Mədəniyyətlərarası dialoq, plüralizm və mədəni müxtəliflik
Aktual sosial-fəlsəfi problem kimi öyrənilən multikulturalizm,
mədəniyyətlərarası dialoq, plüralizm və mədəni müxtəliflik anlayış və ifadələri
müasir sosial-ictimai, siyasi düşüncədə mühüm yer tutmaqla, intellektual
leksikonda geniş istifadə olunmaqdadır. Qeyd edim ki, mədəniyyətlərarası
dialoq, plüralizm və mədəni müxtəliflik anlayışlarının sosial-mədəni və
ictimai-siyasi mahiyyəti rəsmi və yekun olaraq Avropa Şurasının Xarici İşlər
Nazirlərinin 118-ci Sessiyasında qəbul edilərək "Mədəniyyətlərarası Dialoqa
dair Ağ Kitab”da müəyyən edilmişdir. "Ağ kitab”da "mədəniyyətlərarası
dialoq qarşılıqlı anlaşma və ehtiram əsasında müxtəlif etnik, mədəni, dini, linqvistik
mənşə və irsə malik fərdlər və qruplar arasında mövcud olan açıq və səmimi
fikir mübadiləsini əhatə edən proses kimi başa düşülür. O, başqalarının
fikirlərini dinləmək istəyi və bacarığını tələb etdiyi kimi, özünü ifadə etmə
sərbəstliyi və qabiliyyətini də tələb edir. Mədəniyyətlərarası dialoq müxtəlif
mədəniyyətli cəmiyyətlərin siyasi, sosial, mədəni və iqtisadi inteqrasiyasına
və birləşməsinə imkan yaradır”. (Mədəniyyətlərarası Dialoqa dair Ağ Kitab. (Strasburq,
7 May 2008-ci il)) Qəbul etməliyik ki,
açıq şəkildə ifadə və izah edilən sözügedən anlayışlar burada
pasportlaşdırılır. Lakin, mahiyyət, prosesin özü bir qədər dərindədir. Belə ki,
mədəniyyətlərarası dialoq, multikulturalizm əvvəldən mövcud olan, ancaq problem
kimi müasir qloballaşma tendensiyalarına müvafiq olaraq meydana gəlmişdir. "Qloballaşma – zaman və məkanı görünməmiş
ölçüdə sıxışdırıb. Telekommunikasiya və mətbuatda inqilablar – xüsusən,
İnternet kimi yeni kommunikasiya xidmətlərinin meydana gəlməsi – milli mədəni
sistemləri get-gedə dərmə-deşik edib. Nəqliyyat və turizmin inkişafı
mədəniyyətlərarası dialoq üçün get-gedə daha çox şərait yaradaraq həmişəkindən
çox sayda insanın qarşılıqlı əlaqəsini
təmin edir.” (Mədəniyyətlərarası Dialoqa dair Ağ Kitab) Qloballaşan, bir başqa
mənada kiçilən dünyada sivilizasiya isə mövcud yüksək texniki imkanlara baxmayaraq özünün ən keşməkeşli ruhi böhran
dövrünü yaşayır. Qlobal informasiya məkanının formalaşması və informasiyanın
sürətli axını nəticəsində ənənəvi milli sərhədlər dağılmış, elmi texniki
tərəqqi məngənə effekti yaradaraq dünyanı daha da kiçiltmiş və müxtəlif
mədəniyyətləri iç-içə yaşamağa sövq etmişdir. Bir tərəfdən əldə edilən
elmi-texniki nailiyyətlər insanın komfort, təhlükəsiz həyat şərtlərinə xidmət
etsə də, digər tərəfdən bəşəriyyəti təbii, sosial və mənəvi böhran,
kataklizmlərlə qarşı-qarşıya qoymuşdur. Kiçilən dünyada iç-içə yaşayan müxtəlif
mədəniyyətlər multikulturalizm mühitini yaratmaqla yanaşı, onların toqquşmasını
qaçılmaz etmişdir. Belə bir şəraitdə sivilizasiyanın, bəşəriyyətin gələcəyi
naminə yeni dövrün çağırışları məhz mədəniyyətlərarası dialoq və plüralizmdir.
