Marketinq və ya müştəri elmi: dünəni, bu günü və sabahı
Son dövrlər marketinq sahəsindəki inkişafı görməmək
mümkün deyil. Ötən il keçirilən bir sıra marketinq tədbirləri bu sahəyə olan
marağın və tələbin göstəricisidir. Bəzən marketinq anlayışı, reklam, PR kimi
sözlərlə qarışdılar. Lakin bunların hər üçü özlüyündə fərqli məna yükünə sahib
olan terminlərdir. Göz önündə olan bu inkişafı nəzərə alaraq, bu gün ölkəmizdə
marketinqin necə inkişaf etdiyini, hansı sahələrdə marketinqə ehtiyac olduğunu
öyrənməyə çalışdıq.
Sektorlar günü gündən inkişaf edir, rəqabət
artır
"AzMarketinq”
şirkətinin direktoru, marketoloq Seymur Quliyev deyir ki, istər
kommersiya təşkilatı, istərsə qeyri-kommersiya müəssisəsi olsun, bütün növ təşkilatların
marketinq fəaliyyətinə ehtiyacı vardır: "Biznes
funksiyalarının ən əhəmiyyətlisi marketinqdir desək, yanılmarıq. Çünki
müəssisənin gəlir mənbəyi olan müştərilərlə münasibətdə olan yeganə biznes
funksiyası məhz elə marketinqdir. Ən azı bu səbəbdən sferasından asılı
olmayaraq, istər kommersiya təşkilatı, istərsə qeyri-kommersiya müəssisəsi
olsun, bütün növ təşkilatların marketinq fəaliyyətinə ehtiyacı vardır. Azərbaycanın
cari vəziyyətində bütün sahələrdə marketinq boşluğu mövcuddur. Bütün sektorlar
günü-gündən inkişaf edir, rəqabət artır, müştərinin istək və tələbləri çoxalır.
Bunları nəzərə alan müəssisələr marketinqin əhəmiyyətini zaman keçdikcə daha
yaxşı başa düşür və önəm verməyə başlayırlar. Azərbaycanda marketinq sahəsinin
inkişaf etməsi göz önündədir. Bu sahə ilə bağlı təşkil olunan marketinq sammitləri,
konfranslar, forumlar və görüşlər inkişafın bariz nümunəsidir. 2017-ci il
marketinq tədbirləri ilə dolu bir il oldu. 2018-ci ildə də bu tədbirlər artan
templə davam edəcək”.
Bütün sektorlarda
marketinq boşluğu var
S. Quliev bildirir ki, ölkədə hansısa sektorda
marketinq əla işləyir desək, yanılmış olarıq: "Bütün sektorlarda marketinq boşluğu
var. Hətta bəzi sektorlar hələ də marketinqin əhəmiyyətini tam olaraq mənimsəyə
bilmir. Bütün bunlara baxmayaraq, marketinq fəaliyyətləri əvvəlki illərə nisbətdə
aşağı sürətlə olsa belə, inkişaf etməkdədir. Əsasən rəqabətin daha güclü olduğu
gündəlik tələbat malları, məişət texnikası, geyim, telekommunikasiya,
texnologiya və tikinti kimi sektorlarda marketinqə daha çox önəm verilir. Məhz
bu səbəbdən də marketinqin müasir müştəri elmi kimi qavranması bu sektorlarda
daha bariz şəkildə nəzərə çarpır. Digər sektorlarda da marketinq fəaliyyətləri
həyata keçirilir. Amma sırf reklam xarakterli bu fəaliyyətlər marketinq
aysberqinin görünən tərəfi kimi yaddaşlarda qalır. Görünməyən tərəflər isə ya
ümumiyyətlə edilmir, ya da bu fəaliyyətlərin edilməsi üçün lazım olan şərtləri
qarşılaya bilmirlər. Yerli istehsalın olduqca az olması və əsasən xaricdən
idxal edilən məhsulların çoxluğu, alternativlərin az olması da müəssisələri
marketinq fəaliyyətində passiv qalmağa sövq edir. Halbuki bu tip problemlər
marketinqi arxa plana atmağa səbəb olmamalı, marketinqin bir müştəri elmi
olduğu unudulmamalıdır. Həmçinin marketinq bir xərc mənbəyi olaraq görülməməlidir”.
