Mehriban ana, gözəl insan, görkəmli alim
"Zərifə
xanım Əliyevanın timsalında öncə ideal qadın və əsl Azərbaycan xanımı obrazı
canlanır. Zərifə xanımın bu obrazı və keçdiyi həyat yolu gənc xanımlarımızın həyatının
formalaşması baxımından parlaq nümunədir. Onun şəxsiyyəti, həyat və fəaliyyəti
geniş təbliğ olunmalıdır ki, bugünkü xanımlarımız nümunə götürsünlər”. Görkəmli
oftalmoloq alim Zərifə Əliyeva haqqında söhbət düşəndə təkcə onu tanıyanlar,
onunla ünsiyyətdə olanlar deyil, həmçinin həyat yolu haqqında oxuyanlar, eşidənlər
də bu mehriban ana, gözəl, sadə insan, eyni zamanda görkəmli alim haqqında eyni
cür düşünürlər.Akademikin
anım günündə onu yaxından tanıyan həmkarı, akademik Ədilə Namazova ilə söhbətləşdik.
Gənc həkimlərin pənahı
- Ədilə xanım, aprelin 15-də görkəmli oftalmoloq alim,
akademik Zərifə xanım Əliyevanın anım
günüdür. Bir insan kimi Zərifə Əliyeva yaddaşınızda necə qalıb?
-
Zərifə xanım daxilən çox gözəl, məzmunlu insan idi. Onunla görüşəndə elə
bilirdin ki, ən yaxın və əziz insanınla görüşürsən. O, adama elə bir münasibət
göstərirdi ki, bütün ürəyini ona aça bilirdin. O, insanın qayğısına qalırdı. Öz
övladlarını böyüdəndə onun necə nümunəvi ana olmasının şahidi olmuşam. Sonra da
nümunəvi nənə oldu. Zərifə xanım övladlarının hər bir uğurunu görəndə
sevincinin həddi-hüdudu olmurdu. O, övladlarının uğurları ilə yaşayırdı. Zərifə
xanım həyat yoldaşına sadiq insan idi, ona mənəvi dayaq olurdu. O, ətrafındakı
bütün insanlara kömək edirdi, problemlərinin həllinə çalışırdı. İşlədiyi
kollektivdə də gənc həkimlərin pənahı idi. Məsələn, məşhur oftalmoloq Çingiz Cərullazadənin
bir alim kimi uğur qazanmasında Zərifə xanımın böyük rolu olub. O zaman ulu öndərin
göstərişi ilə 25 nəfər gənc alim peşəkarlıqlarını artırmaqdan ötrü Rusiyaya
göndərildi. Onlar ittifaqın məşhur alimlərinin yanında təcrübə keçəcəkdilər.
Onlardan biri də Çingiz Cərullazadə idi. Mən onların hamısını Moskvaya aparıb məşhur
alimlərə təhvil verdim və xahiş etdim ki, respublikamız üçün peşəkar həkimlər
yetişdirilməsinə köməklərini əsirgəməsinlər. Alimlərin çoxu məmnuniyyətlə razı
oldu. Bəzi akademiklər isə «bu gəncləri elmlər doktoru kimi yetişdirmək üçün gərək
bizi lazımi müasir avadanlıqla təmin edəsiniz» şərtini qoydular. Mən Moskvadan
qayıdıb Zərifə xanımla görüşdüm və akademiklərlə olan söhbəti danışdım.