İndi sivilizasiya adının nə olmasından (Mədəniyyətlərin toqquşması,
çarpazlaşması, mübarizəsi, inteqrasiyası və s.) asılı olmayaraq ümumən ruhi
böhran halını yaşayır. Ruhu böhran "Ruhun parçalanması, onun
böhranı əslində həyat və düşüncə tərzinin, insanlar arası münasibətlərin,
insanın və cəmiyyətin, bütövlüklə həyat və fəaliyyətin, mənəviyyatın, ictimai
şüur formalarının, mədəni, etik, estetik dəyərlərin öz məcrasından çıxması,
patologiyaya məruz qalması deməkdir”. (İsmayılov F. Müqəddəs od, yaxud fəlsəfənin
fəlsəfəsi. 2015) Mövcud normalar sistemi, etik əxlaqi dəyərlər
təzyiqlərə tab gətirməyərək parçalanır və ya dəyişikliklərə məhkum olur. Bəzən
belə bir fikir formalaşdırılır ki, Qərb mədəniyyəti digər mədəniyyətləri
əridərək öz mədəni prinsiplərini diktə edir. Lakin, indiki dövrdə ən qapalı
müxtəlif cəmiyyətləri (hətta ən mühafizəkar milli-dini etnik qruplar) ümumi
sivilizasiyadan və mədəniyyətdən ayrı təsəvvür etmək mümkün deyil. Belə ki,
müxtəlif mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində, sosial təcrübəni bərpa
edən, cəmiyyətin inkişafının hər bir mərhələsində onun ardıcıl şəkildə
ötürülməsini təmin edən sabit strukturlar kimi başa düşülən mədəni paradiqmalar
dəyişilir. Paradiqmaların dəyişilməsi nəticəsində isə sivilizasiyanın özü
qlobal dəyişikliklərə məruz qalır. Bu sistemli-dairəvi prosesdir. Tomas Kunun
"Elmi inqilabların strukturu” (Томас Кун. Структура научных революций. Москва, 1977) adlı kitabında "normal elm” və "elmi inqilablar”
haqqında fikirlərini sivilizasiyaya transformasiya etdiyimiz zaman deyə bilərik
ki, qarşıya çıxan problemlər mövcud paradiqmalar çərçivəsində həlli mümkünsüz
olduqda köhnə paradiqma dağılaraq yerini yeni paradiqmaya verir. Yeni paradiqma
isə – yeni sivilizasiya, yeni mədəniyyət, yeni cəmiyyət və nəhayət yeni
normalar sistemidir.
Müasir dövrdə sosial-mədəni, hərbi-siyasi, ictimai-iqtisadi böhranların
yaşanması, əslində, mövcud normalar sisteminin, beynəlxalq qanunların işləməməsinin
nəticəsidir. Yeni paradiqma, yeni normalar sistemini tələb edən tarixi proses
indi özünün elə bir mərhələsini yaşayır ki, ümumən qlobal dəyişikliklər fonunda
prosesin özünə əvvəllər mövcud olmayan gözlə baxılmasını tələb edir. Bu
baxımdan yeni sivilizasiyaya keçidin labüdlüyünü dərk edərək cəmiyyətin
terapiyası, yeni baxış bucağı məhz mədəniyyətlərarası dialoq, plüralizm və
mədəni müxtəlifliyə tolerant münasibətdə əksini tapır. Beləliklə müasir dövrdə
ağlabatan, sağlam cəmiyyətin qurulmasına gedən yolun konturları sağlam
cəmiyyətin qurulmasından keçir.
Hələ ötən əsrin əvvəllərindən başlayaraq bir çox mütəfəkkirlərin ictimai-siyasi görüşlərində
sivilizasiyanın yeni mərhələyə keçidi ilə bağlı fikirlər yer almağa
başlamışdır. Belə mütəfəkkirlərdən biri alman filosof-sosioloqu Yurqen Habermas
fəlsəfi düşüncələrini ağlabatan cəmiyyətin formalaşdırılması istiqamətə
yönəltmiş, fəlsəfi sistemini qurarkən rasionallıq, etika və azadlıq
anlayışlarına kommunikasiya anlayışını əlavə edir və mədəni birliyin universal
əsasında kommunikasiya anlayışını irəli sürürdü. Habermas müxtəlif cəmiyyət və siyasi sistemlərin ortaq
məxrəcini axtararaq cəmiyyətin düzgün, ağlabatan idarə olunma sistemini təklif
edir və burada diskussiyanın önəmini xüsusi vurğulayırdı. Eyni zamanda
qloballaşmanın xeyirdən daha çox zərər gətirdiyini düşünən, bundan isə dönüşün
mümkün olmadığını anlayan Habermas hesab edirdi ki, qloballaşan cəmiyyətdə ən
aparıcı faktor dialoqdur. Müxtəlif mədəniyyətlər, qruplar arası münasibətlərin,
qarşılıqlı anlaşma və konsensusu məhz dialoqdan keçir. Müasir dövrdə dialoqun
faydası yalnız uzlaşma ilə bitmir o, sözün əsl mənasında, özgə dəyərlər və
etiqadlar haqqında dözümlü münasibət və daha aydın fikir yaratmağa kömək edir.