Rəqabətin olması
marketinqin vacib olmasına zəmin yaradıb
Müsahibimiz
deyir ki, marketinq bütün sahələrə tətbiq edilə bilər. İnsanların boş
zamanlarını keçirmək və sosial inkişafını təmin etmək üçün teatr, kino və muzey
kimi müəssisələr vardır: "Bu müəssisələr ictimaiyyət, mədəniyyət haqqında əsas
informasiya ötürücüləridir. Bu tip müəssisələrin marketinqinin olması həm yerli
müştəriləri, həm də xarici turistləri cəlb etməyə şərait yaradacaq. Xarici vətəndaşların
həm vəsait xərcləməsinə, həm də ölkənin mədəniyyəti, davranış strukturu və
tarixi haqqında məlumat əldə etməsinə gətirib çıxaracaq. Son illərdə kinoteatr
sektorunda olduqca böyük canlanma vardır. Yeni özəl kinoteatrların açılması, rəqabətin
güclənməsinə gətirib çıxarmışdır. Rəqabətin yaranması marketinq fəaliyyətinin
vacib olmasına zəmin yaradıb”.
Ekspert tibb sahəsindəki marketinqlə bağlı da
fikrilərini bölüşdü: "Tibb sektorunda da marketinq fəaliyyətləri günü-gündən
inkişaf etməkdədir. Yeni özəl klinikaların açılması, müştərilərin cəlb edilməsi,
bu klinikaların imicinin formalaşdırılması üçün atılan addımlar, müştəri
araşdırmaları kimi fəaliyyətlər marketinqin inkişafına bir işarədir. Korporativ
marketinqin tətbiqi ilə yanaşı, artıq yeni bir trend formalaşıb. Həkimlər şəxsi
brendinq fəaliyyətlərinə yönələrək, özlərinin tanıdılması ilə məşğul olmağa
başlamışlar. Bütün bunlar, rəqabətdə ən azı bir addım öndə olmaq üçün
marketinqin nə qədər əhəmiyyətli bir funksiya olduğunu göstərir”.
2017-ci ili rəqəmsal marketinq ili elan etmək
olar
Marketoloq
Vaqif Hüseynov
deyir ki, yerli şirkətlər yavaş-yavaş marketinqin gücünü hiss etməyə başlayıblar:
"7-8 il bundan öncəki ilə indiki marketinqi müqayisə edəsi olsaq, çox ciddi irəliləyişlərin
əldə olunduğunu görərik. Marketinq mütəxəssisinin dünya bazarını izləməsi,
ondan xəbərdar olması, bu sahə üzrə özünü inkişaf etdirə bilməsi üçün ingilis
dillini bilməsi vacibdir. Bir neçə il əvvəl istinad ediləcək mənbələr rus dilli
idi və həmin mənbələrlə də inkişaf mümkün deyildi. Bu gün marketinq sahəsi ilə
məşğul olan gənclər ingilis dilini yaxşı bildiklərindən və əsasən də xaricdə təhsil
alıb gəldikləri üçün bu sahə inkişaf etməkdədir. Bundan başqa, ölkə bazarında
da şirkətlər yavaş-yavaş marketinqin gücünü hiss etməyə başlayıblar. Marketinq
büdcələrini artırır, marketinq mütəxəssislərinə yaxşı maaş verirlər. Bunun nəticəsi
olaraq, yerli bazarda istər kadr, istərsə də şirkətlərin marketinq yönlü
addımları baxımından, bu sahədə kifayət qədər inkişaf görünür. Düşünürəm ki, ötən
- 2017-ci ili rəqəmsal marketinq ili elan etmək olar. Çünki bu ildə çox ciddi
irəliləyişlər əldə edildi. Bu sahədə həmin ilə qədər görünməmiş hadisələr baş
verdi. Bir sıra marketinq forumları və
sammiti keçirildi”.
Bu sahəyə ayrılan büdcəni artırmaq
lazımdır
Marketoloq qeyd edir ki, işin daha effektli və
keyfiyyətli şəkildə bazara təqdim olunmasını marketinq departamenti təmin edir:
"Demək olar ki, bu gün 90 faiz şirkət marketinq sözünü tam anlayıb, bu istiqamətdə
irəliləyişlərə nail olub. Amma təəssüf ki, dövlət qurumları bu sahəyə büdcə
ayırmağa xəsislik edirlər. Onlar düşünürlər ki, bu, sadəcə, pul itkisidir. Müəyyən
bir krizis anında və ya qənaətə ehtiyac olduqda ilk olaraq marketinqin büdcəsindən
çıxırlar. Bu, tamamilə yanlışdır. Hansı departamentin pulu kəsilsə belə,
marketinq departamentində bunu etmək olmaz. Əksinə, bu sahəyə ayrılan büdcəni
artırmaq lazımdır. Çünki işin daha effektli və keyfiyyətli şəkildə bazara təqdim
olunmasını marketinq departamenti təmin edir. Bu da, bilavasitə satışın
artırılmasına təsir göstərir”.
