sovurma.
Sən sevməkdən yorulma –
köç yaşa ürəyimə.
Bu əzabı, bu qəmi
Verdin, seçdim qibləmi!
Köçürdüm sən Kəbəmi –
birbaşa ürəyimə!..
5. Əbülfətin sevgi şeirlərində ürək təbiətlə ünsiyyətdədir. Təbiət və onun atributları bu şeirlərdə sevgi duyğularının çiçəklə, yarpaqla, şehlə, tumurcuqla necə doğmalaşdığını, biri-birini tamamlamasını aşkara çıxarır. Məsələn, onun "Bu mənəm” şeirinə diqqət yetirək:
Kirpikləri tumurcuqlu,
Bəbəyi leysanla dolan...
Mən kədəri göz muncuqlu
Sinəsi də xal-xal olan –
yarpaq!
Başqa bir şeirində:
Tumurcuğu çırtlamış –
təzə dərdim-tər dərdim.
Mən səni şehli-şehli –
Təzə dərdim, tər dərdim!
Bu şeirdəki cinaslı qafiyələrə də diqqət yetirin. Amma şeirin əsas məziyyəti insan ürəyi və istəyi ilə təbiət arasında üzvi bir ünsiyyətin yaranmasıdır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan şeirində İnsan-Təbiət vəhdəti həmişə gözəl şeirlərin yaranmasına səbəb olub. Çünki, insan da təbiətin ayrılmaz bir parçasıdır.
6. Çox danışmaq olar Əbülfət Mədətoğlunun sevgi şeirləri
barədə. Bu sevgi şeirlərinin hər biri yaşanılan duyğuları ifadə edir. Yalan yoxdu.
Qoy Əbülfət bu yolda axtarışlarını davam etdirsin.
Ruhumun sim-sim kilitdi
Nəfəsin dəydi, dirildi,
Bilsən necə min bir ildi –
Mən səni sevirəm, Qadın!
Məncə, bu şeir Əbülfətin bütün yaşantılarını reallıqla əks etdirir.
"Bir qadına” şeirlər kitabına Xalq yazıçısı Elçin dəyərli bir ön söz yazıb. O, Əbülfətin sevgi şeirlərindəki kədər obrazına da yeni məna verib. Yazır ki: "Şairin lirik qəhrəmanının ifadə etdiyi kədərin bədii-estetik səviyyəsi göstərir ki, həmin qəhrəman obrazlar dünyasının sakinidir, o, özünüifadəsi ilə özünü orijinal bədii surət səviyyəsinə qaldıra bilir və çox təmtəraqlı olmasa da deyərdim ki, oxucunun qəlbinə yol tapır. Ümumiyyətlə, həmin məqalədə Elçin müəllim Əbülfətin şeirlərindəki kədəri kəşf edir. Sonra Elçin müəllim Əbülfətin ayrı-ayrı şeirlərindəki təkrarsız obrazlı ifadələrə diqqət yönəldir.
Əbülfətin şeirlərinə
bu ciddi maraq heç şübhəsiz, onun son illərdə yaradıcılığında kamil bir şair kimi
formalaşmasıdır. Amma mən bilirəm ki, Əbülfət
qarabağlıdır, amma son illərdə onun Qarabağ həsrətini ifadə edən (vaxtilə olduğu
kimi) şeirlərini də növbəti kitablarında görmək istərdim. Doğrudur, Əbülfətdən
öyrəndiyimə görə onun bu silsilədən olan şeirləri kitab şəklində çapını
gözləyir.
Uğurlar olsun,
Əbülfət! Yaradıcılıq axtarışlarını davam elə!
Vaqif Yusifli