Vətəndaş cəmiyyətinin kökündə dayanan dialoq bəşəriyyətin kəşfi onun nicatıdır.
Dialoqa alternativ olan siyasi repressiya, siyasi və mədəni-ictimai ayrı-seçkilik
və digər qeyri-bəşəri aktlardır. Dialoq vasitəsilə müxtəlif qruplar arasında
müzakirələr nəticəsində güclü qruplar qalib gələrkən, həmin qrupların öz
mənafelərini müdafiə etməsi ilə əlaqədar olaraq, digər fundamental məsələlərin
açıq müzakirəsindən imtina edirlər. Bu kimi problemləri dərindən anlayan
Habermas plüralizm anlayışına keçid alır və plüralizm vasitəsilə cəmiyyət
modellərinin sinergetik sintezini axtarır ki, onun vasitəsilə ağlabatan, sağlam
mühitin yaradılmasının mümkünlüyünə diqqət ayırsın.
Şübhəsiz plüralizm və
dialoq özgələşən cəmiyyətlərin, toqquşan maraqların, sülhün açarı, xəstə
cəmiyyətin dərmanıdır. Kommunikasiya nəzəriyyəsi vasitəsi ilə Habermas sağlam
cəmiyyətin qurulması üçün konfliktlərin güc yolu ilə həllini tamamilə inkar
edirdi. Onun fikrincə bunun üçün tərəflərin bir-birini anlaması nəticəsində
qarşılıqlı anlaşmanın əldə edilməsi vacibdir. Lakin ardınca onu da göstərməyi
unutmur ki, "çətin həyati şəraitdə plüralist cəmiyyətdə belə cəhd
uğursuzluğa məruz qalacaq.” (Хабермас Ю. Вовлечение
другого. Санкт-Петербург. 2001) Sağlam cəmiyyətin qurulmasında zorun yaramadığını,
kompromislərin isə problemləri kökündən həll etmədiyini göz önünə gətirsək o,
zaman çıxış yolunun harada olduğunu tapmaq lazım gəlir. Dialoq nə qədər mühüm
rol oynasa da onun istiqamətini bilmədən davam etdirilməsi də mənasızdır.
Erix Fromma görə müasir insan sağlam cəmiyyətin qurulması üçün ilahi kodunu itirmişdir.
Fromm bu kodun tapılmasını ideyada görür, ideya ilə insanın aktivliyinin
artmasını əlaqələndirir və bildirir ki, ideya insanın gözünü açır. Görmə isə
"linqivistik analitiklərə görə, yalnız metafizika deyil, eyni zamanda metoddur”.
(İsmayılov Fərman. Dilin metafizikası. 2002) İdeya, insanları yuxudan
oyadır. İnsandan aktiv düşünməyi və hiss etməyi tələb edir. Bu baxımdan ideya
ilə silahlanmış insan daha aktiv və deməli, inamla dünya ilə bütünləşmiş olur.
Həyatı məna qazanır.
Əgər XIX əsrin əvvəllərində insanlar yanlış
istiqamətə yönəldilmiş olsa belə ideya ilə dolub daşırdılarsa və indi bu
"status quo”nu bərpa edə biləcək ideyalar mövcud deyil. İdeyalarsız indi tarix özünün elə bir anına yaxınlaşmaqdadır ki,
biz ona tarixin heç bir mərhələsində rast gəlməmişik. Müxtəlif mədəni
dəyərlərin daşıyıcıları, müxtəlif qruplar bu gün bir-birinə daha dözümsüzdür.