Müsahibimizdən gəliri az olan sahələrdə marketinq
işinin yaxşı təşkili nəticəsində kifayət qədər qazanc əldə etməyin mümkün olub-olmadığını
soruşduq: "Marketinq satışdan əvvəl başlayıb, satışdan sonra bitir. Məsələn,
teatr, muzey və kitabxanalar əslində bir çox insanın axtardığı işlə məşğuldurlar.
Sadəcə olaraq, onlar öz istehlakçılarına çata bilmirlər. Teatr zalları çox
zaman lazım olan auditoriyanı toplaya bilmir. Amma başqa bir sahibkar teatr
açır və bunu kifayət qədər yaxşı reklam edərək marketinq hesabına 200-300 nəfərlik
zalı tam doldura bilir. İnsanların marağını cəlb etməyi bacarır. Hətta, biletin
qiyməti 20-30 manat olsa belə, satılır. Burdan da görünür ki, sırf marketinq
sahəsində dövlət orqanları özəl sahibkarlarla mübarizə aparmaq gücündə deyillər”.
Təhsil
sisteminin də marketinqə ehtiyacı var
"British
Councul”un layihə meneceri, marketinq üzrə konsultant İlham Ali Yusif bildirdi ki,
Azərbaycanda marketinq artıq kifayət qədər inkişaf etmiş sahələrdən biridir:
"İstər nəzəri baxımdan onun tədrisi, istərsə də bu sahədə təlimlərin keçirilməsi
bu gün marketinqə olan marağı artırıb. Digər bir tərəfdən də, bir sıra yerli
şirkətlərimiz marketinqi korporativ fəaliyyətlərinə daxil ediblər. Deyərdim ki,
bu sahə üzrə heç də beynəlxalq şirkətlərdən geri qalmırlar. Yerli şirkətlərimiz
bir sıra yeniliklər etməyə çalışır, beynəlxalq şirkətlərlə əməkdaşlıq edir və
xarici bazarlara çıxmağa çalışırlar. Artıq daha yaxşı reklamlar çəkilir, müştəri
xidməti qurulur desək, yalan olmaz. Yəni demək olar ki, bu sahə inkişaf edir.
10 il bundan əvvəlki ilə, indiki vəziyyət arasında böyük fərq var. Amma
ümumilikdə götürsək, tutaq ki, marketinqin 50 funksiyası varsa, hələ onun
hamısı tətbiq olunmur”.
Müsahibimiz deyir ki, marketinq hər şeydən öncə yeni məhsul və xidmət
yaratmalıdır: "Marketinq olduqca geniş anlamdır. Azərbaycanda marketinqin müxtəlif
elementləri üzrə fəaliyyət göstərən şirkətlər elə də çox deyil. Hətta deyərdim
ki, bu elementləri tətbiq etməyənlər belə var. Marketinq deyərkən bizim
ağlımıza ilk gələn kommunikasiya olur. Amma marketinq hər şeydən öncə, yeni məhsul
və xidmət yaratmalıdır. Lakin Azərbaycanda buna elə də çox önəm vermirlər. Həmçinin
innovasiyalara elə də meyilli deyillər. Ölkəmizdə daha çox satış kanalları
geniş yayılıb. Biz həmişə şikayətlənirik ki, xarici məhsulların satışına daha
çox önəm verilir. Amma burada əsas iş marketoloqların üzərinə düşür. Onlar
xarici məhsulun satışını həyata keçirdirlər, amma yerli məhsul yaratmağa maraq
göstərmirlər”.
İ.Yusif
deyir ki, bu gün təhsil sisteminin də marketinqə ehtiyacı var: "Mən özüm
təhsil sahəsində çalışıram. Yaxşı olardı ki, təhsil müəssisələri də marketinq
elementlərindən istifadə etsinlər. Bəzi orta məktəblər hələ də fərqində deyillər
ki, bir neçə ilə şagirdlər artıq özəl məktəbləri seçəcəklər. Bunu eyni zamanda
universitetlərə də aid etmək olar. İndiki gənclərin əksəriyyəti təhsil üçün
xaricə üz tutur. Hər bir universitet öz marketinqini təşkil etməlidir. Hətta
orta məktəb dövründən şagirdlərdə həmin universiteti seçmələri üçün maraq
yaratmalıdırlar. Universiteti bitirən hər kəs üçün prioritet məsələ iş
tapmaqdır. Bu gün hansı universitet, məzunlarının
iş tapması ilə bağlı statistika yayır? Demək olar heç biri. Halbuki bu nüans
şagirdin həmin universiteti seçməsində təsiredici rol oynayır. Bu statistika həmin
universitetin marketinqinin ən güclü elementidir”.
Günel Azadə