Masallıda aqrar sahənin inkişafı diqqət mərkəzində - Fotolar
Ölkədə uğurla həyata keçirilən davamlı sosial-iqtisadi inkişaf
strategiyasının mühüm tərkib hissəsi kimi regionların inkişafı sahibkarlıq
mühitinin daha da yaxşılaşdırılmasına, investisiya qoyuluşunun artmasına, yeni
müəssisələrin və iş yerlərinin açılmasına, nəticədə əhalinin məşğulluğunun
artırılmasına və yoxsulluq səviyyəsinin azaldılmasına təkan verir. Bu
istiqamətdə qəbul edilən dövlət proqramları, habelə regionların sosial-iqtisadi
inkişafına dair əlavə tədbirlərlə bağlı sərəncamların icrasının bariz nümunəsi
ilə "Region” layihəsi ilə Masallıya
səfərimiz zamanı tanış olduq.
Rayonunun 220 mindən çox sakininin demək olar ki, 90%-ə qədəri kəndlərdə
yaşayır və əkinçiliklə məşğul olur. Bu baxımdan, rayonda kənd təsərrüfatının
inkişaf etdirilməsi və gəlirli sahəyə çevrilməsi qarşıda duran ən prioritet
məsələ hesab edilir. Rayonda aqrar sahənin inkişafı ilə bağlı tədbirlərin
görülməsi, ixtisaslaşmanın sürətlə aparılması, tütünçülüyün, çəltikçiliyin,
tərəvəzçiliyin, heyvandarlığın inkişaf etdirilməsi, yeni çay plantasiyalarının
salınması, istilikxanaların quraşdırılması, tədarük mərkəzlərinin yaradılması
əhalinin sosial rifah halının yüksəlməsinə xidmət edən vacib layihələrdən hesab
edilir.
Rayon İcra Hakimiyyətindən verilən məlumata görə, 2017-ci ildə Masallı rayonunda kənd
təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi istiqamətində mühüm işlər görülüb. Belə ki, kənd təsərrüfatı məhsullarının həcmi keçən
ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə rekord həddə - 31,9 faiz artaraq, 139,3
milyon manata çatıb.Masallı rayonunda olarkən kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrinin
inkişafı ilə bağlı görülən işlərlə tanışlıq, qeyri-neft sektoru kimi aqrar sahənin yaxın gələcəkdə sürətlə inkişaf
edəcəyinə şübhə yaratmadı.
Masallı kənd təsərrüfatı idarəsinin
rəisi Seymur Nuriyevin "Kaspi”yə bildirdiyinə görə, rayonda tütün, çəltik,
çiyələk, kartof əkilib. Həmçinin 105
ha ərazidə çay plantasiyaları salınıb. Bundan əlavə
müxtəlif tərəvəz və bostan məhsulları, o cümlədən taxıl əkilib: "Keçən il rayonun kənd, meşə,
balıqçılıq təsərrüfatında istehsal edilən məhsul digər illərlə müqayisədə çox
olub. Kənd təsərrüfatı müəssisələrində bir işçi üçün orta aylıq əmək haqqı
183,2 manat təşkil edib”.
Çayçılığın genişləndirilməsi istiqaməti
"Rayon
üzrə 24 929 ha
əkinə yararlı torpaq sahəsi mövcuddur. Ondan əsasən çay və sitrus bitkiləri
üçün yararlı olan 9 000
hektar turş torpaqlar uzun müddətdir ki, əkilmir. Həmin
sahələr ya mülkiyyətçi tərəfindən örüş-otlaq sahəsi kimi istifadə olunur, ya da
əraziləri kol-kos basıb”- deyə idarə rəisi bildirir: "Ötən il əkinlərin 8035
hektarını taxıl sahələri təşkil edib. Bu ilə qədər dənli bitkilər altında 12-15
min hektar torpaq sahələri olub. Lakin bölgənin torpaq-iqlim şəraiti az
əməktutumlu olan taxılçılıq sahəsini səmərəsiz və əsasən qeyri-rentabelli edir.
Belə ki, 8 min ha taxıl sahəsində cəmi 80-100 iş yeri yaranır, ümumi gəlir 4 milyon
manatı keçmir. 1000 ha
çay sahəsində isə 3000 iş yeri yaranmaqla, 5 milyon manatdan artıq xalis gəlir
əldə etmək mümkündür”. Məhsulun xarici bazarlara çıxarılması imkanlarının geniş
olduğunu deyən idarə rəisi bildirir ki, təkcə ölkənin çaya tələbatı 9000 ton,
xarici bazarlara ixrac imkanları bəzi hesablamalara görə, 8000-10000 tondur.
Ölkə üzrə çay istehsal isə daxili tələbatın 10%-ni təşkil edir: "Əvvəllər rayon
ərazisində 3324 hektarda çay plantasiyaları mövcud olub ki, ondan bar verən çay
kolları sahəsi isə 2159
hektar təşkil edib. Çay plantasiyalarından 8492 ton yaş
yarpaq toplanıb və rayon ərazisində mövcud olan beş çay fabrikində emal
edilərək, 3 min ton quru çay istehsal olunurdu. Hazırda rayon ərazisində 105 hektar çay
plantasiyası mövcuddur”. İdarə rəisinin verdiyi məlumata görə, keçən il
rayonda çayçılığın inkişaf etdirilməsi istiqamətində müəyyən işlər görülüb.