Sanki onlar eyni dünyanın sakinləri deyillər. Onlar arasında artan zorakılıq,
işgəncə və zülmlər topluluqları bir-birindən hər gün daha da uzaqlaşdırır.
Beləliklə, münaqişələr kiçik qruplardan tutmuş mədəniyyətlər, sivilizasiyalar
münaqişəsinə doğru inkişaf edir. Heç şübhəsiz "mədəniyyətlər mübarizəsi”
mövzusu Qərbin iyrənc maraqlarının örtüyü rolunu oynayır. Bu baxımdan "Dünya
müharibələri bir sivilizasiyanın – Qərbin məhsuldur”. (Rüstəmov Y.Sivilizasiyaların
qarşılıqlı münasibəti: 2007) Bunun kim
tərəfindən və hansı formada ortalığa atılması isə tamamilə başqa bir mövzudur.
Etiraf etməliyik ki, əslində, hər hansı bir mədəniyyətin digərindən üstünlüyünə
düşünmək nöqsanlıdır. Həqiqət ondan ibarətdir ki, "Qərb sivilizasiyası
hissə-hissə, damla-damla bütün planetə paylanmışdır və getdikcə daha çox
planetar hadisəyə çevrilmək cəhdləri göstərir. Qloballaşma da məhz bu dəyərlər
sisteminin dünyaya yayılması, hamı tərəfindən qəbul olunması və ya hamıya qəbul
etdirilməsi proseslərini əhatə edir”. (Xəlilov S. Şərq və Qərb: ümumbəşəri ideala doğru: 2004) Bəşəriyyət isə öz mədəni müxtəlifliyi ilə daha
cazibədar, ağlabatandır. Birrəngli dünyanın qurulması isə insanları daha passiv
və daha qəmgin edir.
Çoxları Qərb sivilizasiyasının bu gün böhran dövrünü yaşadığını, başqa
sivilizasiyaya keçidindən bəhs edir və hesab edir ki, XXI əsr müasir hegemon
"Qərb” sivilizasiyası öz yerini başqa sivilizasiyaya vermə mərhələsindədir.
Bəşəriyyət isə bir türlü "köhnə” sivilizasiyadan ayrıla bilmir və onun yaşaması
üçün sanki mübarizə aparır. Burada isə hansının "köhnə”, yoxsa "yeni”
sivilizasiyanın, mədəniyyətin "yaxşı”, qəbul edilən və ağlabatan olması önəmli
deyil. Bu yalnız keçid mərhələsidir, keçid mərhələsi isə ağrılı-acılı olur.
İnsanın mahiyyətinin dəyişməsi və yeni mahiyyət qazanması da bundan irəli
gəlir. Yeni insanın formalaşması isə uzun zaman ala bilər. Məhz bu səbəbdəndir
ki, bəzi gizli və ya açıq fanatik meyllər əmələ gələrək, insanın daxilində
mövcud olan psixoloji boşluğu tutmağa cəhd etməkdədir. Separatizm, terrorizm və
digər antihumanist meyllərin yaranması da bu qəbildəndir. Digər tərəfdən isə
müxtəlif fanatik meyllərin yaranması sağlam cəmiyyətin formalaşmasında mühüm
rol oynayan dialoq və qarşılıqlı anlaşmanı kənara atır.
Diqqətinizə çatdırmaq istərdim ki, yuxarıda göstərilən bu kimi problemlərin
müzakirəsi məqsədi ilə 2011-ci ilin 10-11 oktyabr tarixində Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin xüsusi himayəsi ilə ölkəmizdə
"XXI əsr: ümid və çağırışları” I Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu təşkil
edilmişdir. Həmin Forumun "Multikulturalizm: nailiyyətlər və problemlər” adlı
tədbirində Bolqarıstan Respublikasının sabiq prezidenti Jelyu Jelev "XXI əsr –
dünyamız hara gedir? Bir qütblü, yoxsa çoxqütblü modelə doğru?” məruzəsinə
fikrinizi yönəltmək istərdim. O, məruzəsində bildirir ki, XX əsrdə "totalitar
faşizm və kommunizm doktrinalarının həyata keçirilməsi yolu ilə yeni insan və
yeni cəmiyyət yaratmaq cəhdləri” XXI əsrin fikir adamlarının gözündə sadəlövh və
gülməli görünəcək. Belə ki, "Cisimlərin daxili məntiqi elədir ki, demokratik
məqsədləri qeyri-demokratik vasitələrlə həyata keçirmək olmaz. Məqsədlər və
vasitələr arasında ziddiyyət olduqda, ayrılmalar, ixtilaflar meydana gəlir,
onda qeyri-demokratik instrumentarilər demokratik məqsədləri çəkib çıxarır,
sıxışdırır, özü isə məqsədə çevrilir, beləliklə ilkin məqsədlər yox olub gedir.