«Darıxma, nə qədər baha da olsa, biz respublika hesabına həmin avadanlığı alıb
təmin edəcəyik» - dedi. Bir neçə gündən sonra zəng edib "narahat olma,
avadanlıq alınıb» - deyə məni sevindirdi. Beləcə, Çingiz Cərullazadə elmlər
doktoru kimi yetişdi. İndi o hazırda təkcə respublikada deyil, bütün dünyada məşhur
oftalmoloqdur. Onun alim kimi yetişməsinə isə Zərifə xanım dəstək oldu. Zərifə
xanım böyük fəlsəfi fikirlərə malik insan idi. Zərifə xanım həmişə insanların
arasında idi. Baxmayaraq ki o vəzifəli bir insanın həyat yoldaşı idi, sadə
insanlardan heç vaxt ayrılmırdı. Bizim çox yaxşı münasibətimiz var idi. Mən
SSRİ Tİbb Elmləri Akademiyasına üzv seçiləndə, ilk zəng edib təbrik edən o
oldu. Çünki o vaxt həmin akademiyaya seçilmək çox çətin idi. Daha sonra biz
onunla birlikdə əməkdar elm xadimi adına layiq görüldük. Mən Dövlət mükafatına
layiq görüləndə isə, o, məndən də çox sevinirdi. Zərifə xanım kimi insanlar
nadir hallarda dünyaya gəlirlər. Onun insanlara yanaşması, onlarla rəftarı
xüsusi idi. Onunla işləyən oftalmoloqlar onu öz anaları kimi bilirdilər. Zərifə
xanımın qardaşı Tamerlanla da bir yerdə işləyirdim. Onlar Əziz Əliyev kimi görkəmli
alim və şəxsiyyətin ailəsində tərbiyə almışdılar.
Azərbaycan oftalmologiyasının əsil
fədaisi
- Zərifə xanım Əliyevanın oftalmologiya
elminin inkişafında böyük xidmətləri var. Onun elmi fəaliyyəti cəmiyyətimizə
hansı töhfələr verib?
- Zərifə xanım bütün həyatını, fəaliyyətini
tibb elminin inkişafına həsr edib. Azərbaycan oftalmologiyasının əsl fədaisi
olaraq, dünyada onun tanınmasında həlledici rol oynayıb. Görkəmli alim, yüksək
insani keyfiyyətlərə malik olan, böyük elmi əsərləri ilə Azərbaycan
oftalmologiya elmini yüksəklərə qaldıran akademik Zərifə xanım Əliyevanın əvəzsiz
xidmətlərini hər zaman qeyd etmək lazımdır. Şamaxı yaxınlığında Məlhəm adlı
yaşayış məntəqəsində 11-ci əsrdə mədrəsə fəaliyyət göstərib. Həmin mədrəsədə
ilahiyyat, astronomiya, riyaziyyat, həmçinin təbabət üzrə mütəxəssislər
hazırlanıb. İlk dəfə o məktəbdə tibbi etikadan dərslər keçilib. Təbabəti öyrənməyə
Çin, Hindistan və s. ölkələrdən tələbələr gəliblər. Təkcə Azərbaycanın zənginliyi
deyil, eyni zamanda təhsili də əcnəbiləri cəlb edirmiş. Əfzələddin Xəqaninin
dayısı Ömər Osmanoğlu o mədrəsəyə rəhbərlik edib. Zərifə xanım ilk dəfə olaraq
bu faktı araşdırıb və bütün dünyaya sübut edib ki, Azərbaycanda təbabətin belə
qədim tarixi var.XX
əsrin 40-50-ci illərində Azərbaycanın bir çox cənub rayonlarının əhalisi
arasında traxoma xəstəliyinin yayılması ciddi bir problem olub. Akademik Zərifə
Əliyeva traxomaya qarşı mübarizədə fəal iştirak edib, ona həvalə edilmiş Əli Bayramlı
rayonunda çətinliklərə baxmayaraq, traxomaya qarşı tədbirlər kompleksini inadla
yerinə yetirib. Zərifə xanımın bu fədakar əməyinin respublikada traxomanın ləğv
edilməsi işində mühüm rolu olub.Aparılan
böyük praktiki iş Zərifə xanımın ilk elmi əsərlərinin əsasını qoyub. Traxomanın
sintomisinlə müalicəsi mövzusunda namizədlik dissertasiyası işləyib.Zərifə
xanımın elmi fəaliyyətinin ən maraqlı və perspektiv istiqamətlərindən biri
iridodiaqnostika və iridoterapiya problemi olub. İridodiaqnostika çox dəyərli