Belə ki, 5 hektar sahədə keçmişdə mövcud olan çay sahəsi bərpa
edilib. "Rayonun Kolatan kəndi
ərazisində "Azərsun Holding” şirkəti tərəfindən 100 ha çay plantasiyası
salınıb. Qarşıdakı ildə isə rayon ərazisində 1000 ha sahədə çay
plantasiyasının salınması nəzərdə tutulub. Bununla əlaqədar müvafiq tədbirlər
həyata keçirilir. Belə ki, 550 hektar sahədə çay plantasiyalarının
salınmasından ötrü torpaq mülkiyyətçilərindən razılıq alınıb və həmin torpaq
sahələrinin xəritə sxemləri hazırlanıb”.
Bərpa olunan ənənəvi sahə - çəltikçilik
Çəltikçilik rayonda ənənəvi əkinçilik
sahələrindən sayılır. Keçən əsrin 50-ci illərindən inkişaf etməyə başlayan bu
sahə 2000-ci ildə 352 hektara çatdırılıb. Bundan sonra çəltik əkin sahələri
taxıl sahələri ilə əvəz olunub və 2016-cı ilə qədər əkin aparılmayıb. 2016-cı
ildə 8,6 ha
sahədə çəltik əkilib, keçən il isə 195 hektar sahəni əhatə edib: "Keçən ildən
başlayaraq rayonun müxtəlif əraziləri üzrə səmərəli istifadəsi mümkün olmayan
400 hektara yaxın örüş və kolluq sahələrinin əkin dövriyyəsinə cəlb edilməsi
hesabına, Masallıda tarixi ənənələri və böyük iqtisadi səmərəsi olan yerli
çəltik növlərinin əkilməsinə başlanılıb. Keçən il 7 hektarda, bu il isə 195
hektarda üç növ çəltik əkilib, kənardan asılılığı azaltmaq üçün 10 hektarda
çəltik toxumçuluğu yaradılıb. Rayonda müasir texnologiya əsasında yeni çəltik
emalı zavodu tikilib istifadəyə verilib. Çəltik əkini ilə bağlı 583 nəfər işlə
təmin edilib və 588 ton məhsul istehsal
olunub”. İdarə rəisinin bildirdiyinə görə, əvvəlki illərdə istehsal olunmuş
çəltik primitiv qaydada qurulan 2 çəltik dəyirmanında emal olunurdu.
Hazırda rayonda ən müasir avadanlıqlarla təchiz olunan çəltik dəyirmanı
istifadəyə verilib. Yaxın illərdə çəltik sahələrinin 500 hektara çatdırılması
gözlənilir ki, bu da 1200 yeni iş yerlərinin açılması deməkdir: "Lakin çəltiyin əkilməsi üçün texnika və avadanlıqlar yox
dərəcəsindədir. Suya yüksək tələbatlı olduğu üçün su təminatının
yaxşılaşdırılmasından ötrü tədbirlər görülməlidir”. S.Nuriyev deyir ki, çəltik
sahələrinin genişləndirilməsi ilə əlaqədar imkanlar araşdırılır və gələn il
çəltik əkinlərinin iki dəfə artırılaraq 400 hektara çatdırılması nəzərdə
tutulur: "Ona görə də çəltik və digər əkin sahələrinin suvarma suyu ilə
təminatının yaxşılaşdırılması ilə bağlı rayon ərazisində kiçik sututarlar
araşdırılıb və hazırda rayonda 70-dən çox sututarın mövcud olduğu və onlardan
əvvəllər də suvarma məqsədləri üçün istifadə edildiyi məlum olub. Lakin uzun
müddətdir sututarlar istismar edilmədiyindən və qorunmadığından onların təmir
və bərpasına ehtiyac yaranıb. Bu sututarlar istifadəyə verildikdən sonra əlavə
yaranacaq 8-10 milyon kubmetr suvarma suyu ilə ən azı 600-700 hektar tütün və
çəltik sahələrini suvarmaq mümkün olacaq”.