Başqa sözlə desək, başqa cür düşünənlər üçün konslagerlər, qaz kameraları,
gizli dinləmələr və donoslar, bütöv xalqların deportasiya və genosidi ədalətli,
azad, demokratik cəmiyyət qurmağa yardımçı ola bilməz, əksinə, əxlaq və
mənəviyyatdan xəbərsiz bir cəhalətpərəstlər kütləsi meydana gələr”. (http://bakuforum.az/az/multikulturalizm-nailiyyetler-ve-problemler/?fid=2258) Göründüyü kimi yeni insanın, yeni cəmiyyətin
yaradılması bir layihə deyil, prosesdir. Bu prosesi sürətləndirmək və ya
ləngitmək humanitar faciələrlə nəticələnir və ya ifrat antidemokratik
meyllərin, müxtəlif məqsədlərə xidmət edən terror qruplarının yaranmasına səbəb
olur. Dialoq, plüralizm və mədəni müxtəliflik cəmiyyətə harmoniya və rifah
gətirirsə, onların yoxluğu xaos və fəlakətlərə münbit zəmin yaradır. İndi biz
sivilizasiyanın elə bir mərhələsində yaşayırıq ki, dünyanın hər hansı bir
nöqtəsində baş verən istənilən hadisə dünya nizamına bu və ya digər formada
təsir göstərir. Bu baxımdan dünya nizamı mədəniyyətlərarası dialoqdan və
mədəni, milli, dini müxtəliflikdən böyük ölçüdə asılıdır. Unutmaq olmaz ki,
millətindən, dinindən asılı olmayaraq biz hamımız bir evin sakinləriyik. Bu evi
isə qorumaq hər kəsin borcudur.
Görkəmli alman filosofu Y.Habermas bu mənada BMT-nin dünyada oynadığı rola
diqqət yetirərək xalqlar arasında birliyin mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini,
dövlətlər arasında münasibətlərin sivil yolla həll edilməsinin əhəmiyyətini
vurğulayır. Bildirir ki, BMT nizamnaməsi aqressiv müharibələri tamamilə rədd
etməklə yanaşı, dövlətlərin daxili işinə qarışmağı qəti surətdə qadağan edir və
istənilən dövlət hərbi özünümüdafiə hüququnu özündə saxlayır. Habermas hesab
edir ki, (bu elə BMT-nin nizamnaməsidə də belədir) "dövlətin suverinliyi, ərazi
bütövlüyü və milli birliyi BMT-nin nizamnaməsində bütövlükdə nəzərə alınmalıdır”.
(Хабермас Ю. Вовлечение другого. Санкт-Петербург.
2001) Lakin, BMT-nin heç bir silahlı birlikləri yoxdur və
o, onun üzvlərinin maddi dəstəyindən asılıdır. Belə olduğu təqdirdə isə böyük
dövlətlərin maraqlarına daha çox diqqət yetirilməsi, fövqəldövlətlərin burada
öz maraqlarını diktə etdirməsi təbiidir. Hətta, bu fövqəldövlətlər heç bir
qanuni əsası olmadan öz məqsədlərini birtərəfli şəkildə həyata keçirməsi dünya
nizamı və dialoquna ciddi zərbə vurmuş olur. Habermas beynəlxalq hüququn məhz
fövqəldövlətlər tərəfindən pozulmasının gələcəkdə xoşagəlməz nəticələrə səbəb
olacağını diqqətə çatdırır və bildirir ki, ABŞ-ın İraqa qarşı qeyri-qanuni
müharibəsi arzu olunan normativ nəticə versə belə beynəlxalq hüquqa zidd olaraq
qalır. (Хабермас Ю. Раскoлотый запад. Москва, 2008) Bununla da Amerikanın İraqa müdaxiləsi beynəlxalq hüquqda yeni
situasiyanın yaranmasına şərait yaratdı. Ardınca bütövlükdə Qərb
sivilizasiyasının Şimali Afrika və Yaxın Şərqə demokratiya adı altında
"sırıdığı” "Ərəb baharı” dünya üçün çözülməsi mümkün olmayan problemlər
gətirdi. Dövlət çevrilişləri və hakimiyyət strukturlarının zəifləməsi
nəticəsində meydana çıxan radikal terror təşkilatları və müxtəlif maraqları
təmsil edən qruplar bölgəni xaos və humanitar fəlakətlərə sürüklədi. Belə
vəziyyətdə dialoq və kompromisin yalnız müxtəlif mədəniyyətlərin daşıyıcısı
olan dövlətlər arasında deyil, həm də müxtəlif qruplar və toplumlar arasında