bir ekspress üsuludur. Bu istiqamətdə aparılmış elmi axtarışların nəticəsi tayı
olmayan «İridodiaqnostika əsasları» və «İridodiaqnostika monoqrafiyası» olub.O,
müxtəlif peşə zərərlərinin, o cümlədən toz, talk, his, kanifol kimi toksik
amillərin təsirini öyrənib. Bu tədqiqatlar respublikanın 10-dan çox iri sənaye
müəssisələrində, məsələn, Bakı şin və yod, məişət kondisionerləri zavodlarında,
Sumqayıt «Üzvi sintez» istehsalat birliyində, digər müəssisələrdə aparılıb.Görmə
üzvünün peşə patologiyası problemləri ilə yanaşı, Zərifə Əliyeva
oftalmologiyanın digər aktual istiqamətlərində tədqiqatlar aparırdı. Bu tədqiqatların
nəticəsində «Gözün və görmə sinirinin yaşla əlaqədar dəyişiklikləri», «Gözün
hidrodinamik sisteminin anatomik və fizioloji xüsusiyyətləri»,
«İridodiaqnostika», «Şəkərli diabet zamanı gözün patologiyası»,
«Oftalmologiyanın aktual problemləri», «Terapevtik oftalmologiya» və başqa
monoqrafiyalar çap edilib. Ümumiyyətlə, onun 200-ə qədər elmi işi, 14
monoqrafiyası və 12 səmərələşdirici təklifləri var. Kimya istehsalında görmə üzvünün
profilaktikasına həsr olunmuş orijinal elmi əsərlərin çap olunması ilə əlaqədar
olaraq, 1981-ci ildə akademik Zərifə Əliyeva keçmiş Sovet İttifaqının Tibb Elmləri
Akademiyasının akademik M.İ.Averbax adına mükafatı ilə təltif edilib. Zərifə
xanım bu yüksək mükafata layiq görülən ilk alim qadın idi.
- Zərifə xanım ictimai işlər sahəsində
də fəal idimi?
-
Akademik Zərifə Əliyeva böyük ictimai iş də aparırdı. O, Azərbaycan Sülhü
Müdafiə Komitəsinin sədr müavini, «Bilik» Ümumittifaq Cəmiyyətinin sədr heyətinin
üzvü, Ümumittifaq Oftalmioloqlar Cəmiyyətinin rəyasət heyətinin üzvü, «Vestnik
oftalmoloqii» jurnalının redaksiya heyətinin üzvü idi.Zərifə
Əliyevanın əvəzsiz xidmətlərinin etirafı kimi 1983-cü ildə Azərbaycan
Respublikası Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilməsi, orden və medallarla təltif
edilməsi olub. Zərifə xanımın vətən oftalmologiyasının inkişafında qiymətsiz
xidmətləri çoxdur, onlardan biri 1977-ci ildə Bakıda yeni Oftalmoloji mərkəzin
tikintisi haqqında irəli sürülmüş təşəbbüsüdür. Vaxtilə Heydər Əliyev və Zərifə
xanım bu arzunun həyata keçirilməsi üçün böyük səy göstəriblər. 2001-ci ildə Azərbaycan
Elmi-Tədqiqat Göz Xəstəlikləri İnstitutuna akademik Zərifə Əliyevanın adı
verildi.
Görkəmli alimə xas olan vətənpərvərlik, sadəlik akademik Zərifə Əliyevaya məxsus
idi. Zərifə xanım Əliyeva ölkəmizdə və bütün dünyada oftalmoloqların və
pasiyentlərin hörmətini və məhəbbətini, bütün Azərbaycan xalqının etimadını
qazanmışdı. Akademik Zərifə xanım Əliyeva sözün yüksək anlayışında insan olub,
onun həyatı bizim üçün əbədi nümunə qalacaq, xatirəsi ürəyimizdə həmiºə əziz
tutulacaq.Biz
indi o ailədə dünyaya gələn prezident İlham Əliyevin yenidən ölkəmizin rəhbəri
seçilməsinin sevincini yaşayırıq. Bu qələbəyə bütün ölkə sevinir. Əminik ki,
ölkəmiz bundan sonra da inkişaf edəcək. Mən respublikamızın 2000-dən çox
pediatrı, 43,5 faiz uşaq və onların valideynləri, Tibb Universitetinin
professor və müəllim heyəti, eləcə də 8000-dən çox tələbəsi adından prezident
İlham Əliyevi təbrik edirəm! Biz ona səs verməklə öz gələcəyimizin təminatına səs
verdik.
Təranə
Məhərrəmova