İş yerləri arta bilər
Masallı rayonunun iqlim şəraiti sitrusçuluğu
inkişaf etdirmək üçün yaxşı perspektivlər yaradır. Əvvəllər rayonda cəmi 148 hektar sahədə sitrus
bağları olub. Hazırda isə ilkin olaraq 100, sonrakı dövrdə 500 hektar sahədə sitrus
bağlarının salınması imkanları mövcuddur: "Bir hektar sitrus bağı 20 min manata
yaxın gəlir verir”- deyə idarə rəisi bildirir: "Masallı rayonu vaxtilə
tərəvəzçilik və çayçılıq üzrə ixtisaslaşıb. Belə ki, rayon ərazisində əvvəllər
6,0 min hektara yaxın sahədə tərəvəz bitkiləri əkilmiş və 170 min ton məhsul
istehsal olunmuşdur. 2017-ci ildə isə rayon ərazisində 2221 hektar
sahədə tərəvəz əkilib və 35348 ton məhsul istehsal olunub. Həmçinin
kələm əkini sahələri genişlənərək 82
ha çatdırılıb”. S.Nuriyev qeyd edir ki, faraş kələm əkinin genişləndirilməsi üçün ilk növbədə
istehsal olunan məhsulun satışı və ixracı prosesində mövcud problemlərin aradan
qaldırılması vacibdir: "Bu problemlər aradan qaldırılarsa, Masallıda ilkin
mərhələdə 1000 ha
sahədə kələm əkini mümkündür ki, bu da 3000-ə yaxın yeni iş yerinin yaranması
deməkdir. Həmçinin pomidorun satışı və tədarükü təşkil olunarsa, rayonda 2000 hektar
sahədə məhsulun əkilməsi mümkündür ki, bu da təxminən 5500 yeni iş yerinin açılmasına səbəb ola bilər”.
Tütünçülük də rayonun ənənəvi əkin sahələrindən
hesab olunur. Tütünçülük 2000-ci illərədək mövcud olub. Ancaq məhsulun
tədarükündə və suvarılmasındakı problemlər yarandığından 2001-ci ildən
başlayaraq rayon ərazisində tütün əkini dayandırılıb. İki il əvvəl bu
sahə yenidən bərpa edilib və 14
hektar sahədə tütün əkilib: "Bu il tütün sahələri
genişləndirilərək 32,5 hektara çatdırılıb. Bu günə kimi 55,0 ton tütün qurudularaq təhvil verilib. Yaxın günlərdə
rayon ərazisində tütünqurutma kombinatı və tütün qəbulu məntəqəsinin açılması
gözlənilir ki, bu da tütün sahələrinin genişlənməsinə səbəb olacaq”.
Ötən il Masallı rayon ərazisində istehsal olunan
məhsulların satışında heç bir problem olmadığını deyən idarə rəisi, xüsusilə
sarımsaq və noxudun daha yüksək qiymətə tədarük edildiyini və xaricə, o cümlədən körfəz ölkələrinə ixrac
edildiyini bildirir: "Ona görə də bu əkin növlərinin genişləndirilməsi
faydalıdır”. S.Nuriyev qeyd edir ki, faraş tərəvəz, giləmeyvə və
sitrus bitkiləri əkinlərinin genişləndirilməsi rayonda ən azı 5000 ton tərəvəz,
5000 ton sitrus meyvələrini saxlama gücünə malik soyuducu anbarların, topdan və
pərakəndə satış-ekspozisiya bazarının, habelə bu məhsulların ilkin emalı üçün
müəssisəsinin tikilməsi zərurətini yaradıb. Gələcək
illərdə rayon ərazisində baramaçılığın genişləndirilməsi nəzərdə tutulur. Bu
məqsədlə mövcud olan tut bağlarının qorunması və genişləndirilməsi ilə bağlı
müvafiq tədbirlər görülür.
5
illik Proqram hazırlanıb
S.Nuriyev bildirir ki, ərazidə əkinlərin suvarılması 46 mln kub.m su
tutumu olan Viləşçay su anbarı və 3,0 mln kub.m su tutumu olan Babaser su
anbarı vasitəsi ilə aparılır. Belə ki, rayonun Xəzər dənizi ətrafında, Muğan
zonası adlanan ərazidə yerləşən yaşayış məntəqələri dəniz səviyyəsindən 20 metr
aşağıda yerləşdiyi üçün həmin
torpaqların bir hissəsi şoranlaşıb və bataqlıqlar yaranıb. Ərazilərdə
kollektor-drenaj şəbəkələrinin çəkilməsinə ciddi ehtiyac vardır: "Suvarma
problemlərinin tam həll edilməsi üçün Viləşçay su anbarının ikinci növbəsinin
tikintisini davam etdirmək zəruridir. Eyni zamanda layihənin texniki-iqtisadi
əsaslandırılmasında əkin sahələrini suvarma suyu ilə təmin etmək üçün 40,0 km uzunluğunda suvarma
kanallarının üzərindəki hidrotexniki qurğularla birlikdə, 8 ədəd nasos
stansiyasının tikilməsi və digər işlərin yerinə yetirilməsi mümkün olacaqdır.
Həmin layihədən qonşu Cəlilabad və Neftçala rayonları da faydalana biləcək”.
Hazırda Masallı şəhər, Ərkivan qəsəbə və daha iki bələdiyyələrin
ərazisində yaşayış məntəqəsi torpaqlarının elektron uçotu ilə bağlı işlər davam
etdirilir. Rayonda aqrar sahənin inkişaf etdirilməsi məqsədi ilə "2018-2023-cü
illər üçün Aqrar sahənin inkişafına dair” Proqram hazırlanıb. Proqramda nəzərdə
tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində əkinə yararlı torpaq
sahələrinin 23700 hektarı əkin dövriyyəsinə cəlb oluna bilər ki, bu da 40000
dən artıq yeni iş yerinin yaranmasına səbəb olacaqdır.
Təranə
Məhərrəmova
Rufik
İsmayılov
Masallı