mövcud olması qaçılmaz həqiqətdir. Çünki, kiçik qruplar arasında baş verən
münaqişələr zamanla böyüyərək daha böyük hərbi münaqişələrə çevrilmək
ehtimalını özündə saxlayır. Hərbi münaqişə isə konfliktlərin davamlı həlli
üsulu deyil. Konfliktlərin davamlı həllinin yeganə üsulu məhz dialoqdur. Ancaq
bu dialoqun özünün də ədalətə, beynəlxalq hüquqa, humanizm prinsiplərinə
əsaslanmaqla konkret parametrləri müəyyən edilməlidir. Dialoq – münaqişənin uzadılması, münaqişələrin gizli
yayılması və ya digər formalara keçidi üçün çətir rolunu oynamamalıdır.
Bu gün reallıq ondan ibarətdir ki, mədəniyyətlərarası dialoq, plüralizm və
mədəni müxtəliflikdən nə qədər çox danışılsa da birinin digəri üzərində
hegemonluq niyyətləri şüur altında mədəniyyətləri, xalqları və toplumları bir-birindən
daha da uzaqlaşdırmaqdadır. Bununla belə mədəniyyətlərin yaxınlaşması,
xalqların, müxtəlif etnik qrupların dialoq və plüralizm şəraitində
birgəyaşayışı qloballaşan dünyada zamanın tələbi, günün reallığıdır. Bu mənada
"müasir beynəlxalq münasibətlərin strateji və qlobal vəzifələrindən biri və ən
mühümü planetdə optimal birgəyaşayış formalarını və normalarını tapmaq,
insanlığın gələcəyi naminə qarşılıqlı-faydalı əməkdaşlığa, səmərəli insan
kooperasiyasına, təşkilati texnologiyalarına malik, daha az münaqişəli mühit
formalaşdırmaqdan ibarətdir”. (Əli Həsənov. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın
xarici siyasəti. 2005) Sağlam beynəlxalq,
bəşəri mühitin formalaşdırılması mədəniyyətlərarası dialoq və plüralizmdən
keçir. Yeni sivilizasiyanın, yeni dövrün paradiqması
isə multikulturalizmdir.
Multikulturalizm – cəmiyyətin mədəni müxtəliflik əleyhinə etirazını
səngitmək üçün alternativ siyasət kimi meydana gələn, mədəni müxtəlifliyi
qoruyub saxlamaq və zənginləşdirmək, mədəniyyətlərarası dialoqun qurulması ilə
yeni formaların axtarışıdır. Mədəni müxtəliflik digər dövlətlərin ərazilərinə,
xalqların mədəni irsinə iddiaları, etnik təmizləməni, assimilyasiya və
ksenofobiyanı tamamilə rədd edir. Müasir dövrün yeni dünya nizamının
tələblərinə uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab
İlham Əliyevin düşünülmüş beynəlxalq siyasəti, xalqımızın tarixən yaratdığı və yaşatdığı
multikultural ənənə verdiyi önəm ölkəmizi
dünyanın mədəniyyətlərarası dialoqun episentrinə çevirmişdir. 2008-ci ildə
mədəniyyətlər arasında dialoqun qurulması məqsədilə ölkə başçısı tərəfindən
irəli sürülən "Bakı prosesi” təşəbbüsü xalqımızın çoxəsrlik tolerant,
birgəyaşama mədəniyyətinin dünya mədəniyyətləri arasında münasibətlərin
tənzimlənməsi və inkişafında nümunə kimi təqdim edilmişdir. Bu isə bəşəriyyətin
plüralizm, mədəni müxtəlifliyin dəstəklənməsi
çərçivəsində təhlükəsiz və birgəyaşayış mədəniyyətinə dəstəyin ən
bariz nümunədir. Eyni zamanda "Bakı prosesi”nin davamı olaraq Azərbaycan
Respublikasının Prezidentinin təşəbbüsü, Birinci vitse-prezident Mehriban xanım
Əliyevanın dəstəyi ilə 2011-ci ildən başlayaraq YUNESKO,BMT-nin
Sivilizasiyalar Alyansı, BMT-nin Ümumdünya Turizm Təşkilatı (BMÜTT), Avropa
Şurası, İSESKO və digər beynəlxalq təşkilatların tərəfdaşlığı ilə iki ildən bir
paytaxt Bakı bəşəri sülhə, əmin-amanlığa,
bütövlükdə sağlam dünya nizamının qurulmasına xidmət edən Ümumdünya
Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumlarına yüksək səviyyədə ev sahibliyi etmişdir.
Forumlarda çıxış edən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti bildirir ki,
Forumda aparılan müzakirələrin məqsədi "necə edək ki, xalqlar bir-birinə daha
da yaxın olsunlar. Necə edək ki, dünyada dini zəmində qarşıdurma olmasın,
xalqlar, sivilizasiyalararası məsələlər müsbət istiqamətdə inkişaf etsin.
Qarşılıqlı inam artsın, qarşılıqlı hörmət artsın”. "Əgər biz hamımız
istəyiriksə ki, millətlərarası, dinlərarası münasibətlər sağlam zəmində qurulsun.”
( http://president.az/articles/1845) Forumda iştirak edən insanları bir amal birləşdirir.
Bizi multikulturalizmin inkişafı, mədəniyyətlərarası dialoqun uğurlu gələcəyi
və beləliklə, dünyada gedən müsbət meyllərin gücləndirilməsi amalı
birləşdirir”. (http://president.az/articles/8406) Göründüyü kimi ölkəmizdə dünya sülhü, ədalətli
dialoq, zamanın çağırışlarına ən yüksək kürsülərdən sistemli ardıcıl və real
praktiki addımlarla cavab verilir. 2015-ci ilin 18 mayında III Ümumdünya
Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunda çıxış edən ölkə başçısı bir daha vurğulayır
ki, multikulturalizmin, mədəniyyətlərarası dialoqun alternativi yoxdur. Və buna
əks olan kəsimlərə tutarlı cavab verərək qeyd edir: "Hesab edirəm ki, multikulturalizmi gələcəyi olmayan məfhum kimi təqdim
etmək təhlükəlidir, əksinə səylərimizi dayandırsaq, dünyada vəziyyət daha da
pisləşəcək. Bu səbəbdən artıq dünyada multikulturalizm məzkəzlərindən biri
olaraq tanınan Azərbaycan kimi ölkələrin nümunəsi yaxşı göstəricidir ki,
multikulturalizm yaşayır və biz müsbət meylləri stimullaşdırmalıyıq. Bunun
alternativi nədir? Təcridolunma, ayrı-seçkilik, ksenofobiya, islamofobiya,
antisemitizm kimi təhlükəli amillərdir ki, onlar artıq bəşəriyyət tarixində
sivilizasiyaların və xalqların fəlakətinə səbəb olub”. (http://president.az/articles/15172) Buradan göründüyü kimi müasir sosial-mədəni, ictimai-siyasi düşüncədə mədəniyyətlərarası dialoq, plüralizm və mədəni
müxtəliflik ölkəmizdə dövlət səviyyəsində xüsusi həssaslıqla yanaşılan
məsələlərdəndir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab
İlham Əliyevin "Bakı Prosesi”nin 10-cu
ildönümünün qeyd edilməsi haqqında imzaladığı 17 noyabr 2017-ci il tarixli
Sərəncamını dünyəvi tarixi hadisə kimi qiymətləndirilir. Azərbaycan hər nə
qədər hərbi münaqişəyə cəlb edilsə belə, ölkəmizin mövcud multikulturalizm ənənəsi və mühiti, ölkə rəhbərliyi tərəfindən
həyata keçirilən dövlət siyasəti nəticəsində hərbi münaqişə və konfliktlərin
davamlı həlli modeli kimi dünyaya təqdim edilir və bu model hər kəs tərəfindən
qəbul olunur.
Faiq Xudanlı,
Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru
Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru